Kakao – właściwości zdrowotne i zastosowanie

Ziarna kakaowca kojarzą się z czekoladą oraz słodkim, gorącym i mlecznym napojem. Jednak bardzo często produkty te zawierają również znaczne ilości cukrów i tłuszczu. Szczególne właściwości lecznicze wynikające z obecności wielu witamin i składników mineralnych mają surowe ziarna niepoddane obróbce termicznej oraz produkty z wysoką procentową zawartością kakao.

Kakao przede wszystkim zapobiega wielu chorobom, ma właściwości regenerujące i przeciwstarzeniowe. Dodatkowo korzystnie wpływa na nastój, uspokaja i poprawia humor. Jest również afrodyzjakiem. Ziarna kakaowca znalazły zastosowanie nie tylko w gastronomii oraz lecznictwie, ale również w kosmetyce. Na bazie zarówno kory drzew, jak i samych ziaren przygotowuje się kremy, peelingi i balsamy do ciała.

Charakterystyka kakao

Wygląd ziaren kakao i drzewa kakaowca

Kakaowiec (Theobroma cacao L.) jest wiecznie zielonym drzewem lub krzewem o jasnobrązowej korze i podłużnych, 30 centymetrowych liściach. Bezpośrednio z jego pnia wyrastają kwiaty, które przeobrażają się w owoce o kształcie dużego ogórka. W nich znajduje się od 20 do 60 owalnych, płaskich lub kulistych nasion. Miąższ owocu jest czerwonawy i pachnący o lekko słodkim smaku.

Pierwsze owoce i kwiaty pojawiają się na trzyletnich roślinach, jednak owoce zbiera się z krzewów co najmniej pięcioletnich, a najobfitsze plony pojawiają się między 10 a 30 rokiem wzrostu drzewa.

Owoce zrywa się i pozostawia do fermentacji od 3 do 7 dni. Następnie się je rozcina i wydobywa ziarna, które są suszone na słońcu w celu ochrony przed pleśnią. Wysuszone ziarna poddaje się selekcji, pali, klasyfikuje i ostatecznie mieli. Uzyskana półpłynna masa dzielona jest na masło i proszek kakaowy.

Historia oraz uprawa kakaowca

Kakao należy wiązać z regionami tropikalnymi, szczególnie Ameryką Środkową i Południową. Ziarno kakaowca znane było już około 1500 roku p.n.e. Dziś uprawiane jest w rejonach podrównikowych, głównie u Wybrzeża Kości Słoniowej oraz w Ghanie i Indonezji. Zasadniczymi odbiorcami kakao są Stany Zjednoczone, Wielka Brytania i Niemcy.

Majowie i Aztekowie bardzo cenili napój kakaowy („chocolatl”), spożywany podczas obrzędów i świąt, nazywany „napojem bogów". W ich czasach ziarna kakaowca były bardzo wartościowe i funkcjonowały jako środek płatniczy. Natomiast do Europy kakao zostało sprowadzone w XVI wieku przez Krzysztofa Kolumba, a napój według azteckiego przepisu zdobył uznanie na dworze hiszpańskim.

Odmiany kakao

Występują trzy odmiany kakao o odrębnym aromacie i smaku:

• criollo - pochodząca z Ameryki Środkowej i Karaibów. Jest to rzadka, cenna i trudna w uprawie odmiana, mało odporna na choroby, o delikatnym i pełnym smaku. Charakteryzują ją czerwone, białe lub żółte owoce oraz jasne ziarna;
• forastero - bardzo popularna i wytrzymała odmiana o czekoladowym, ale krótkotrwałym i gorzkim smaku. Jej owoce są ciemnofioletowe;
• trinitario - pochodząca z Trynidadu krzyżówka odmian criollo i forastero.

Właściwości odżywcze kakao

Kakao posiada znaczne ilości białka, tłuszczu i węglowodanów. Obfituje również w dwa pobudzające alkaloidy - teobrominę i kofeinę. Ten pierwszy działa regenerująco na organizm szczególnie po wysiłku fizycznym lub psychicznym. Kakao zawiera również fenyloetyloaminę - substancję psychoaktywną - metabolizowaną po dostaniu się do układu pokarmowego.

Wartości odżywcze w 100 g/ łyżce stołowej kakao:

• wartość energetyczna - 228/12 kcal;
• białko - 19,60/1,06 g;
• tłuszcz - 13,70/0,74 g;
• węglowodany - 57,90/3,13 g;
• błonnik - 37,0/2,0 g;
• cynk - 6,81/0,37 mg;
• fosfor - 734/40 mg;
• kofeina - 230/12 mg;
• kwas foliowy - 32/2 µg;
• kwasy tłuszczowe jednonienasycone - 4,570/0,247 g;
• kwasy tłuszczowe nasycone - 8,070/0,436 g;
• kwasy tłuszczowe wielonienasycone - 0,440/0,024 g;
• magnez - 499/27 mg;
• niacyna - 2,185/0,118 mg;
• potas - 1524/82 mg;
• ryboflawina - 0,241/0,013 mg;
• sód - 21/1 mg;
• tiamina - 0,078/0,004 mg;
• wapń - 128/7 mg;
• witamina B6 - 0,118/0,006 mg;
• witamina E - 0,10/0,01 mg;
• witamina K - 2,5/0,1 µg;
• żelazo - 13,86/0,75 mg.

Właściwości zdrowotne kakao

Kakao jest źródłem magnezu, chromu, żelaza, manganu, cynku oraz przeciwutleniaczy. Dzięki temu wspomaga koncentrację, redukuje stres, korzystnie wpływa na samopoczucie, posiada właściwości antyrakowe, chroni przed wirusami i chorobami skóry, a także pobudza pracę żołądka i jelit.

Kakaowiec jako źródło długowieczności

Przeciwutleniacze, których dostarcza kakao, mają właściwości antyrakowe, chronią przed wirusami i chorobami skóry. Jednymi z najcenniejszych antyoksydantów obecnych w ziarnach kakaowca są antocyjany, zapobiegające gromadzeniu wolnych rodników i opóźniające procesy starzenia. Na drugim miejscu znajduje się katechina, która pozwala komórkom na szybką regenerację, działa energetyzująco i spowalnia procesy starzenia.

Amerykańscy badacze analizując dietę plemienia Kuna z Panamy opierającą się na 40 filiżankach kakao tygodniowo, stwierdzili, że jego członkowie rzadko chorują, żyją dłużej i nie zapadają na demencję.

Kakao poprawiające pamięć

Amerykańscy naukowcy w trzymiesięcznym badaniu z udziałem osób w wieku od 50 do 69 lat udowodnili dobroczynny wpływ kakao na mózg. Kluczowym składnikiem ziaren kakaowca są bowiem flawonole, które wspomagają rejony mózgu odpowiedzialne za pamięć, zwiększając w nich przepływ krwi. Terapeutyczna i przynosząca spektakularne rezultaty jest dawka 900 mg flawonoli, której jednak nie zapewni sama zwykła czekolada.

Kakao a choroby układu krążenia

Kakao jest źródłem magnezu, który reguluje pracę serca, a wraz z wapniem odpowiada za pracę układu krążenia. Dodatkowo kakao zawiera przeciwutleniacze - flawanol i procyjanidyn - pomagające chronić naczynia krwionośne przed uszkodzeniami, poprawiające przepływ krwi i zapobiegające powstawaniu skrzepów. Mają one również właściwości zmniejszające poziom złego cholesterolu. W 100 g kakao znajduje się 1400 mg tych przeciwutleniaczy, tym samym w gorzkiej czekoladzie jest ich około 170 mg, a w mlecznej około 70 mg.

Kakao a stres

Kakao jest bogate w magnez, który ma dobroczynny wpływ na organizm: łagodzi stres, poprawia pracę umysłu, rozluźnia mięśnie, wpływa pozytywnie na układ trawienny, odpornościowy i hormonalny. Ponadto magnez bierze udział w 300 reakcjach metabolicznych organizmu. Działanie relaksacyjne wspomaga również obecny w ziarnach kakaowca kwas walerianowy o działaniu uspokajającym.

Kakao w kamicy nerkowej

Występująca w ziarnach kakaowca teobromina - związek organiczny pochodzenia roślinnego - utrudnia tworzenie się złogów w nerkach i drogach moczowych. Gorzka czekolada zawiera 10 gramów teobrominy na kilogram, natomiast mleczna 5 gramów. Nie są to duże ilości, dlatego aby zapobiegać kamicy należałoby spożywać 20 gramów czekolady dziennie, co nie miałoby korzystnego wpływu na organizm. Jednak poznane właściwości ziaren mogą być pomocne w leczeniu dolegliwości układu moczowego.

Kakao na poprawę nastroju

Kakao zawiera anandamid, czyli substancję wywołującą uczucie euforii, która jest naturalnie produkowana przez organizm po wysiłku fizycznym. Dodatkowo ziarna kakaowca są źródłem tryptofanu, wykorzystywanego przez mózg do produkcji serotoniny, zapewniającej spokój i dającej poczucie szczęścia. W kakao znajduje się także fenyloetyloamina, wywołująca uczucie podekscytowania.

Kakao jako afrodyzjak

Napój z nasion kakaowca był w minionych wiekach uznawany za silny afrodyzjak. Takie właściwości ma zawdzięczać obecnej w w kakao teobrominie, działającej podobnie do kofeiny - zwiększa ona bowiem wydzielanie serotoniny, adrenaliny i noradrenaliny, redukuje zmęczenie i poprawia nastrój. W ziarnach kakaowca znajduje się również fenyloetylamina, która przyczynia się do uwalniania endorfin. Działanie fenyloetylaminy porównuje się do wpływu amfetaminy, odpowiadającej za pożądanie i podniecenie.

Kakao na kaszel

Teobromina poza właściwościami mającymi zapobiegać kamicy nerkowej oraz obniżającymi ciśnienie krwi ma być trzykrotnie skuteczniejsza w leczeniu uporczywego kaszlu niż kodeina - obecnie uważana za najlepszy lek przeciwkaszlowy. Teobromina blokuje działanie nerwów czuciowych i zatrzymuje odruch kasłania.

Kakao na diecie

Ziarna kakao zawierają witaminy, składniki mineralne i przeciwutleniacze, a także mają wiele właściwości prozdrowotnych. Ich role zmniejszają się w słodzonym kakao z dużą ilością węglowodanów i wysoką wartością kaloryczną. Słodkie wyroby kakaowe często obfitują również w tłuszcz, bardzo często palmowy. Należy wybierać pełnowartościowe produkty z ziaren kakaowca - gorzką, wysokoprocentową czekoladę. Zaleca się spożywanie do dwóch kostek dziennie.

Badania doktora Gabriela Cousensa podają, że kakao nie podnosi poziomu cukru we krwi tak jak inne produkty z kofeiną. Po spożyciu kakao poziom cukru podnosi się o 6-10%.

Zastosowanie kakao w kosmetyce

W kosmetyce powszechnie stosuje się masło kakaowe pozyskiwane z kory drzewa kakaowca, jednak coraz częściej wykorzystuje się również ziarna. Mają one działanie tonizujące, przeciwutleniające, regenerujące i pobudzające metabolizm komórkowy. Obecne w kakao tryptofan i anandamid działają nawilżająco, a kofeina i teobromina antyoksydacyjnie.

Kosmetyczne właściwości kakao:

• działa natłuszczająco, nawilżająco i ochronnie;
• przeciwdziała powstawaniu rozstępów;
• neutralizuje działanie wolnych rodników;
• nadaje skórze gładkość;
• nawilża spierzchnięte usta, chroni przed zimnym i suchym powietrzem;
• nadaje skórze elastyczności;
• zapobiega utracie wody przez skórę;
• działa kojąco;
• pomaga pozbyć się przebarwień;
• zawiera naturalne filtry przeciwsłoneczne;
• utrwala opaleniznę;
• nie wywołuje alergii.

Zastosowanie kakao w kuchni

Kakao znalazło zastosowanie przy produkcji wyrobów cukierniczych i stanowi składnik ciast, czekolad oraz napojów podawanych na zimno i gorąco. Często produkty te wzbogacane są o cukier, który niweluje intensywny, gorzkawy smak kakao.

Jakie kakao wybierać

Ciemna czekolada stanowi zdecydowanie lepszy wybór niż czekolada mleczna, w tej drugiej bowiem często zawartość kakao jest mniejsza. Jednak większość ciemnych czekolad również jest wysoko przetworzona i obfituje w nadmiar cukru, tłuszczu, emulgatory i aromaty. Tradycyjna czekolada produkowana z palonego w wysokich temperaturach ziarna traci cenne składniki odżywcze. Warto sięgać po surową czekoladę z nieprażonego ziarna kakaowca rozcieranego na zimno.

W sprzedaży dostępne jest również surowe kakao nie poddawane wysokiej temperaturze, niepalone, nieprażone, fermentowane i suszone. Dzięki temu zachowuje cenne składniki i właściwości antyoksydacyjne.

Jak przygotować prawdziwe kakao

Składniki:

• kubek mleka,
• łyżeczka gorzkiego kakao,
• przyprawy korzenne (do smaku),
• cukier (opcjonalnie).

Sposób przygotowania:

Kakao połączyć z 1/4 kubka zimnego mleka, ewentualnie dosypać trochę cukru. Resztę mleka zagotować i zaraz przed zagotowaniem wlać zawartość kubka. Dobrze wymieszać i zagotować. Posypać cynamonem lub inną ulubioną przyprawą.

Przykładowe przepisy

Czekoladowe ciasteczka owsiane

Składniki:

• 100 g płatków owsianych,
• 100 g otrębów owsianych,
• 100 g mąki,
• łyżeczka kakao,
• jajko,
• żółtko,
• rodzynki,
• orzechy,
• pół łyżeczki proszku do pieczenia,
• miód do smaku.

Sposób przygotowania:

Składniki wymieszać. Uformować ciastka na papierze pergaminowym. Piec 20 minut w 180 stopniach.

Fit murzynek

Składniki:

• 3 jabłka,
• dojrzały banan,
• garść suszonej żurawiny,
• garść orzechów,
• 3 łyżeczki gorzkiego kakao,
• 3 łyżki miodu,
• 1 łyżka mąki pełnoziarnistej,
• 1 łyżeczka sody,
• 2 jajka.

Sposób przygotowania:

Jabłka obrać i pokroić w kostkę. Banana rozgnieść, a orzechy posiekać. Połączyć najpierw suche składniki, później dodać owoce, orzechy i jajka. Piec w formie „keksówce" w 180 stopniach przez 20 minut.

Autor: Paulina Zięciak