Napoje bezalkoholowe – aspekty żywieniowe i zdrowotne

Sprawnie działający ośrodek pragnienia znajdujący się w podwzgórzu wymusza na nas regularną podaż wody. Jej podstawowym źródłem są napoje bezalkoholowe. Zgodnie z Polskimi Normami do tej grupy żywności zaliczane są produkty otrzymane z wody do picia. Mogą one zawierać dozwolone składniki i substancje dodatkowe oraz niewielkie ilości alkoholu etylowego.

Za składniki napojów uważane są surowce podstawowe, które nadają im charakterystyczne cechy organoleptyczne i fizykochemiczne. Należą do nich między innymi: miód (pszczeli i sztuczny), cukry, soki owocowe i warzywne, wyciągi ziołowe i korzenne, piwo, kawa (naturalna i zbożowa), syropy spożywcze i in. Pod pojęciem dozwolone substancje dodatkowe rozumie się z kolei substancje słodzące, kwasy spożywcze, aromaty, barwniki, substancje konserwujące, stabilizatory oraz substancje wzmacniające smak i zapach. Napoje bezalkoholowe mogą w swoim składzie zawierać także witaminy i składniki mineralne, które określane są mianem substancji wzbogacających.

Udział niektórych z wymienionych substancji w produkcie może decydować o klasyfikacji danego napoju. Na przykład za napój owocowy można uznać dany napój dopiero wówczas, gdy udział soku owocowego nie wynosi w nim mniej niż 20% całego składu surowcowego. Na miano owocowo-warzywnego zasłuży z kolei napój, który zawiera więcej soku owocowego niż warzywnego, przy łącznym udziale obu minimum 20%. Odwrotna sytuacja ma miejsce w przypadku napojów warzywno-owocowych. Wówczas większy udział musi przypadać na sok warzywny.

Bardzo ważnym kryterium klasyfikacji napojów bezalkoholowych jest stopień nasycenia dwutlenkiem węgla. Decyduje on o podziale na napoje gazowane, niskogazowane i gazowane.Napoje bezalkoholowe gazowane zawierają minimum 0,5 g/100 cm3 dwutlenku węgla w przypadku napojów niesłodzonych lub od 0,2 do 0,45 g/100 cm3 dla napojów słodzonych. Substancjami najczęściej wykorzystywanymi do ich słodzenia są: cukier, syropy cukrowe lub syropy skrobiowe. Rodzaj wykorzystanej do tego celu substancji decyduje o podziale napojów tej grupy na te, które zostały słodzone cukrem i aspartamem, cukrem i aspartamem z acesurfanem K lub cukrem i acesurfamem K. Z

awartość alkoholu etylowego może dochodzić do 1,2% (v/v). Do gazowanych napojów bezalkoholowych należą między innymi: woda sodowa, soki pitne owocowe, napoje typu cola, napoje zbożowe fermentowane i niefermentowane, napoje kontraktowe, napoje z dodatkiem soków owocowych i wiele innych. Wszystkie powinny być przechowywane w temperaturze nie przekraczającej 15˚C, a napoje wytwarzane na podstawie kontraktów (np. mirinda, coca-cola) nawet niższej, określonej w kontrakcie. Ich trwałość jest różna i w zależności od napoju wynosi od 14 dni do 18 miesięcy.

Zobacz również:

Napoje bezalkoholowe niskogazowane charakteryzują się zawartością dwutlenku węgla od 0,15 do 0,25 g na 100 cm3. Ilość alkoholu etylowego nie może być większa niż 0,5% objętości napoju. Wytwarzane mogą być na podstawie wody do picia lub wody mineralnej. Okres w jakim mogą być bezpiecznie przechowywane wynosi 8 dni dla napojów bez dodatków konserwujących, 30 dni dla napojów zawierających środki konserwujące i 6 miesięcy dla napojów w puszkach.

Napoje bezalkoholowe niegazowane w przeciwieństwie do napojów niskogazowanych mogą posiadać dodatek kawy i piwa. Inna jest również dopuszczalna zawartość etanolu, która w tym przypadku wynosi 1,2% (obj./obj.). Okres minimalnej trwałości wynosi 8 dni dla napojów niekonserwowanych oraz 30 dni dla napojów zawierających dodatek konserwujący i napojów z solami kwasu sorbowego (typu cola). Wyjątkowo trwałe są napoje pakowane w puszki lub kartony termozgrzewalne. Mogą być bezpiecznie przechowywane przez okres ok. 6 miesięcy.

Funkcją większości napojów bezalkoholowych jest nie tylko uzupełnianie niedoborów wody w organizmie. W zależności od składu mogą dostarczać bowiem także wiele substancji odżywczych. Napoje zawierające węglowodany (środki słodzące, soki owocowe) są doskonałym źródłem energii. Wyjątkiem są jednak napoje o obniżonej wartości energetycznej (typu light), w których cukier (częściowo lub całkowicie) został zastąpiony aspartamem i/lub acesurfamem K. Choć są polecane osobom walczącym z nadmiernymi kilogramami, niektóre badania wskazują, iż mogą zwiększać apetyt. Napoje zawierające soki warzywne i owocowe dostarczają również witaminy (zwłaszcza C, witaminy z grupy B, beta-karoten), mikro- i makroelementy (sód, wapń, potas, magnez, molibden, chrom i in.), związki polifenolowe (w tym flawonoidy) oraz włókna pokarmowe (błonnik).

Niektóre napoje mogą być także źródłem kofeiny. Składnik ten występuje w napojach typu cola, które zawierają w swoim składzie wyciąg z zarodków orzeszków cola. Wykazuje on działanie pobudzające, moczopędne, zmniejsza uczucie zmęczenia i poprawia nastrój. W napojach tego typu występuje także kwas fosforowy, którego obecność nie jest obojętna dla gospodarki wapniowo-fosforanowej. Napojom typu tonic charakterystycznego, gorzkiego smaku nadaje chlorowodorek chininy. Duże znaczenie dla organizmu ma również obecność w napojach dwutlenku węgla oraz stopień nasycenia. Napoje gazowane są na przykład niewskazane w przypadku nadkwasoty, skłonności do powstawania wzdęć oraz mogą zwiększać ryzyko chorób serca. Mogą być natomiast korzystne w niektórych zaburzeniach dotyczących przewodu pokarmowego, takich jak: zmniejszone wydzielanie soku żołądkowego czy osłabione czynności perystaltyczne.

Szczególnym wpływem na zdrowie cechują się tzw. napoje funkcjonalne, czyli specjalnie modyfikowane w celu oddziaływania na funkcje fizjologiczne napoje bezalkoholowe. Obecne w nich składniki to między innymi: witaminy, sole mineralne, błonnik pokarmowy, białka, peptydy, ekstrakty roślinne, kwas mlekowy. W zależności od składu i związane z nim funkcje wyróżnia się dodatkowy podział na napoje uzupełniające, zdrowotne oraz terapeutyczne. Do napojów uzupełniających należą napoje izotoniczne i energetyzujące. Te pierwsze przeznaczone są przede wszystkim dla osób o osłabionej odporności, intensywnie uprawiających sport oraz długotrwale narażonych na zwiększony wysiłek fizyczny.

Cechują się odpowiednią zawartością witamin, składników mineralnych i łatwo przyswajalnych węglowodanów, która ma zapewnić szybkie uzupełnienie i wyrównywanie ilości tych składników i wody w organizmie. Rolą napojów energetyzujących jest natomiast zwiększenie wydolności organizmu, poprawa koncentracji, przyspieszenie metabolizmu oraz przeciwdziałanie zmęczeniu. Oprócz wspomnianej kofeiny zawierają poprawiający samopoczucie inozytol oraz taurynę, która wpływa na wydolność fizyczną oraz przyspiesza regenerację mięśni po wysiłku. Spożywane w nadmiernych ilościach mogą jednak niekorzystnie oddziaływać na wiele narządów i tkanek, powodując na przykład zaburzenia rytmu serca.

Źródła:
Gertig H., Przysławski J.: Bromatologia. Zarys nauki o żywności i żywieniu. PZWL, Warszawa 2007.

Autor: Marta Grochowska