Czarnuszka – właściwości zdrowotne i zastosowanie w kosmetyce

Czarnuszka siewna (łac. nigella sativa) to roślina lecznicza, którą stosowali już starożytni Egipcjanie. Uważali, że leczy ona wszystko prócz śmierci. Również dzisiaj jest doceniana za jej walory zdrowotne, kosmetyczne i kulinarne. Od dawna wiadomo, że czarnuszka pomaga przy problemach żołądkowych i jelitowych oraz leczy choroby skóry, takie jak świąd, wysypka czy opryszczka.

Te małe, czarne ziarenka mają silne właściwości przeciwzapalne, antynowotworowe oraz antyoksydacyjne. Ich korzystne działanie mogą zauważyć szczególnie alergicy - czarnuszka wykazuje działanie antyhistaminowe i zmniejsza objawy uczulenia. Także osoby zmagające się z trądzikiem, powinny docenić zdrowotne właściwości czarnuszki, bowiem przemywanie twarzy naparem z nasion tej rośliny pomaga w zwalczaniu niedoskonałości skóry.

Czarnuszka - charakterystyka rośliny

Pochodzenie, wygląd i uprawa

Czarnuszka jest rośliną jednoroczną z rodziny jaskrowatych. Swoją nazwę wzięła od słowa „nigellus” lub „niger”, co w języku łacińskim oznacza „czarny”. Pochodzi ona z Afryki Północnej, rośnie też na Bliskim Wschodzie i w krajach Europy Południowo-Wschodniej, obecnie uprawiana jest również w Polsce (nazywana jest czarnym kminem). Posiada szarozielone liście o nitkowatym kształcie. Wyrasta do 50 metrów wysokości, ma duże, pojedyncze kwiaty osiągające do 3 cm długości o błękitnym unerwieniu i z seledynowym szczytem. Czarnuszka często traktowana jest jako roślina ozdobna, dlatego wysiewa się ją w ogródkach kwiatowych lub dodaje do bukietów.

Sposób użycia i przechowywanie

Do przygotowywania potraw lub leczniczych preparatów używa się całych lub zmielonych nasion czarnuszki. Z łatwością można je rozkruszyć w moździerzu. Nasiona najlepiej umieścić w zamkniętym pojemniku w chłodnym miejscu. Olej utrzymuje swoje właściwości przez okres 3-12 miesięcy, pod warunkiem, że przechowywany jest w chłodzie (np. w lodówce), bez dostępu do światła (w ciemnej buteleczce) oraz w szczelnym opakowaniu. Ziarenka nie mają wyraźnego zapachu, ale po roztarciu wydzielają woń podobną do oregano. W smaku są lekko gorzkie, z nieco pikantną nutą. Cena nasion czarnuszki to ok. 30 zł za 1 kg.

Właściwości zdrowotne czarnuszki

Substancje zawarte w czarnuszce

Czarnuszka zawiera wiele substancji, którym zawdzięcza swoje właściwości lecznicze. Są to kwasy tłuszczowe (np. linolowy, palmitynowy, mirystynowy), fosfolipidy, fitosterole i białka (czarnuszka zawiera osiem z dziewięciu aminokwasów niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu). Przyprawa ta jest także źródłem witamin A, E, F, B1, B3, B6, biotyny (B7) i związków mineralnych m.in. żelaza, magnezu, wapnia, cynku, selenu, sodu i potasu.

Czarnuszka w terapii astmy i alergii

Czarnuszka jest bardzo dobrym antyhistaminikiem, stosowana regularnie przez 6-8 tygodni zmniejsza symptomy alergii oraz wzmacnia organizm, który łatwiej zwalcza alergeny. Łagodzi kaszel sienny, dlatego należy ją używać, gdy tylko rozpocznie się okres pylenia roślin. Przypuszczalnie jest to metoda, która może zastąpić apteczne leki. Badanie na grupie osób cierpiących na różne uczulenia wykazały, że ta przyprawa działa tak samo jak cetyryzyna (lek przeciwhistaminowy), ale powoduje mniej skutków ubocznych. Do celów antyuczuleniowych najlepiej zażywać czarnuszkę w postaci oleju wtłoczonego w kapsułki. Zapobiega to utlenianiu się olejku eterycznego.

Natomiast astmatycy po kuracji tą przyprawą odczuwają poprawę w wydolności płuc, pozbywają się świszczącego oddechu oraz mogą przyjmować mniejsze ilości konwencjonalnych leków. Jest im łatwiej wykrztusić zalegającą wydzielinę. Nigellon zawarty w czarnuszce działa przeciwskurczowo oraz rozszerza oskrzela, co pomaga w leczeniu chorób układu oddechowego, takich jak astma czy krztusiec. Spowalnia też rozwój tych schorzeń i zmniejsza intensywność ich ataków.

Działanie przeciwnowotworowe czarnuszki

Badania prowadzone u osób cierpiących na nowotwory m.in. płuc, piersi, macicy, prostaty, wątroby, jelita grubego, mózgu czy białaczkę wykazały, że w 67% przypadków guzy nowotworowe uległy wyraźnemu zmniejszeniu. Udowodniono, że czarnuszka hamuje metastazę komórek nowotworowych, to znaczy zapobiega rozprzestrzenianiu się komórek rakowych na inne organy. Stymuluje także syntezę cytokin, czyli białek odpowiedzialnych za wzrost i pobudzenie komórek biorących udział w budowaniu odporności. Działa ona także antyutleniająco i powoduje apoptozę (obumieranie) komórek rakowych. Jednocześnie czarnuszka nie niszczy zdrowych komórek. Dodatkowo, ochrania przed negatywnymi skutkami promieniowania jonizującego stosowanego w radioterapii, której poddawani są pacjenci onkologiczni.

Czarnuszka wzmacnia odporność, chroni przed wirusami i bakteriami

Za wspomaganie odporności organizmu odpowiedzialne są kwasy tłuszczowe występujące w czarnuszce, m.in. kwas linolowy i oleinowy. Wzmacniają układ immunologiczny poprzez zwiększenie liczby limfocytów we krwi, co przekłada się na szybsze zwalczanie przeziębień, grypy, infekcji zatok czy oskrzeli. Olej z czarnuszki, jako jedyny naturalny środek zweryfikowany w badaniach naukowych, wykazuje zdolności do niszczenia szczepów bakterii gronkowca złocistego Staphylococcus aureus, który coraz częściej jest odporny na antybiotyki.

Działanie przeciwwirusowe czarnuszki sprawdzono na chorych myszach. Już po kilku dniach podawania im oleju z nasion tej rośliny, wirus przestał się rozwijać. Po kilku następnych, infekcja ustąpiła całkowicie. Badaniom poddano także osoby z wirusem wątroby typu C, które regularnie zażywały olej z czarnuszki. Po trzech miesiącach odnotowano wyraźną poprawę w stanie ich zdrowia. Dzięki właściwościom wzmacniającym odporność, czarnuszka wykorzystywana jest leczeniu AIDS i innych chorób przewlekłych, które związane są z osłabieniem układu immunologicznego.

Przeciwgrzybicze właściwości czarnuszki

Naukowcy przebadali też skuteczność oleju z czarnuszki w leczeniu infekcji grzybiczych. Tymochinon, tymohydrochinon oraz tymol obecne w „czarnym kminie” są składnikami aktywnymi, które mają silne działanie przeciwgrzybicze. Podczas badań, oddziaływaniu oleju z czarnuszki poddano 30 różnych patogenów i wszystkie zostały przez nią zwalczone. Również infekcje drożdżakami z rodzaju Candida mogą być leczone tą rośliną. Test przeprowadzony na myszach wykazał, że tymochinion skutecznie leczy kandydozę, nie wywołując negatywnych skutków w organizmie.

Antypasożytnicze właściwości czarnuszki

Badania przeprowadzone u dzieci dowiodły, że czarnuszka eliminuje z organizmu tasiemca, pierwotniaka Blastocystis hominis (wywołuje blastocytozę), a nawet włośnia krętego, które pasożytują w układzie pokarmowym. Pomaga również w zwalczaniu owsików ludzkich poprzez niszczenie dorosłych osobników oraz ich jaj. Większość pasożytów przyczepia się do ścian jelit i w ten sposób egzystuje. Czarnuszka pobudza perystaltykę jelit, co sprawia, że robaki nie mogą się do nich przymocować. Ponadto przyprawa ta wzmacnia florę bakteryjną i tworzy niekorzystne środowisko dla pasożytów. Przebieg owsicy w dużej mierze zależy od odporności organizmu żywiciela. Czarnuszka wzmacnia naturalne bariery ochronne organizmu, dzięki czemu ułatwia pozbycie się pasożytów oraz zapobiega ich zagnieżdżeniu się. Z tego powodu, czarnuszka może być podawana dzieciom, które narażone są na zarażenie się owsikami lub innymi pasożytami.

Czarnuszka w terapii zmian skórnych

Wszelkie uszkodzenia skóry, np. owrzodzenia, skaleczenia, zmiany ropne goją się szybciej po zastosowaniu czarnuszki. Olej z nasion tej rośliny jest bardzo pomocny w leczeniu wszelkich zmian skórnych, np. trądziku, łuszczycy, atopowego zapalenia skóry, grzybicy, wysypek alergicznych, podrażnień po poparzeniu słonecznym. Nawilża oraz wygładza skórę, która uzyskuje ładniejszy i zdrowszy wygląd. W leczeniu chorób skóry czarnuszkę można stosować wewnętrznie w postaci naparu do picia lub zewnętrznie jako tonik do przemywania.

Wpływ czarnuszki na układ rozrodczy i płodność

Czarnuszka zawiera nigellon, który działa przeciwskurczowo i może być pomocny w czasie menstruacji, ponieważ łagodzi bolesne skurcze. Stwierdzono też, że czarnuszka reguluje cykl miesiączkowy, wspomaga laktację u matek karmiących, a u mężczyzn podnosi poziom testosteronu. Posiada także działanie antykoncepcyjne zbliżone do etynyloestradiolu, czyli syntetycznego estrogenu, który jest składnikiem współczesnych tabletek antykoncepcyjnych. W przeciwieństwie do sztucznego hormonu, czarnuszka nie wykazuje aktywności estrogenowej. Powinny na nią uważać kobiety starające się o dziecko, gdyż jej właściwości antykoncepcyjne utrudnią zajście w ciążę.

Czarnuszka a zdrowie ośrodkowego układu nerwowego

Naukowcy odkryli, że czarnuszka działa antydepresyjnie, uspokajająco, przeciwlękowo. Poprawia samopoczucie, zwiększa odporność na stres, zapobiega powstawaniu stanów lękowych i depresyjnych. Spowalnia także rozwój choroby Alzheimera. Usprawnia pamięć, uczenie się oraz wspomaga proces myślenia. Wykazuje też właściwości przeciwdrgawkowe - przeprowadzone badania z udziałem dzieci chorujących na padaczkę wykazały, że ekstrakt z czarnuszki z wodą zmniejsza aktywność napadów epilepsji.

Uzdrawia układ pokarmowy

Czarnuszka zapobiega niestrawności oraz dolegliwościom jelitowym, np. wzdęciom. Wspomaga wchłanianie wartości odżywczych oraz poprawia trawienie. Ma działanie oczyszczające, co jest szczególnie ważne w detoksykacji jelit i łagodzeniu zatruć pokarmowych, które nieleczone mogą prowadzić do rozwoju poważnych chorób. Czarnuszka zawiera Saponin Melathin, czyli naturalny pestycyd, który niszczy pasożyty oraz usuwa zanieczyszczenia i toksyny z układu trawiennego. Nasiona czarnuszki chronią błonę śluzową żołądka, a olej z nich pozyskiwnay działa przeciwwrzodowo, poprawiając aktywność antyoksydacyjną oraz wspomagając wzrost zawartości mucyny, która osłania żołądek i łagodzi objawy refluksu. Udowodniono również, że niszczy bakterie Helicobacter Pylori, produkujące toksyny odpowiedzialne za wywołanie zapalenia, które może doprowadzić do powstania choroby wrzodowej lub nowotworu żołądka.

Czarnuszka w profilaktyce osteoporozy

Czarnuszka w ramach profilaktyki może być zamiennikiem tradycyjnych leków przeciwko osteoporozie. Dzięki działaniu antyutleniającemu i przeciwzapalnemu oraz zawartości kwasów tłuszczowych, zwiększa gęstość mineralną kości, co zapobiega ich zrzeszotnieniu oraz łamliwości. Jako środek chroniący przed osteoporozą polecana jest zwłaszcza kobietom, ponieważ u nich częściej występuje ta choroba.

Czarnuszka w diecie diabetyków

Czarnuszka polecana jest chorym na cukrzycę, gdyż reguluje poziom cukru we krwi, chroni trzustkę oraz wspomaga jej regenerację. Dzięki wielonienasyconym kwasom tłuszczowym, metabolizm sprawniej funkcjonuje, normuje się stężenie cholesterolu, organizm łatwiej usuwa toksyny, a poziom insuliny jest właściwy. Olej z czarnuszki wykazuje lepsze działanie niż stosowana w leczeniu cukrzycy typu 2 metformina, przy czym nie powoduje skutków ubocznych, związanych z przyjmowaniem wspomnianej substancji.

Czarnuszka przeciw anemii i na wzmocnienie układu sercowo-naczyniowego

Regularne zażywanie ekstraktu z nasion czarnuszki obniża ciśnienie krwi, zmniejsza ryzyko powstawania zakrzepów, chroni układ krwionośny przed powstawaniem stanów zapalnych oraz zapobiega wzrostowi homocysteiny (związek powstający w wyniku trawienia białka zwierzęcego), który uważany jest za jeden z czynników rozwoju miażdżycy. Systematycznie spożywana czarnuszka podnosi poziom erytrocytów (czerwonych krwinek) i zawartej w nich hemoglobiny, przeciwdziała anemii oraz niedoborom żelaza.

Czarnuszka - przeciwwskazania

Czarnuszka jest cenną przyprawą nie tylko ze względu na swoje pozytywne własności, ale także dlatego, że nie ma zastrzeżeń dla jej używania. Należy jedynie uważać, aby stosować zalecaną ilość i jej nie przedawkować. Malantyna, która uśmierza ból, w dużych ilościach może być toksyczna i powodować paraliż. Co pewien czas warto zrobić krótką przerwę w kuracji - niemal zawsze jest to zalecane w leczeniu naturalnymi produktami. Nie stwierdzono również przeciwwskazań dla kobiet w ciąży i karmiących piersią, ale dla bezpieczeństwa powinny one skonsultować z lekarzem stosowanie tej rośliny, ponieważ czarnuszka może wywoływać skurcze macicy (i przyspieszyć poród). Ze względu na jej dość ostry smak, nie zaleca się podawania tej przyprawy dzieciom poniżej 1. roku życia.

Wpływ czarnuszki na urodę

Czarnuszka a poprawa kondycji włosów

Witamina E, biotyna i beta-karoten zawarte w czarnuszce są odpowiedzialne za jej pozytywny wpływ na kondycję włosów, skóry, paznokci. Roślina ta zatrzymuje łysienie poprzez wzmocnienie cebulek oraz zahamowanie wypadania włosów, pomaga w pozbyciu się łupieżu i swędzenia będącego skutkiem stanu zapalnego (czarnuszka wykazuje silne właściwości przeciwzapalne). Pobudza porost nowych włosów, powoduje zwiększenie objętości fryzury, a także opóźnia siwienie. Olej z czarnuszki nakładany na włosy sprawia, że stają się one lśniące, sprężyste, wygładzone, odpowiednio nawilżone oraz nie rozdwajają się.

Czarnuszka w terapii trądziku

Selen zawarty w czarnuszce neutralizuje toksyny i metale ciężkie, co korzystnie wpływa na poprawę stanu cery. Zmniejsza trądzik, leczy atopowe zapalenie skóry oraz łuszczycę. Dodatkowo, chroni przed starzeniem się oraz opóźnia pojawienie się zmarszczek. Olej z „czarnego kminu” włączony do codziennej pielęgnacji skóry, sprawia, że staje się ona elastyczna, wygładzona, wygląda zdrowiej. Osobom, które zmagają się ze łagodniejszą odmianą trądziku wystarczy krem do twarzy mający w składzie olej z czarnuszki. Kilkutygodniowa kuracja powinna wyleczyć stany zapalne oraz wzmocnić komórki, aby po zakończeniu leczenia mogły regenerować się samodzielnie.

Wybrane sposoby użycia czarnuszki

Napar z czarnuszki

Łyżkę zmielonych nasion zalać wrzątkiem, parzyć 20 minut, potem odcedzić. Przygotowany napój można dosłodzić miodem. Stosować zewnętrznie jako płukankę do włosów lub do przemywania skóry, wewnętrznie: pić pół szklanki naparu 2-3 razy na dzień.

Olej z czarnuszki

Zewnętrznie na skórę lub włosy, wewnętrznie łyżeczka oleju 2-3 razy na dzień. Można również kupić olej w postaci kapsułek. Otwartą buteleczkę z olejem należy przechowywać w lodówce.

Czarnuszka jako przyprawa

W kuchni czarnuszka może zastąpić pieprz. Ziarenka można dodać do ciasta na chleb, do zup, ciast, sałatek, bigosu, duszonych warzyw.

Nalewka z czarnuszki

Alkoholem 40% zalać połowę szklanki zmielonej czarnuszki, odstawić na tydzień, a po tym czasie przecedzić przez watę. Stosować podobnie jak olej.

Ziołomiód z czarnuszki

Dodać czarnuszkę do miodu, na jedną jego łyżkę przypada łyżeczka zmielonych ziaren. Utrzeć na pastę. Można ją wykorzystać jako maseczkę lub peeling, gdy ziarna będą grubiej zmielone.

Autor: Marta Hamera