Amarantus (szarłat) – właściwości zdrowotne, wartości odżywcze oraz wybrane przepisy

Amarantus, zwany także szarłatem wyniosłym, w ostatnich został odkryty na nowo oraz zaliczony w poczet tzw. superfoods (czyli produktów wyjątkowo bogatych w wartości odżywcze, mających szczególnie korzystny wpływ na zdrowie). Choć zasłynął jako „zboże XXI w.” w rzeczywistości jest jedną z najstarszych roślin uprawnych, znaną i cenioną już ponad 4000 lat temu przez m.in. plemiona Inków, Majów, a także Azteków.

Właściwości amarantusa sprawiają, że jest on szczególnie polecany osobom cierpiącym na celiakię i będącym na diecie bezglutenowej (nie zawiera glutenu, a równocześnie jest bardziej wartościowy niż pszenica). Rekomenduje się go sportowcom, kobietom w ciąży, a także pacjentom leczącym niedokrwistość. Zboże to jest lekkostrawne i dobrze przyswajalne, dlatego poleca się je nawet dzieciom oraz osobom o wrażliwym układzie pokarmowym.

Charakterystyka amarantusa

Uprawa amarantusa

Ojczyzną szarłatu jest Ameryka Południowa, ale zboże to (które wg klasyfikacji botanicznej jest chwastem!) dobrze przyjęło się także w innych częściach świata. Według hodowców amarantus nie jest wymagający w uprawie, dobrze znosi nawet okresy suszy. Potrzebuje żyznej i raczej suchej gleby, o neutralnym pH. Odpowiadają mu polskie warunki klimatyczne. „Zboże XXI wieku” bardzo dobrze wpisuje się w ogólnoświatowy trend zdrowej żywności - jego uprawa jest ekologiczna, ponieważ toleruje ono wyłącznie nawożenie obornikiem lub kompostem, źle znosi wszelkie pestycydy. Co więcej, hodowla taka jest opłacalna - roślina wytwarza dużo nasion, a cena skupu amarantusa trzykrotnie przewyższa tę, jaką notuje się w przypadku pszenicy (plony z 1ha).

Wygląd amarantusa

Amarantus najczęściej sprzedawany jest w postaci całych ziaren lub ziaren zmielonych (mąka), płatki, a także tzw. popping (czyli amarantus ekspandowany - produkowany podobnie jak popcorn). Szarłat funkcjonuje także jako efektowna roślina ozdobna dzięki wysmukłym girlandom małych kwiatów w kolorze szkarłatnym. Kwitnienie rozpoczyna się w czerwcu i trwa aż do pierwszych przymrozków.

Wykorzystanie amarantusa

Szarłat może być wykorzystywany jako jeden z głównych składników w niektórych wypiekach (tych, które nie muszą „wyrastać”), w pozostałych sprawdzi się jako cenny dodatek wzbogacający ich wartości odżywcze. Wyroby na bazie tego zboża wykorzystywane są coraz powszechniej w żywieniu osób z celiakią, alergią na gluten, pszenicę, kukurydzę oraz innego rodzaju zboża. Amarantus w kuchni z powodzeniem zastąpi także majonez i masło (te bowiem mogą być pozyskiwane z szarłatu). Skrobia amarantusowa znajduje zastosowanie jako naturalny „zagęszczacz” zup, sosów i innego rodzaju żywności, podobną rolę odgrywa w przemyśle kosmetycznym (poprawia konsystencję pudrów kosmetycznych, aerozoli, krochmali, i in.).

Dostępność amarantusa w Polsce

Pierwsze badania nad fizjologią, uprawą oraz użytkowaniem amarantusa rozpoczęto w Polsce pod koniec lat 80. Wkrótce potem zapoczątkowano hodowlę tej rośliny. Dziś większość krajowych upraw szarłatu znajduje się na Lubelszczyźnie. Produkty z amarantusa (np. ciasteczka, mąka, grysik) można nabyć w większości sklepów z żywnością ekologiczną, a także coraz częściej, w tradycyjnych marketach.

Wartości odżywcze amarantusa

Witaminy, minerały i inne składniki odżywcze zawarte w 100 g nasion amarantusa:

• wartość odżywcza (kaloryczność) - 371 kcal;
• białko - 13 g;
• węglowodany - 66 g;
• tłuszcze - 7 g;
• błonnik pokarmowy - 6,5 g;
• żelazo - 7,6 mg;
• potas - 508 mg;
• magnez - 248 mg;
• wapń - 159 mg;
• fosfor - 557 mg.

Amarantus to bogate źródło tzw. witamin antyoksydacyjnych (A, C i E), które skutecznie neutralizują wolne rodniki, a tym samym zapobiegają wielu poważnym chorobom, oraz cennych witamin z grupy B wspomagających prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego. 100 gramowa porcja nasion pokrywa około 1/3 dziennego zapotrzebowania na magnez. Ponadto, w ziarnach szarłatu obecne są wartościowe nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT).

Składniki zawarte w liściach amarantusa

Również liście i pędy amarantusa nadają się do spożycia. Obfitują w składniki mineralne, cenne dla zdrowia pierwiastki, białka oraz błonnik pokarmowy, mają też ok. 1-10% zawartości tłuszczu. Liście szarłatu to także bogate źródło naturalnej witaminy C, która występuje w nich w większej ilości niż w szpinaku, szczawiu czy warzywach kapustnych.

Zdrowotne właściwości amarantusa

Amarantus w profilaktyce chorób nowotworowych

Wykazano, że spożywanie produktów na bazie amarantusa zapobiega rozwijaniu się niektórych rodzajów nowotworów. Jest to możliwe dzięki wysokiej zawartości antyoksydantów w tej roślinie. Szarłat wspomaga zwłaszcza profilaktykę guzów układu pokarmowego (jelit, żołądka, etc.), zapobiega też wrzodom. Jednak aby taki efekt osiągnąć, należy włączyć amarantus do diety na stałe.

Amarantus a zdrowie układu pokarmowego

Omawiany rodzaj zboża zawiera duże ilości błonnika pokarmowego, przez co skutecznie wspomaga higienę i pracę układu pokarmowego. Oznacza to, że regularnie spożywany amarantus poprawia trawienie, umożliwia także bardziej efektywne wchłanianie minerałów i innych składników odżywczych z pożywienia. Jest przy tym lekkostrawny, pomaga przy zaparciach, skutecznie zaspokaja głód, a stosowany jako dodatek do potraw redukuje chęć podjadania między posiłkami. Z tego względu może być stosowany podczas diet odchudzających i ułatwiać osiągnięcie prawidłowej masy ciała, niemniej jest stosunkowo kaloryczny (371 kcal w 100 g nasion).

Amarantus a zdrowie układu sercowo-naczyniowego

Spożywanie amarantusa rekomendowane jest pacjentom kardiologicznym oraz wszystkim osobom dbającym o zdrowe serce, wykazano bowiem, że redukuje on ryzyko wystąpienia miażdżycy oraz chorób wspomnianego organu. Dzieje się tak, ponieważ szarłat obfituje w nienasycone kwasy tłuszczowe, które skutecznie redukują poziom „złego” cholesterolu oraz trójglicerydów we krwi. Dzięki temu możliwe jest „odciążenie” układu sercowo-naczyniowego, zapobieganie zakrzepom i prawidłowe funkcjonowanie tętnic.

Amarantus w terapii anemii (niedokrwistości)

Amarantus stanowi cenne źródło żelaza niehemowego (o pochodzeniu roślinnym), pierwiastka istotnego w walce z niedokrwistością, będącego składnikiem hemoglobiny (a także mioglobiny i innych ważnych enzymów). Osoby z anemią powinny włączyć omawiany rodzaj zboża do codziennego menu (np. zastąpić „klasyczną” zupę mleczną z płatkami kukurydzianymi „amarantusowianką” z mlekiem roślinnym, wzbogacać o ziarna szarłatu zupy i dania obiadowe, dodawać je do koktajli, etc.).

Amarantus a zachowanie prawidłowego widzenia

Amarantus skutecznie pomaga w utrzymaniu odpowiedniej ostrości i zakresu widzenia. Wysoka zawartość karotenoidów oraz witaminy A, zwłaszcza w liściach amarantusa, stanowi cenne wsparcie dla wzroku. Antyoksydanty obecne w nasionach zapobiegają zwyrodnieniu plamki żółtej, mogą nawet powstrzymać proces rozwoju zaćmy.

Inne właściwości zdrowotne amarantusa

Amarantus charakteryzuje się stosunkowo niskim indeksem glikemicznym (35), dlatego może być uwzględniony jako okazjonalny element diety osób chorujących na cukrzycę. Odznacza się wysoką wartością energetyczną i odżywczą, dlatego stanowi cenny składnik posiłków sportowców oraz osób ciężko pracujących fizycznie. Zawiera znaczne ilości magnezu oraz witaminy z grupy B, co sprzyja prawidłowej pracy układu nerwowego, a dzięki obecności tych składników, spożywany regularnie wspomaga procesy pamięciowe i koncentrację. Z kolei zawartość skwalenu powoduje skuteczne oczyszczanie organizmu z toksyn i pozbywanie się wolnych rodników.

Wykorzystanie amarantusa w diecie bezglutenowej

Amarantus należy do produktów „z przekreślonym kłosem”, co oznacza, że może być spożywany przez osoby z celiakią oraz alergią na gluten. Mąka z tego zboża nadaje się do niektórych wypieków, makaronów, zup (do zagęszczania zamiast zwykłej, pszennej).

Amarantus w diecie kobiet w ciąży

Powszechnie wiadomo, iż kwas foliowy (witamina B9) jest niezbędnym składnikiem codziennej diety kobiet spodziewających się dziecka. Niedobory tego związku mogą wywołać poważne komplikacje zdrowotne u rozwijającego się płodu, dlatego tak ważny jest odpowiednio zbilansowany jadłospis, uwzględniający witaminy z grupy B, a także dodatkowa suplementacja. W związku z powyższym, już na etapie planowania ciąży, a także w trakcie jej trwania warto wzbogacić dietę o amarantus, o ile nie ma ku temu przeciwwskazań. 100 g ziaren szarłatu zawiera 82 μg witaminy B9, co pokrywa 21% dziennego zapotrzebowania na ten związek.

Amarantus w żywieniu dzieci

Według niektórych źródeł w żywieniu dzieci polecane są mieszanki nasion amarantusa z innymi rodzajami zbóż (jeśli nie istnieją przeciwwskazania). Tak tak przygotowane produkty są na ogół łatwo przyswajalne, dobrze tolerowane, a przy tym zawierają wartościowe składniki odżywcze. Lekkostrawne ziarna szarłatu mogą wzbogacać słodkie przekąski (np. domowe wypieki), dzięki czemu będą one zdrowsze od tradycyjnych. Połączenie amarantusa z innymi zbożami podnosi wartość odżywczą przyjmowanego w nich białka.

Ograniczenia w stosowaniu amarantusa

Nie powinno się spożywać nasion amarantusa lub pozyskiwanej z nich mąki „na surowo”, ponieważ w takiej postaci zakłócają procesy przyswajania ważnych składników odżywczych przez organizm człowieka. Z tego względu te produkty należy każdorazowo poddać obróbce, np. gotowaniu, pieczeniu czy suszeniu. Konsumpcja liści szarłatu nie jest wskazana osobom chorującym na kamicę nerkową lub żółciową, ponieważ zawierają one szczawiany oraz dużą ilość wapnia, co wzmaga uciążliwe dolegliwości.

Choć amarantus nie należy do zbóż silnie alergizujących, odnotowano przypadki, w których jego spożycie wywołało łagodne reakcje alergiczne. Dlatego w sytuacji pojawienia się jakichkolwiek niepożądanych objawów warto zasięgnąć porady lekarskiej.

Amarantus w służbie urody

Olej pozyskiwany z nasion amarantusa znajduje zastosowanie w specyfikach do pielęgnacji ciała o właściwościach profilaktycznych oraz leczniczych. Nakładany na twarz zapewnia optymalne nawilżenie, przez co opóźnia efekty starzenia, zapobiega nadmiernemu wysuszaniu, przeciwdziała łojotokowi oraz łuszczeniu się cery. Stanowi „tarczę ochronną" przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi. Pomaga także przy problemach z suchą, zrogowaciałą skórą dłoni, stóp, łokci oraz kolan.

Spożywanie nasion amarantusa pozwala również zadbać o urodę „od wewnątrz” dzięki zawartości lizyny (która wspomaga budowę białek w organizmie). Z tego względu włączenie do diety omawianego zboża hamuje wypadanie włosów, wzmacnia ich cebulki, może też skutecznie zapobiegać łysieniu typu męskiego. Aby powstrzymać utratę włosów warto nakładać na nie tuż po umyciu sok z amarantusowych liści.

Wybrane przepisy na dania z amarantusem

Amarantusowe muffinki

Składniki:

• 2 szklanki amarantusa ekspandowanego;
• 2 jajka (całe);
• 2 łyżki miodu lub innego naturalnego słodu;
• ½ łyżeczki sody oczyszczonej;
• rodzynki, żurawina, suszone daktyle, itp.;
• szczypta soli;
• gorzka czekolada (opcjonalnie).

Przygotowanie:

Jajka z dodatkiem słodu należy rozkłócić w miseczce widelcem, dodać pozostałe składniki, mieszać aż do uzyskania jednorodnej konsystencji). Tak powstałe ciasto przelać do foremek na muffinki, wstawić do piekarnika rozgrzanego do temp. 180 stopni i piec ok. 15 minut. Czekoladę roztopić w tzw. kąpieli wodnej i polać nią muffinki.

Ciasteczka z amarantusa

Składniki:

• 1 szklanka amarantusa ekspandowanego;
• 100 g wiórek kokosowych (najlepiej niesiarkowanych);
• 3 banany.

Przygotowanie:

Banany obrać i przełożyć do miseczki, rozgnieść. Dodać pozostałe składniki, wymieszać całość. Z ciasta formować płaskie ciasteczka, wyłożyć na blasze pokrytej papierem do pieczenia. Zapiekać ok. 15 minut w temp. 180 stopni (najlepiej w piekarniki z funkcją termoobiegu).

Kotlety z amarantusem

Składniki:

• ½ kg mięsa mielonego drobiowego;
• 1 jajko (całe);
• ok. 8 łyżek amarantusa ekspandowanego;
• 2 łyżki płatków żytnich lub otrębów gryczanych;
• sól, pieprz, majeranek, suszona nać pietruszki lub inne (w zależności od upodobań).

Przygotowanie:

W misce należy wymieszać mięso z pozostałymi składnikami, a następnie z powstałej masy lekko zwilżonymi dłońmi formować niewielkie kotleciki. Zapiekać ok. 10 minut w temp. 200 stopni, po tym czasie obrócić je na drugą stronę i ponownie piec przez 10 minut. Można też usmażyć je na patelni (najlepiej na maśle klarowanym lub oleju kokosowym).

Autor: Aleksandra Bujas