Czarny bez – właściwości zdrowotne, przepisy

Czarny bez (Sambucus nigra L.), nazywany również bzem leczniczym, aptekarskim bądź w niektórych regionach (zwłaszcza w Wielkopolsce) hyćką, to popularny krzew stosowany w ogrodnictwie jako roślina ozdobna. Jest bardzo łatwy w uprawie, a jego kwiaty, owoce i liście znajdują zastosowanie w zielarstwie, kosmetyce oraz przemyśle spożywczym.

Czarny bez znany jest przede wszystkim ze swoich właściwości przeciwzapalnych, moczopędnych, ponadto wspomaga odporność i zwalcza wolne rodniki. Największą popularnością cieszą się jego owoce, których wysoka aktywność biologiczna została udowodniona naukowo. Niemniej jednak aby korzystać z właściwości leczniczych rośliny, trzeba ją odpowiednio przygotować przed spożyciem.

Czarny bez - charakterystyka

Uprawa czarnego bzu

Czarny bez powinno się sadzić na stałe wiosną lub jesienią. Wskazane są gleby próchnicze, średnio wilgotne, przed posadzeniem warto dodać do ziemi kompost i zapewnić przepuszczalność podłoża. Należy wybierać miejsca ciepłe, dobrze nasłonecznione. Niemniej jednak bez to roślina odporna na zanieczyszczenia powietrza, choroby, tolerująca różne typy gleby, ponadto w okresie zimowym nie trzeba jej okrywać. Najwięcej uwagi wymaga w początkowej fazie uprawy, kiedy powinno się zapewnić jej odpowiednie nawodnienie. Bez wystarczy przycinać co kilka lat, usuwając najstarsze pędy. Zalecana odległość między krzewami wynosi od 6 do 10 m. Najlepsze owocowanie następuje po dwóch latach, a aby dodatkowo zwiększyć zbiory, powinno się stosować przed i po kwitnieniu kompost lub nawóz bogaty w azot.

Kwiaty czarnego bzu

Kwiaty czarnego bzu są białe, tworzą tzw. baldachogrona. Okres zbioru przypada na maj i czerwiec. Podczas zbiorów należy zwrócić uwagę na to, by nie wszystkie kwiatostany były rozwinięte, a czynność tę najlepiej wykonywać w słoneczny dzień. Kwiaty powinno się przechowywać w chłodnym, przewiewnym i zacienionym miejscu. Szypułki najlepiej usuwać po wysuszeniu. Intensywny zapach oraz białożółty kolor płatków świadczą o tym, że zostały one dobrze wysuszone.

Owoce czarnego bzu

Dojrzałe owoce bzu mają kolor ciemnofioletowy, zbiera się na przełomie lipca i sierpnia. Surowe są niejadalne, ponieważ zawierają sambunigrynę - substancję trującą, która jest neutralizowana przy obróbce cieplej.

Liście czarnego bzu

Należy je zbierać między majem a czerwcem. Przygotowuje się z nich herbatę, w lecie wystarczy zalać je gorącą wodą, na okres zimowy trzeba je ususzyć. Te same liście można zalewać kilka razy, ponieważ roślina po dłuższym parzeniu wydziela różne wartościowe związki. Herbata z liści bzu zwiera teofilinę, teobrominę i kofeinę, czyli alkaloidy purynowe oraz katechiny, które są silnymi antyoksydantami.

Właściwości lecznicze czarnego bzu

Liście, kwiaty oraz owoce czarnego bzu wpływają w różnoraki sposób na zdrowie, ponieważ zawierają rozmaite substancje odżywcze.

Kwiaty są bogate we flawonoidy (kwercetynę, astragalinę, rutynę), witaminę C, kwasy wielofenolowe, związki aminowe i mineralne (żelazo, sód, potas). Dzięki temu pomagają obniżyć gorączkę, łagodzą kaszel i katar, poprawiają elastyczność naczyń krwionośnych, działają także napotnie i moczopędnie.

Owoce z kolei zawierają witaminy z grupy B, witaminę A, flawonoidy, karotenoidy, garbniki, olejki eteryczne, pektyny, antocyjany. Są bogate w żelazo, potas, wapń, kwasy organiczne oraz biopierwiastki. Ta mieszanka witamin i mikroelementów wzmacnia układ odpornościowy, łagodzi ból i stany zapalne, zwalcza wolne rodniki, działa uspokajająco, oczyszcza organizm z toksyn.

Tymczasem zawarte w herbacie z liści czarnego bzu substancje zapobiegają powstawaniu zakrzepów, agregacji płytek krwi, utlenianiu cholesterolu LDL, przez co minimalizują ryzyko wystąpienia miażdżycy. Działają przeciwbakteryjnie i przeciwwirusowo, odtruwają organizm z metali ciężkich, przyśpieszają metabolizm, poprawiają pamięć, a nawet wzmacniają zęby. Ponadto ze świeżych liści można robić okłady na poparzenia, bóle głowy czy obrzęki.

Czarny bez w kosmetyce

Czarny bez a cera

Tonik z czarnego bzu sprawdza się w pielęgnacji zarówno skóry tłustej, trądzikowej, jak i suchej. Kilka łyżek suszonych kwiatów należy zalać wrzątkiem, odstawić do wystygnięcia, odcedzić. Tak przygotowany tonik ma działanie antybakteryjne, antyseptyczne, przeciwzapalne oraz ściągające. Wygładza skórę, łagodzi oparzenia słoneczne, a nawet wybiela piegi. Ze względu na dużą zawartość witaminy C i flawonoidów jest zalecany także dla osób z cerą naczynkową.

Czarny bez na cellulit

Olejek z czarnego bzu wspiera produkcję kolagenu oraz wzmacnia elastyczność ścianek naczyń włosowatych, dzięki czemu ujędrnia skórę i niweluje cellulit. Kuracja powinna trwać kilka tygodni, aby przynieść efekty.

Czarny bez w kuchni

Jak już zostało wspomniane, aby móc korzystać z dobroczynnych właściwości czarnego bzu, po pierwsze należy poddać go obróbce termicznej, co pozwoli zneutralizować zawarte w nim trujące substancje, po drugie należy zadbać o to, by wydobyć jego charakterystyczny smak.

Z owoców najczęściej przygotowuje się marmolady, dżemy i soki, natomiast z kwiatów syropy i odwary. Ponad to z bzu przyrządza się również nalewki, wino, a nawet szampana.

Przepisy z wykorzystaniem czarnego bzu

Syrop z kwiatów czarnego bzu

Składniki:

• sok z 1 cytryny,
• litr wody,
• 1 kg cukru,
• 20-40 baldachów bzu.

Przygotowanie:

Należy zagotować wodę z cukrem i sokiem z cytryny. Wrzącym syropem zalewa się kwiaty tak, by były nim przykryte. Odstawia się mieszankę na 3-4 dni, każdego dnia trzeba ją zamieszać. Kolejnym krokiem jest przefiltrowanie syropu i rozlanie go do wyparzonych butelek. Syrop należy przechowywać w lodówce, w przeciwnym razie może sfermentować.

Sok z owoców czarnego bzu

Składniki:

• 4 kg owoców bzu,
• 2 cytryny,
• 4 l wody,
• 3 kg cukru.

Przygotowanie:

Umyte owoce gotujemy przez 4 godziny, następnie odcedzamy. Do wody, w której się gotowały, wsypujemy cukier i taki roztwór pozostawiamy na kuchence jeszcze przez godzinę. Na koniec dodajemy sok z cytryny. Gotowy sok wlewamy do wyparzonych słoików i odwracamy do góry dnem.

Odwar z kwiatów czarnego bzu

Łyżkę kwiatów zalać szklanką zimnej wody. Następnie doprowadzić do wrzenia, po czym gotować na małym ogniu pod przykryciem przez 3 minuty i odstawić na 15 minut do ostygnięcia. Na koniec przecedzić.

Marmolada z czarnego bzu i jabłek

Składniki:

• 1 kg owoców bzu,
• 1 kg jabłek,
• 300 g cukru.

Przygotowanie:

Owoce bzu gotować, aż zaczną puszczać sok i się rozpadać. Następnie przetrzeć je przez sito, dodać pokrojone jabłka i podgrzewać na małym ogniu, dopóki nie staną się miękkie. Połączyć z cukrem, zaczekać aż cukier się rozpuści, a marmolada zgęstnieje.

Nalewka z owoców bzu

Składniki:

• 1 kg owoców,
• 400 g cukru,
• 1 l wody,
• 1 l spirytusu,
• kilka goździków,
• skórka z połowy cytryny.

Przygotowanie:

Należy zagotować owoce z goździkami, ze startą skórką z cytryny. Po ok. 5 minutach owoce odcedzić, a do powstałego soku dodać cukier. Kiedy całość przestygnie, dodać ostatni składnik, czyli spirytus. Po zamieszaniu nalewkę przelać do butelek i odstawić na 3 miesiące.

Autor: Iwona Kawecka