Wpływ nadużywania narkotyków przez matkę na stan zdrowia noworodka

Ciąża to wyjątkowy okres w życiu każdej kobiety. Ciężarna dba o prawidłowe odżywianie, styl życia, nie pali, nie spożywa alkoholu. Nie wszystkie kobiety jednak o tym pamiętają. Szczególnym problemem wartym naszej uwagi jest nadużywanie narkotyków w czasie ciąży ora wpływ jaki wywiera na rozwijający się płód i noworodka.

Niestety skutki przyjmowania narkotyków przez ciężarną występują u znacznej większości dzieci. Narkotyki z reguły bardzo dobrze przechodzą przez łożysko. Niekiedy pierwsze objawy pojawiają się jeszcze za życia płodowego pod postacią zwiększonej aktywności płodu w okresie, w którym matka musi zażyć kolejną dawkę specyfiku. Jest to swojego rodzaju objaw odstawienia u płodu. Narkotykami, które wpływają w ten sposób na płód są m.in. heroina, metadon, fenobarbital, pentazocyna, kodeina, diazepam, propoksyfen, a także alkohol! Warto pamiętać, iż każda ciąża narkomanki jest ciążą wysokiego ryzyka. Zdecydowanie częściej dochodzi do przedwczesnego pęknięcia błon płodowych, toksemii, zapalenia wątroby, ułożenia pośladkowego płodu, wypadania pępowiny lub kończyn, zespółu wewnątrzmacicznego zahamowania wzrostu, rośnie ilość zakażeń przenoszonych drogą płciową, w tym AIDS. Statystycznie zwiększa się zachorowalność jak i umieralność.

Heroina

Heroina pod względem wpływu na rozwijający się płód jest bardzo niebezpieczna. U około połowy noworodków stwierdza się występowanie małej masy ciała. Zdecydowanie wzrasta również ilość martwych urodzeń. Co ciekawe nie stwierdzono zwiększonej częstości występowania wad wrodzonych. Większym problemem u noworodka jest jednak zespół odstawienia, który pojawia się z reguły po około 48 godzinach po urodzeniu. Dotyczy to nawet do 75% dzieci. Przy mniejszych dawkach, poniżej 6mg na dobę objawy zwykle nie występują lub są słabo nasilone. U dziecka zespół odstawienia obserwuje się nawet rok po urodzeniu.

Okazuje się, iż u dzieci z małą masą ciała urodzone przez matki nadużywające heroiny rzadziej występuje zespół błon szklistych oraz hiperbilirubinemia. Tłumaczy się to przyspieszonym wytwarzaniem surfaktantu oraz indukcji enzymu transferazy glukuronowej. Nie można traktować tego jednak jako pozytywny skutek. Gdyby nie fakt przyjmowania przez matkę heroiny, najpewniej nie doszłoby u niej do przedwczesnego porodu lub wewnątrzmacicznego zahamowania wzrostu płodu, a dziecko zaczęłoby produkować surfaktant we właściwym czasie.

Zobacz również:

Dość charakterystycznym objawem u noworodka jest nadmierna drażliwość i drżenia. Nierzadko mają przebieg gwałtowny, są obustronne i trzepoczące. Kończyny są sztywne, oporne na zginanie. W związku ze wzmożoną ruchliwością mogą wystąpić również otarcia naskórka. Ponadto stwierdza się m.in. biegunki, częstsze oddechy, wymioty, piskliwy płacz, dziecko gorączkuje, niechętnie przyjmuje pokarmy. Niekiedy spotyka się również kichanie, drgawki, zaburzenie prawidłowego rytmu snu, bezdechy, łzawienie, ruchy miokloniczne, a także napady czerwienienia i blednięcia. W każdym przypadku przed postawieniem rozpoznania należy wykluczyć częste stany przebiegające z podobnymi objawami, takie jak hipoglikemia lub hipokalcemia. Oprócz wywiadu znaczenie może mieć również badanie moczu na obecność opiatów lub chininy.

Kokaina

Również kokaina nie pozostaje obojętna dla płodu. Objawy odstawienia spotyka się rzadziej, jednak częściej niż w populacji ogólnej dochodzi do powikłań ciążowych, m.in. przedwczesnego porodu, zamartwicy płodu, a także odklejenia się łożyska. U dzieci stwierdza się ponadto wewnątrzmaciczne zahamowanie wzrastania, krwawienia śródczaszkowe, mikrocefalię, drgawki, wady układu pokarmowego, wady układu moczowego, jamistość mózgu, a także częstsze występowanie zespołu nagłej śmierci niemowląt, tzw. SIDS. Dzieci matek uzależnionych od kokainy wykazują ponadto trudności w nauce oraz opóźnienie w rozwoju.

Fenobarbital

Dziecko matki przyjmującej podczas ciąży fenobarbital rodzi się zazwyczaj w terminie z prawidłową masą ciała. Pierwsze objawy zespołu odstawienia pojawiają się po około tygodniu. Dziecko staje się krzykliwe, rozdrażnione, nadmiernie porusza ustami, ma czkawkę, a także stwierdza się u niego bezsenność. Jest to pierwsza faza, po które następuje kolejna trwająca około 3 miesięcy. Dziecko często ulewa, wymiotuje, wykazuje nadwrażliwość słuchową, nadmiernie się poci, ma problemy ze snem, a także wzmożony apetyt, opisywany niekiedy jako szalony apetyt.

Alkohol

Alkohol ma niestety znaczny wpływ na rozwój zarówno zarodka jak i płodu. Im większe ilość spożywane przez matkę, tym większe ryzyko wad wrodzonych. Do charakterystycznych objawów płodowego zespołu alkoholowego należą m.in. niedobory wzrastania, krótkie szpary powiekowe, niedorozwój szczęki, mała żuchwa, fałdy nakątne, mała warga górna, wady serca, liczne zaburzenia w obrębie małych stawów, a także opóźnienie rozwoju oraz upośledzenie umysłowe. U dzieci ponadto stwierdza się hipotonię oraz drżenia, które trudno zahamować dostępnymi lekami uspokajającymi. Rokowanie jest niestety złe.

W przypadku alkoholu rzadko spotyka się zespół odstawienia. Niekiedy noworodki, których matki piły krótko przed porodem mogą wydzielać zapach alkoholu z ust. Częściej dochodzi do hipoglikemii oraz kwasicy. Dzieci z zespołem odstawienia są pobudzone, rozdrażnione, nadruchliwe, niekiedy występują u nich drżenia. Stan taki trwa około 72 godziny. Po tym okresie przez następne dwa dni utrzymuje się letarg.

Jakie jest postępowanie w przypadku objawów odstawienia u noworodków?

Leczenie dzieci z objawami odstawienia wskazane jest szczególnie w przypadku nasilonego przebiegu, jeżeli występują drgawki, nadmierna drażliwość, biegunki, zaburzony jest prawidłowy sen oraz przyrost masy ciała. Zaleca się odpowiednio dobrane w zależności od przyjmowanego przez matkę narkotyku leki. Zwykle łączy się środki uspokajające, hipnotyczne z niewielkimi dawkami narkotyków. Leczenie zespołu odstawienia wymaga niekiedy stopniowego zmniejszania dawek narkotyków przez okres kilku tygodni. Śmiertelność w przypadku dzieci z zespołem odstawienia utrzymuje się na poziomie około 5%. Niestety rokowanie co do prawidłowego rozwoju dziecka jest mniej pomyślne.

Piotr Kuc

Źródło:
Richard E.Behrman, Podręcznik pediatrii-Nelson, Wydawnictwo Naukowe PWN Sp. z o.o., Warszawa 1996