Poziomki – właściwości lecznicze, wartości odżywcze, przepisy

Poziomka pospolita (łac. fragaria vesca) ceniona jest przede wszystkim z uwagi na nieprzeciętne walory smakowe i zalety dekoracyjne, natomiast wykorzystywana do celów leczniczych może pomóc w uwolnieniu się od wielu uciążliwych dolegliwości, jak m.in. choroby jamy ustnej, przyzębia, układu moczowego, pokarmowego czy sezonowych infekcji i przeziębień. Korzystny wpływ na zdrowie wykazują nie tylko owoce, ale także liście oraz korzenie tej rośliny.

Właściwości poziomek mają również znaczenie w profilaktyce wielu schorzeń - dzięki wysokiej zawartości witaminy C owoce te wspomagają odporność organizmu, ponadto wykazano, iż ich spożywanie chroni przed zmianami nowotworowymi, chorobami serca, układu krążenia, miażdżycą oraz szkodliwym działaniem wolnych rodników, co opóźnia proces starzenia i zapobiega powstawaniu różnego rodzaju zmian skórnych.

Charakterystyka poziomek

Wygląd poziomek

Owoce poziomki pospolitej są małe, drobne, zwykle lekko owalne lub kuliste, przypominają nieco miniaturowe truskawki. Przybierają barwę czerwoną lub intensywnie różową, szczególnie dobrze wybarwione są owoce rosnące w nasłonecznionych miejscach. Kwiatostan poziomki liczy zwykle od kilku do kilkunastu białych bądź żółtawych pięciopłatkowych kwiatów, liście o ząbkowanych brzegach osadzone są na długich ogonkach. Wysokość krzewu to około 20-30 cm.

Uprawa poziomek

Poziomka pospolita jest łatwa w amatorskiej uprawie, nie ma dużych wymagań, na ogół przyjmuje się i owocuje w przydomowym ogródku, jednak warto przestrzegać kilku podstawowych zaleceń:

• krzewy należy sadzić w odległości przynajmniej ok. 15-20 cm. jeden od drugiego, najlepiej wybrać punkty nasłonecznione lub półcienie;
• poziomka dobrze „czuje się” w glebach wilgotnych, lekko kwaśnych, zasobnych w składniki organiczne (w razie potrzeby warto zastosować nawożenie kompostem lub obornikiem), podłoże piaszczyste i gliniaste jej nie służy;
• po posadzeniu trzeba zadbać o odchwaszczanie oraz właściwy płodozmian (wymiana plantacji co 3 lub 4 lata oraz unikanie miejsc, gdzie wcześniej rosły ogórki, pomidory, truskawki czy maliny).

Wartości odżywcze poziomek i ich wykorzystanie

Witaminy, minerały i pozostałe składniki odżywcze w 100 g surowych poziomek:

• wartość energetyczna (kaloryczność) - 36 kcal,
• białko - 0,7 g,
• tłuszcze - 0,5 g,
• węglowodany - 8 g,
• błonnik pokarmowy - 2 g,
• potas - 147 mg,
• magnez - 10 mg,
• wapń - 28 mg,
• cynk - 0,08 mg,
• fosfor - 27 mg,
• sód - 1 mg,
• beta-karoten - 14 μg.

Owoce poziomki są wyjątkowo bogate w witaminę C, zawierają również witaminę A, kwas foliowy oraz witaminy z grupy B, natomiast w liściach ( łac. folium fragariae) znajdują się garbniki, flawonoidy, kwasy organiczne glikozydy, a także niewielkie ilości olejku eterycznego. Z uwagi na ich bogaty skład warto z nich przygotowywać napary i odwary, a także płukanki. Często również są używane jako uzupełnienie mieszanek ziołowych. Herbatki z poziomkowego suszu dostępne są też w tradycyjnych oraz internetowych sklepach z żywnością ekologiczną. Liście mogą być zbierane przez cały okres wegetacji rośliny, należy jednak zwracać uwagę na ich stan - do wykorzystania nadają się jedynie egzemplarze zdrowe, bez przebarwień, plam czy wyraźnych uszkodzeń. Korzeń poziomki (łac. radix fragariae) również jest surowcem leczniczym, zawiera jeszcze więcej dobroczynnych garbników niż liście, w medycynie ludowej stosowany był przy krwawieniach z nosa i dolegliwościach żołądkowych.

Dostępność poziomek

Poziomki zazwyczaj zaczynają owocować w połowie czerwca, sezon trwa zazwyczaj do końca sierpnia, natomiast owoce dziko rosnące można spotkać w lasach nawet we wrześniu. Te ostatnie są szczególnie zalecane do spożycia, nie tylko dlatego, że są smaczniejsze i jeszcze bardziej aromatyczne niż te „ogrodowe”, ale mają silniejsze właściwości lecznicze, dotyczy to też liści. Cena poziomek to ok. 15-20 zł za kilogram. Po sezonie można zaopatrzyć się w owoce mrożone lub suszone, a także w gotowe mieszanki i herbatki z poziomkowych liści.

Lecznicze właściwości poziomek

Poziomki na odporność

Z uwagi na wysoką zawartość witaminy C zawartej w poziomkach ich spożywanie pomaga budować odporność, działa wzmacniająco, przeciwzapalnie, poprawia kondycję organizmu, wspomaga procesy leczenia i rekonwalescencji. Włączenie tych owoców do diety przy przeziębieniu pomaga szybciej powrócić do zdrowia, szczególnie zalecane jest wówczas picie soku poziomkowego domowej roboty.

Poziomki a zdrowie jamy ustnej

Kwas salicylowy obecny w owocach poziomki jest pomocny w walce z kamieniem nazębnym, a napar z liści może być wykorzystywany jako płukanka skutecznie kojąca stany zapalne w obrębie jamy ustnej (zwłaszcza zapalenia dziąseł) i gardła. Niektóre źródła podają też, że jedzenie poziomek pomaga wzmocnić osadzenie rozchwianych zębów w dziąsłach, a żucie tych owoców odświeża oddech i redukuje nieprzyjemny zapach z ust.

Poziomki a zdrowie układu pokarmowego

Wykazano, że regularne spożywanie poziomek przynosi ulgę w uporczywych zaparciach, pomaga w usuwaniu szkodliwych produktów przemiany materii i neutralizowaniu toksyn. Potwierdzono też ich działanie antybakteryjne i przeciwpasożytnicze. Jednocześnie wykazano też, że suszone owoce poziomki łagodzą biegunki. Napary z liści wykazują działanie ściągające i regenerujące błony śluzowe przewodu pokarmowego.

Poziomki a zdrowa cera

Maseczki z poziomek polecane są zwłaszcza osobom o cerze tłustej, ze skłonnościami do wyprysków, ponieważ ograniczają wydzielanie sebum, oczyszczają i zwężają pory skóry. Taka maseczka odżywia cerę i zapewnia jej odpowiedni poziom nawilżenia. Sok pozyskiwany z tych owoców regeneruje naskórek, natomiast poziomkowy miękisz może służyć jako okład na takie zmiany skórne jak trądzik, owrzodzenia, przebarwienia, wolno gojące się rany itp.

Poziomki a odchudzanie

Poziomki to owoce niskokaloryczne - w 100g znajduje się tylko ok. 36 kalorii. Są polecane osobom walczącym z nadwagą jeszcze z innych powodów - napar z liści wspomaga odchudzanie, działa moczopędnie, poprawia pracę nerek i trawienie, a także wpływa stymulująco na system przemiany materii. Dodatkowo, słodki smak i wyjątkowy aromat poziomek skutecznie zaspokajają apetyt na łakocie, dlatego można po nie sięgać w „chwilach słabości”.

Działanie antynowotworowe poziomek

W licznych badaniach dowiedzione zostało, że poziomki charakteryzują się działaniem przeciwzapalnym, stanowią obronę przeciwko wolnym rodnikom, ograniczają proces namnażania się zmienionych nowotworowo komórek i hamują ich wzrost. Wszystko to możliwe jest dzięki wysokiej zawartości flawonoidów i karotenoidów.

Inne właściwości zdrowotne poziomek

Zarówno owoce, liście jak i korzenie poziomki mają bardzo szerokie dobroczynne działanie na ludzki organizm. Przypisuje się im m.in. zdolność do obniżania poziomu „złego” cholesterolu we krwi, ponadto mogą przeciwdziałać bezsenności, wspomagać procesy oczyszczania organizmu czy obniżać gorączkę. Polecane są jako składnik diety osób z anemią, poziomki dzięki dużej zawartości potasu wzmacniają funkcjonowanie układu krwionośnego. Potwierdzono też ich działania napotne i witaminizujące. Napar z liści poziomki zalecany jest cierpiącym na nadciśnienie tętnicze oraz diabetykom (obniża poziom cukru we krwi), pomaga też złagodzić bóle menstruacyjne.

Przeciwwskazania w spożywaniu poziomek

Poziomki są silnym alergenem, dlatego muszą mieć to na uwadze osoby podatne na uczulenia, które przed ich zjedzeniem powinny wykonać test uczuleniowy (należy go przeprowadzić również przed planowanymi zabiegami kosmetycznymi z wykorzystaniem tych owoców) - rozsmarować niewielką ilość soku za uchem lub na nadgarstku. Jeśli wystąpi reakcja alergiczna - np. obrzęk, swędzenie czy zaczerwienienie, niestety trzeba zrezygnować ze spożywania poziomek, a także używania ich do pielęgnacji ciała.

Naparów i herbat z liści poziomek (podobnie jak i malin) nie należy pić w okresie ciąży. Według niektórych źródeł napoje te są zakazane do 32 tygodnia włącznie, aczkolwiek dla bezpieczeństwa najlepiej do końca ciąży nie spożywać ich wcale.

Wybrane przepisy z wykorzystaniem poziomek

Napar z liści poziomki (herbatka poziomkowa)

Łyżkę suszu wsypujemy do filiżanki i zalewamy gorącą wodą, następnie przykrywamy napar. Po upływie 10 minut przecedzamy całość. Herbatka jest gotowa do picia.

Napar z owoców poziomki

Dwie łyżki suszonych owoców zalewamy w filiżance gorącą wodą, przykrywamy i odczekujemy 10 minut. Po tym czasie przecedzamy napar.

Sok poziomkowy

Składniki:

• ½ kg cukru,
• 1 kg świeżych poziomek.

Przygotowanie:

Poziomki należy zasypać cukrem w miseczce, ugniatać dłońmi lub widelcem, aż oddadzą sok. Umieścić masę w ciemnym miejscu (piwnica, spiżarnia) na ok. 24 godziny. Po upływie doby zlać sok do słoiczków, przecedzając do przez gazę, płótno lub gęste sitko.

Poziomkowy sorbet

Składniki:

• 300 g poziomek,
• kilka łyżek miodu (ilość zależy od upodobań),
• 1 łyżka świeżego soku z cytryny,
• 1-2 łyżki cukru trzcinowego.

Cukier podgotować w niewielkiej ilości wody, aż do uzyskania konsystencji gęstego, ciągnącego się syropu. Tak powstałą masę dodać do poziomek i miodu, zalać łyżką cytrynowego soku. Zblendować. Przełożyć mus do foremek do lodów lub miseczek i mrozić ok. 3-4 godzin. Poleca się wyjmowanie sorbetu w trakcie zamarzania co 40 minut i mieszanie, aby deser mroził się równomiernie.

Autor: Aleksandra Bujas