Czy w Polsce istnieje prawo kobiety do badań prenatalnych?

Badania prenatalne w ciąży dają szansę na wczesne zdiagnozowanie wielu wad płodu i podjęcie szybkiego ich leczenia w celu uratowania życia nienarodzonego jeszcze dziecka. Jednak wiele kobiet się na nie nie decyduje. Dlaczego?

Lekarz ich nie proponuje, niektóre przyszłe matki nie są świadome dostępności takich badań. Wśród rodziców są i tacy, którzy nie chcą poznać ewentualnych chorób grożących dziecku, zanim jeszcze się urodzi. Badania nie należą do najtańszych, a większość kobiet nie zdaje sobie sprawy z praw, które im przysługują.

Badania prenatalne zagwarantowane ustawowo

Istnieje kilka zapisów prawnych, które można interpretować, jako gwarancję dostępu kobiet do badań prenatalnych. Najważniejszym z nich jest Ustawa z 7 stycznia 1993 roku o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży, która mówi:

„Organy administracji rządowej oraz samorządu terytorialnego, w zakresie swoich kompetencji określonych w przepisach szczególnych, są zobowiązane zapewnić swobodny dostęp do informacji i badań prenatalnych, szczególnie wtedy, gdy istnieje podwyższone ryzyko bądź podejrzenie wystąpienia wady genetycznej lub rozwojowej płodu lub nieuleczalnej choroby zagrażającej życiu płodu”.

Kolejnym aktem jest Ustawa z 27 sierpnia 2004 roku o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. W art. 27 wymienione są te dotyczące zdrowia, zapobiegania chorobom i wczesnego wykrywania chorób. Obejmują one (pkt. 5) prowadzenie badań profilaktycznych u kobiet w ciąży, w tym badań prenatalnych zalecanych w grupach ryzyka i u kobiet powyżej 40 roku życia.

Informacji o przysługującym prawie do badań prenatalnych możemy się także doszukiwać w Ustawie z 6 listopada 2008 roku o Prawach pacjenta i o Rzeczniku Praw Pacjenta. W tym dokumencie zapewnione zostały prawa do informacji i świadczeń zdrowotnych. Również ten zapis można interpretować jako wskazanie do wykonania badań prenatalnych.

Rozporządzenia Ministra Zdrowia

Zobacz również:

Akty prawne określone ustawowo nie definiują rodzaju świadczeń, jakie należą się kobiecie w ciąży. Informacji takich można doszukiwać się w aktach wykonawczych. Najnowszym dokumentem traktującym o prawie do badań prenatalnych jest zapis ustawy z 15 kwietnia 2011 roku o działalności leczniczej. Art. 22 pkt. 5 tego rozporządzenia odnosi się do możliwości ustanowienia standardów postępowania w wybranych dziedzinach medycyny przez ministra. Efektem tego zapisu są tzw. standardy okołoporodowe.

Dzielą się one na 14 części. W IV części mowa jest o opiece prenatalnej. Jej plan obejmuje wszystkie procedury medyczne związane z badaniami wraz z określeniem czasu ich wykonania. Ciężarnej zagwarantowane są świadczenia profilaktyczne, diagnostyczne i konsultacje medyczne. Część tych procedur to badania prenatalne w szerokim rozumieniu tego słowa. Są one nastawione na uzyskanie informacji o stanie zdrowia płodu i jego rozwoju. W szczególności dotyczy to trzykrotnego, obowiązkowego wykonania badań USG w trakcie ciąży, do którego prawo ma każda kobieta.

Kto kwalifikuje się do programu bezpłatnych badań prenatalnych?

W chwili obecnej program badań prenatalnych finansowany przez Narodowy Fundusz Zdrowia realizowany jest przez wiele szpitali, klinik oraz prywatnych placówek medycznych. Skorzystać mogą z niego kobiety, które są w ciąży i mają 35 lat lub więcej. Oferta kierowana jest także do przyszłych matek, które znajdują się w grupie podwyższonego ryzyka dziedziczenia chorób genetycznych. Aby móc otrzymać prawo do bezpłatnego badania prenatalnego należy dostarczyć skierowanie od specjalisty - ginekologa lub położnika.

Jak widać w Polsce nie wszystkie kobiety mają prawo do bezpłatnych badań. Tymczasem, aż 70% dzieci z zespołem Downa rodzą właśnie kobiety przed 35 rokiem życia. Jeżeli nie kwalifikują się do grupy wysokiego ryzyka wystąpienia wad płodu, mogą badanie wykonać odpłatnie. Koszt nieinwazyjnych badań prenatalnych waha się od 200 - 700 zł, natomiast za inwazyjną diagnostykę trzeba zapłacić około 1500 zł.

Dlaczego nie wykonujemy badań prenatalnych?

Niestety badania prenatalne wciąż należą do rzadkości. Lekarze często odmawiają ich wykonania, mimo przepisów jasno określających sytuację nienarodzonych dzieci. Według ustawodawców traktowane są one, jak pełnowartościowe osoby mające pełne prawo do opieki medycznej. Również prawo rodziców do informacji nie jest respektowane.

Przyczyną niskiej liczby wykonywanych badań jest często także postawa rodziców. Większość z nich nie decyduje się na diagnostykę prenatalną, by „nie kusić losu”. Jednak należy pamiętać, że w 95% badania nie dają powodów do niepokoju, a pewność, że dziecko przyjdzie na świat zdrowe. Tylko w 5% przypadków wykrywa się wady płodu. Ich odkrycie na tym etapie jest bardzo ważne. Pozwala podjąć rodzicom trudną decyzję oraz przygotować się na przyjście chorego dziecka na świat.

Polska a Unia Europejska

Szacuje się, że około 3% dzieci przychodzących na świat, rodzi się z wadami wrodzonymi. 85% z nich uwarunkowana jest genetycznie. Wciąż zbyt mała liczba rodziców z grupy podwyższonego ryzyka występowania chorób genetycznych trafia do specjalistycznych poradni, gdzie mogą uzyskać odpowiednią pomoc.

W Unii Europejskiej ponad połowa ciężarnych poddaje się badaniom prenatalnym. W Polsce zaledwie ułamek procenta przyszłych matek decyduje się na nieinwazyjną diagnostykę prenatalną.

Autor:
Ewa Żak