Przemiana materii - potrzeby energetyczne człowieka

Jednym z warunków prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka jest zachowanie jego równowagi energetycznej. Oznacza to, że ilość energii metabolicznej, która jest dostarczana z pożywieniem, powinna pokrywać wydatki energetyczne organizmu związane m. in. z potrzebami podstawowych funkcji życiowych tzw. podstawową przemianą materii, termogenezą poposiłkową - czyli swoistym dynamicznym działaniem pożywienia.

Jeżeli organizm otrzymuje więcej energii niż wydatkuje, na wymienione cele, jej nadmiar odłożony zostaje w postaci tkanki tłuszczowej lub glikogenu. W przypadku niedoboru energetycznego, po uruchomieniu odpowiednich mechanizmów, organizm korzysta z rezerw energetycznych.

Metabolizm

Metabolizm są to wszystkie przemiany biochemiczne, zachodzące w organizmach żywych, oraz towarzyszące im przemiany energii. Na metabolizm składają się dwa procesy:

Anabolizm - czyli procesy syntezy:

• związków które dostarczają energii (glukoza, glikogen, trójglicerydy),
• różnego typu białek i kwasów rybonukleinowych (RNA) związanych z tą syntezą,
• innych związków które odgrywają istotną rolę fizjologiczną (hormony, ciała odpornościowe, cholesterol, kwasy żółciowe).

Katabolizm - procesy degradacji:

• składników ciała,
• cząsteczek pożywienia, które są wchłaniane z przewodu pokarmowego (związki wielkocząsteczkowe takie jak: glikogen, białka czy trójglicerydy).

Katabolizm jest procesem eliminacji z organizmu substancji wchłoniętych w przewodzie pokarmowym, które aktualnie nie są potrzebne dla organizmu (np. aminokwasy, które nie zostały wykorzystane do syntezy białka), związków niebezpiecznych oraz takich, które zostały wadliwie zsyntetyzowane.

Podstawowa przemiana materii

Podstawowa przemiana materii (PPM) charakteryzuje się najniższym wskaźnikiem przemian energetycznych, które warunkują dostarczenie odpowiedniej ilości energii niezbędnej do zachowania podstawowych funkcji życiowych organizmu w naturalnych warunkach egzystencji (praca układu oddechowego i układu krążenia, utrzymanie odpowiedniej ciepłoty ciała).

Wartość podstawowej przemiany materii zależy głównie od takich parametrów jak: masa ciała i wzrost, wiek, płeć i stan fizjologiczny organizmu. Podstawowa przemiana materii kobiet jest o ok. 7% niższa niż u mężczyzn. Wynika to głównie z różnic w budowie ciała, przede wszystkim z większej ilości tkanki tłuszczowej u kobiet. PPM nieznacznie wzrasta w okresie menstruacji, a w drugiej połowie ciąży następuje wzrost o 25%.

Na podstawową przemianę materii duży wpływ ma  tempo wzrostu i i budowy tkanek – obserwuje się w pierwszych dwóch latach życia. Następnie od 3- 5 r. ż. następuje zmniejszenie wartości PPM. Maksymalna wartość podstawowej przemiany materii występuje w okresie dojrzewania, a od 21 r. ż. stopniowo maleje.

Całkowita przemiana materii

Całkowita przemiana materii (CPM) jest to całokształt przemian energetycznych zachodzących w organizmie, które warunkują życie człowieka i jego prawidłowe funkcjonowanie w optymalnych warunkach. W skład całkowitej przemiany materii wchodzi: podstawowa przemiana materii (PPM) i ponad podstawowa przemiana materii (PPPM). Natomiast na PPPM składa się termogeneza poposiłkowa (Sddp- swoiście dynamiczne działanie pożywienia), czyli czasowy wzrost podstawowej przemiany materii i zużywania energii, które są spowodowane poborem pokarmu, jego trawieniem, wchłanianiem oraz transportem składników odżywczych zawartych w pożywieniu.

Spożycie pokarmów powoduje wzrost przemiany materii:

• Białek o ok. 25%,
• Tłuszczów o ok. 5- 10%,
• Węglowodanów o ok. 5%.

Na PPPM decydujący wpływ ma aktywność fizyczna człowieka. Wydatki energetyczne są bezpośrednio związane z aktywnością i codziennymi czynnościami wykonywanymi przez danego osobnika, które w ciągu dnia mogą ulegać dużym wahaniom, a wartość tych wydatków jest uzależniona od nakładu pracy mięśni.

Przemiana materii a odchudzanie

Często osoby z wolną przemianą materii mają tendencje do tycia. Czynnikami, które dodatkowo mogą mieć wpływ na osłabienie metabolizmu są m. in. nieregularne i wysokowęglowodanowe posiłki, brak aktywności fizycznej oraz mała ilość wypijanej wody w ciągu dnia. Równie niekorzystnie na tempo przemiany materii wpływają restrykcyjne diety, których celem jest szybkie schudnięcie.

Podstawowymi zasadami w utrzymaniu przemiany materii na odpowiednim poziomie są:

• regularne posiłki w odstępach czasowych między 2,5 a 3,5 godziny,
• aktywność fizyczna,
• spożywanie produktów bogatych w białko oraz błonnik pokarmowy,
• dodatek do dań ostrych przypraw,
• odpowiednia ilość wypijanej wody w ciągu dnia (tj. przynajmniej 1,5 l).

Autor: Renata Serwońska,

dietetyk Kraków