Zakażenia między matką a płodem

Zakażenia matczyno-płodowe inaczej nazywane również zakażeniami wertykalnymi to infekcje przenoszone z organizmu matki na zarodek lub płód. Do zainfekowania dochodzi zwykle drogą hematogenną, poprzez wody płodowe, wstępującą z kanału rodnego, podczas porodu, w okresie okołoporodowym, a także w wyniku karmienia piersią, kontaktu z krwią lub wydalinami matki.

Czym grożą tego typu zakażenia?

Wpływ jaki wywrze zakażenie na dziecko uzależnione jest od okresu w którym do niego dojdzie. Jeżeli będzie miało to miejsce podczas blastogenezy, czyli między 1 a 16 dniem ciąży zwykle prowadzi to do obumarcia zarodka. Zakażenie w 17-85 dniu ciąży, czyli w fazie embriogenezy wiąże się z najbardziej odczuwalnymi skutkami, szczególnie jeżeli doszło do niego przed 6 tygodniem ciąży. Oczywiście możliwe jest urodzenie zdrowego dziecka, nie mniej znacznie zwiększa się ryzyko obumarcia zarodka, uszkodzenia teratogennego lub powstawania wad wrodzonych. Od około 4 miesiąca ciąży łożysko stanowi barierę ochronną przed zakażeniami. Umożliwia ono przechodzenie przeciwciał, które zwiększają odporność płodu. Niestety łożysko stanowi także drogę dla zakażenia w przypadku defektu bariery łożyskowej.

Jakie są drogi zakażenia?

Pierwszą możliwością jest wspomniana już droga krwiopochodna. Mimo, iż nie istnieje bezpośrednie połączenie układu krwionośnego matki i płodu, w każdej fizjologicznej ciąży dochodzi do nieznacznego przecieku w granicach 1ml, a w przypadku ok. 1,5% ciąż nawet do 5ml. W przebiegu niektórych patologii kosmków łożyskowych oczywiście przepływ może się zwiększyć. Uszkodzenie kosmków może być spowodowane m.in. zakażeniamem malarią, toksoplazmozą lub kiłą. Do innych możliwości zakażenia należy połykanie lub aspiracja zakażonych wód płodowych. Może to skutkować zakażeniami układu pokarmowego lub oddechowego płodu.

Jakie są najczęstsze zakażenia wertykalne?

Istnieje wiele patogenów mogących przechodzić przez łożysko. W niechlubnym rankingu zdecydowanie prowadzą wirusy, które bez problemu przekraczają barierę łożyskową, w podobny sposób jak barierę krew -płyn mózgowo-rdzeniowy. Do najczęstszych takich wirusów zalicza się wirusy Coxackie B, HSV1, HSV2, VZV, LCM, CMV, a także odra, różyczka i polio. Zagrożenie stanowią jednak również bakterie. Do przedstawicieli tej grupy zalicza się listeriozę, mikoplazmozę, leptospirozę oraz kiłę. Ostatnią grupą parogenów są pasożyty głównie toksoplazmoza oraz malaria. Ze względu na znaczne podobieństwa w objawach klinicznych związanych zarówno z wadami wrodzonymi jak i zmianami narządowo-zapalnymi stworzono odrębny zespół kliniczny określany mianem TORCH. Nazwa pochodzi od pierwszych anglosaskich liter najczęstszych chorób: toksoplazmoza, cytomegalia, herpes, rubeola oraz inne.

Zobacz również:

Jakie są objawy kliniczne zespołu TORCH u dziecka?

Głównym objawem klinicznym zespołu TORCH jest niedobór masy ciała płodu. Może być to związane z wcześniactwem lub dystrofią płodu. Mogą wystąpić wady wrodzone ośrodkowego układu nerwowego, głuchota, zwapnienia śródczaszkowe, hipo lub hipertonia mięśni. Ponadto stwierdza się u chorych wady serca, zmiany zapalne płuc, hepatosplenomegalię, żółtaczkę, zmiany oczne w postaci małoocza, jaskry, zaćmy oraz ślepoty, zaburzenia hematologiczne, takie jak neutropenia, niedokrwistość z erytroblastozą i małopłytkowość. Zauważalne mogą być również zmiany skórne, takie jak wysypka pęcherzykowa, wysypka plamista, wylewy krwawe lub wybroczyny. Bardzo ważne, aby szczególnie po porodzie brać pod uwagę również inne choroby przebiegające z niektórymi z wymienionych objawów. Są to głównie choroby niezakaźne, takie jak galaktozemia, erytroblastoza płodowa, urazy mózgu itp. Wiele zakażeń rozwija obraz kliniczny dopiero po kilku dniach lub tygodniach po urodzeniu, m.in. w przypadku toksoplazmozy, CMV, HBV, hCV, HIV, a także różyczki, gruźlicy, kiły lub malarii.

Podczas porodu lub okresu okołoporodowego dochodzi zwykle do innych zakażeń, wiele z nich przebiega w sposób utajony lub na zasadzie nosicielstwa. Do chorób z tej grupy należą zakażenia HCV, HBV, HIV, VZV, CMV, a także E.Coli, Klebsiella, Staphylococci, Salmonella, Listeria, Chlamydia, a także Ureaplasma. Wiele z nich jest zakażeniami oportunistycznymi, szczególnie u noworodków, które nie mają wykształconej odporności. Zakażenia te mają zwykle miejsce w wyniku kontaktu noworodka z drogami rodnymi oraz zakażonymi błonami płodowymi. Ocenie się, iż już po 24 godzinach od pęknięcia błon płyn owodniowy zakażony jest w 75% przypadkó, bakteriemia zwykle rozwija się u 3% noworodków, natomiast 24h po odejściu wód płodowych już u 17% noworodków.

Jak stawia się rozpoznanie?

Podstawowe znaczenie mają prenatalne badanie profilaktyczne. Prowadzi się je przed ciążą lub w trakcie pierwszego badania położniczego. W tym celu wykonuje się badania na gruźlicę, chlamydię, kiłę, różyczkę, rzeżączkę, HBV, HIV, toksoplazmozę, parwowirusy salmonella, VZV, HSV1-2. Mogą to być posiewy, próby tuberkulinowe, stwierdzanie antygenu, a także odczyny serologiczne.

Jak odróżnić zakażenie wrodzone od wcześnie nabytego?

Zakażenie wrodzone od wcześnie nabytego możliwe jest do odróżnienia tylko w pierwszych dniach po urodzeniu. W tym celu należy wykonać m.in. badania mikrobiologiczne z dróg rodnych, badanie histopatologiczne i mikrobiologiczne łożyska, badania surowicy matki, noworodka oraz krwi pępowinowej pod względem serologiczno-immunologicznym.

Czym jest zespół STORCH

Zespół STORCH to nic innego jak opisywane poprzednio zakażenia TORCH z uwzględnieniem zakażenia kiłą (syphilis). Kiła wrodzona w dzisiejszych czasach jest w zasadzie traktowana jako błąd lekarski. W dobie rozwiniętej diagnostyki chorób nie powinny zdarzać się sytuacje, w których przeocza się zakażenia krętkiem bladym w przebiegu ciąży. Kiła wrodzona cechuje się dość specyficznymi objawami, zróżnicowanymi jednak w zależności od okresu w którym się pojawią. Do głównych objawów zalicza się m.in. sapkę, zmiany zapalne w obrębi kości i chrząstek przynasad kości długich, powiększenie wątroby, śledziony, węzłów chłonnych, żółtaczkę, niedokrwistość, zęby Hutchinsona, wypukłe kości czoła, nos siodełkowaty, a także zapalenie rogówki, głuchotę oraz nawracające wysięki stawowe.

Autor: Piotr Kuc
Źródła:
Kubicka Krystyna, Pediatria, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2010
Stanley L.Robbins, Patologia, wyd. Urban&Partner, Wrocław 2003