Ciąża a zmiany ustrojowe w ciele kobiety

Ciąża to wyjątkowy okres dla każdej kobiety, zarówno pod względem psychicznym, jak i zmian które zachodzą w jej ciele. Organizm kobiety ciężarnej musi dostosować się do specyficznych wymogów rozwijającego się płodu. Główne zmiany dotyczą układu oddechowego, krążeniowego, pokarmowego, moczowego, kostnego oraz dokrewnego.

W metabolizmie kobiety ciężarnej zachodzi rewolucja

Metabolizm kobiety ciężarnej znajduje się w „stanie rewolucji”. Średnie dobowe zapotrzebowanie na energię wzrasta o około 300 kcal, powodując w ostatnich tygodniach ciąży zużycie energii rzędu 2500kcal/dobę. Masa ciała kobiety wzrasta prawidłowo o około 20%. Zwykle jest to średnio 12-13kg. Oprócz masy płodu składa się na nią ciężar macicy, gruczołów piersiowych, łożyska, płynu owodniowego, krążącej krwi i oczywiście matczynej tkanki tłuszczowej. Ilość krążących białek wzrasta o około 20%, zauważa się oszczędzanie glukozy oraz wzrost stężenia cholesterolu, fosfolipidów oraz trójglicerydów. W ostatnim okresie ciąży w ustroju kobiety ciężarnej znajduje się dodatkowo średnio 6 litrów wody!

Co dzieje się z układem krążenia?

Jedną ze zmian jaka zachodzi podczas ciąży to powiększenie się rozmiarów serca o około 12%. Jego pojemność zwiększa się o około 70-80ml, a akcja serca rośnie o 10-20 uderzeń/minutę. Czasami w badaniu słyszy się podwojony i głośniejszy pierwszy ton w okolicy koniuszka serca oraz głośniejszy drugi ton nad tętnicą płucną. U większości kobiet ciężarnych słyszany jest ponadto szmer wynikający ze wzrostu objętości krwi wyrzucanej przez serce. To wszystko przyczynia się do wzrostu pojemności minutowej serca, nawet o 1/3 wielkości wyjściowej.

Główną zmianą zachodzącą u kobiety ciężarnej jest wzrost objętości krwi. Do końca nie wiadomo w jaki sposób, bieżę się jednak pod uwagę wpływ aldosteronu, estrogenów oraz progesteronu. Zwiększone zapotrzebowanie na krew wynika głównie ze zwiększonego ukrwienia macicy, a także tarczycy, skóry oraz nerek. Podczas ciąży objętość krwi zwiększa się nawet o 50%! Badania podają, iż u kobiet otyłych wzrost może być jeszcze większy. Głównym elementem krwi zwiększającym swoją objętość jest osocze. Zjawisko to zaczyna się od około połowy drugiego miesiąca ciąży, osiągając ostateczny stan do 34 tygodnia ciąży.

W mniejszym stopniu, w granicach 20% przyrasta również ilość krwinek czerwonych. Proces ten rozpoczyna się od 20 tygodnia ciąży. W efekcie nierównomiernego wzrostu tych dwóch parametrów krwi dochodzi do zjawiska niedokrwistości fizjologicznej (w większej ilości osocza znajduje się mniej krwinek czerwonych). W przypadku pozostałych parametrów krwi stopniowo wzrasta również liczba leukocytów. Płytki krwi spadają mimo wzrostu produkcji, co wynika z ich zwiększonego zużycia. Wzrastają również stężenia krążących we krwi czynników krzepnięcia, co zwiększa ryzyko powikłań zatorowo-zakrzepowych.

Zobacz również:

Pod wpływem działających na układ krążenia progesteronu, prostacyklin, estrogenów oraz tlenku azotu dochodzi do spadu obwodowego oporu naczyniowego, wzrasta ponadto objętość łożyska oraz krążenie maciczno-łożyskowe. To wszystko około 26 tygodnia ciąży wpływa na spadek wartości ciśnienia tętniczego odpowiednio skurczowego i rozkurczowego o 5-11 mm Hg i 10-15 mm Hg. W 36 tygodniu ciąży wartości te z reguły wracają do poziomu z przed ciąży.

Jakie zmiany zachodzą w obrębie układu oddechowego?

Główne zmiany w układzie oddechowym polegają na zwiększeniu wymiarów poprzecznych klatki piersiowej (jest to wynik unoszenia się przepony) oraz poszerzeniu tchawicy i oskrzeli. Poza tym do około 22-24 tygodnia ciąży obserwuje się szybki wzrost objętości oddechowej (sięgający nawet do 50%) oraz pojemności wdechowej płuc. Dochodzi również do wzrostu wentylacji pęcherzykowej, a także zauważa się niewielki wzrost częstości oddechów oraz zużycia tlenu.

Jak adoptuje się do ciąży układ pokarmowy?

Głównym sprawcą zmian w obrębie tego układu jest progesteron. Ma on działanie rozluźniające mięśniówkę gładką, w tym mięśniówkę gładką przewodu pokarmowego. Dochodzi do obniżenia motoryki, pogorszenia czynności zwieracza przełyku oraz poszerzenia się przewodu pokarmowego. Zmiany te mogą przyczyniać się do zalegania pokarmu w jelitach, tym samym dawać objawy zaparcia oraz zgagi. Ponadto zwiększa się produkcja śliny, przyjmuje ona jednocześnie bardziej kwaśne pH. Może to przyczyniać się do szybszego powstawania próchnicy. Ze względu na przerost dziąseł i zwiększenie ich ukrwienia częściej zdarzają się krwawienia.

Można się zastanawiać, dlaczego tak ważna jest spowolniona motoryka przewodu pokarmowego podczas ciąży, czy jest to tylko efekt uboczny działania progesteronu. Spowolniona perystaltyka odgrywa bardzo ważną rolę; zalegający pokarm może ulec lepszemu strawieniu i wchłanianiu, a jak wiadomo kobieta potrzebuje zwiększonej ilości kalorii do rozwoju płodu. Progesteron wpływa niestety również na mięśniówkę gładką pęcherzyka żółciowego, co powoduje pogorszenie jego opróżniania, a tym samy zwiększa ryzyko powstawania kamieni żółciowych. W badaniach laboratoryjnych można ponadto stwierdzić wzrost aktywności fosfatazy alkaliczne oraz spadek globulin i albumin we krwi.

Co zmienia się w układzie kostnym?

Główną zmianą umożliwiającą urodzenie dziecka jest poszerzenie chrząstozrostu spojenia łonowego oraz krzyżowo-biodrowego. Dodatkowo w ostatnich miesiącach ciąży dochodzi do tyłozgięcia odcinka szyjnego i piersiowego kręgosłupa co umożliwia skompensowanie zmienionego punktu ciężkości ciała w wyniku powiększenia brzucha.

Jakie zmiany zachodzą w obrębie układu moczowego?

Podstawową, zauważalną w badaniu ultrasonograficznym różnicą jest powiększenie rozmiarów nerek. Średnia objętość miedniczki nerkowej wzrasta 6-krotnie, układ moczowy, szczególnie po stronie prawej ulega poszerzeniu, co doprowadza do tzw. wodonercza ciążowego, inaczej nazywanego wodniakiem moczowodu. Ze względu na zalegający mocz powiększa się również pęcherz moczowy, objawiając się w efekcie częstymi parciami i częstszymi zakażeniami. Wraz ze wzrostem rozmiarów nerek zwiększa się również przepływ krwi, nawet do 50%. O około 50% zwiększa się również filtracja kłębuszkowa. Zwiększona praca nerek w efekcie doprowadza do spadku stężenia kreatyniny, mocznika i kwasu moczowego, a także doprowadza do glikozurii oraz białkomoczu (200-300mg/dobę), który w trakcie ciąży traktowany jest jako fizjologiczny.

Zmian należy spodziewać się również w układzie endokrynnym

W wyniku zwiększonego ukrwienia, powstawania nowych pęcherzyków oraz przerostu elementów gruczołowych u około połowy kobiet w ciąży dochodzi do powiększenia tarczycy. Ocenia się, iż do III trymestru ciąży metabolizm wzrasta prawie o 1/3 w stosunku do stanu przed ciążą. Przerasta również kora nadnerczy, rośnie stężenie wydzielanych przez nią kortykosteroidów, przy czym szczyt wydzielania osiąga mniej więcej w 30 tygodniu ciąży. Niewielkiemu przerostowi ulega ponadto rdzeń nadnerczy, zwiększając tym samym wydzielanie noradrenaliny i adrenaliny. Istotnym zmianom ulega również przysadka, jej płat przedni wydzielając zwiększone ilości tyreotropin, prolaktyny, somatotropiny oraz adrenokortykotropiny oraz tylny wydzielający wazopresynę oraz oksytocynę.

Autor: Piotr Kuc
***
Źródła:
Bręborowicz Grzegorz, Położnictwo i ginekologia, Wydawnictwo Lekarski PZWL, Warszawa 2005
Pschyrembel Willibald, Dudenhausen JoachimW., Położnictwo praktyczne i operacje położnicze, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2009.