Rola diety w chorobach jelita cienkiego i grubego
Podstawową funkcją jelita, zarówno cienkiego jak i grubego, jest wchłanianie substancji odżywczych. W jelicie cienkim dzięki obecności enzymów trawiennych, takich jak amylaza trzustkowa, lipaza trzustkowa, trypsyna czy chymotrypsyna, pokarm ulega trawieniu. Rozkładane są węglowodany, białka i tłuszcze.
W procesie tym biorą również udział znajdujące się w jelicie cienkim bakterie trawienne. W jelicie cienkim ma miejsce wchłanianie między innymi żelaza i witaminy B12. Z jelita grubego z kolei do krwioobiegu przenika przede wszystkim woda, sole mineralne oraz część witamin.
Ze względu na udział jelit w tak ważnym procesie jakim jest trawienie, każde zaburzenie ich funkcjonowania ma ogromny wpływ na wchłanianie substancji odżywczych i często prowadzi do niedoborów. Dlatego też w chorobach dotyczących tej części przewodu pokarmowego bardzo ważną rolę ma stosowanie odpowiedniej diety. Na co w takim razie należy zwrócić uwagę przy układaniu jadłospisu dla osoby cierpiącej na zaburzenia funkcjonowania jelit? Przyjrzyjmy się najczęstszym schorzeniom...
PRZEWLEKŁE ZAPALENIE JELIT objawia się nawracającą biegunką i wzdęciami brzucha. Może towarzyszyć wielu chorobom, między innymi: cukrzycy, alergiom, hipertyreozie. Podstawą diety w przewlekłym zapaleniu jelit jest wystarczająca podaż białka, przy jednocześnie małej ilości nierafinowanycych węglowodanów, które nasilają perystaltykę. Wskazane jest spożywanie ryb, drobiu, mięsa, warzyw, owoców, wywarów mięsnych, płatków owsianych. Gdy przyczyną zapalenia jelita jest nietolerancja laktozy konieczne jest wyeliminowanie z diety mleka i jego produktów (za wyjątkiem produktów mlecznych fermentowanych zawierających bakterie Bifidobacteriaceae lub Lactobacillus).
OSTRY NIEŻYT JELIT może dotyczyć zarówno jelita cienkiego, jak i grubego. Najczęściej obejmuje jednak całe jelito. Przyczyną tego zaburzenia są głównie zakażenia bakteryjne, np. gronkowcami lub bakteriami z rodzaju Salmonella. Winna może być również niewłaściwa dieta (np. nadużywanie alkoholu, nadmiar tłustych potraw, spożywanie nieświeżych pokarmów) albo zatrucia, np. lekami, rtęcią, talem czy grzybami. Ostry nieżyt jelit objawia się przede wszystkim bólami brzucha, biegunką i wymiotami. Gdy nieżyt dotyczy również jelita grubego w stolcu często pojawia się śluz, a defekację poprzedza bolesne parcie. Ponadto osoba chora czuje się osłabiona i nie ma apetytu. Mogą wystąpić także stany podgorączkowe i bóle głowy.
Poprawa zwykle występuje już po kilkunastu godzinach. Jednak niekiedy konieczna jest nawet hospitalizacja – w ciężkich przypadkach z odwodnieniem. W ostrym nieżycie jelit konieczne jest przeprowadzenie jedno- lub dwudniowej głodówki. Po tym czasie wprowadzane są do jadłospisu dopiero lekkie pokarmy – kleiki na wodzie, kaszki z dodatkiem soli (uzupełnienie elektrolitów). Kiedy widoczna jest już poprawa podawane mogą być również, np: rosół drobiowy, suchary, gotowane jarzyny, gotowane mięso drobiowe, puree ziemniaczane. Przez cały czas bardzo ważne jest dbanie o dużą podaż płynów (100 ml na godzinę). Poza wodą mogą być to napary z mięty czy rumianku.
Zobacz również:
CELIAKIA (choroba trzewna, enteropatia glutenowa) jest chorobą uwarunkowaną genetycznie polegającą na nietolerancji glutenu, białka obecnego w zbożach. Niestrawiona gliadyna (podjednostka glutenu) powoduje zanik kosmków jelita cienkiego, co upośledza wchłanianie składników odżywczych. To z kolei prowadzi do szybkiego zmniejszenia masy ciała oraz stanu niedożywienia zarówno jakościowego, jak i ilościowego. Stolce są cuchnące i mają lipidowy charakter. Oddawane są częściej lub w zwiększonej ilości. Celem leczenia celiakii jest jak największe ograniczenie zawartości glutenu w diecie. Wyeliminowane powinny być wszystkie produkty zawierające mąkę zbóż, która może być zastępowana mąką ziemniaczaną, kukurydzianą, ryżową lub sojową.
Choć nie ma ograniczeń jeśli chodzi o spożywanie mięsa, w przypadku znacznego nasilenia objawów należy zmniejszyć podaż tłuszczów. Nie wskazane są wówczas smażone i tłuste mięsa, a także pasztety, parówki, wędliny i konserwy, które zawsze w swoim składzie zawierają nieznaczne ilości mąki. Do produktów zalecanych dla osób chorujących na cieliakię należą: chude mleko i jego przetwory, soki owocowe, warzywa (wyjątek strączkowe i kapustne) i owoce. Na ogół konieczne jest też stosowanie suplementów diety zawierających witaminy i sole mineralne. Niestety w przeciwieństwie do ostrego nieżytu jelit celiakia wymaga długotrwałego leczenia dietetycznego.
ZESPÓŁ JELITA DRAŻLIWEGO (zespół jelita nadpobudliwego, zaburzenia czynnościowe jelita grubego) objawia się między innymi silnymi bólami brzucha przypominającymi kolkę jelitową. Ponadto chory cierpi na naprzemienne biegunki i zaparcia. Zespół jelita nadpobudliwego jest przeważnie skutkiem niewłaściwej diety, która nie zawiera wystarczającej do prawidłowej pracy przewodu pokarmowego ilości błonnika. Wpływ mogą mieć również czynniki emocjonalne lub zaburzona regularność wypróżnień.
Odpowiednie postępowanie dietetyczne jest zatem często połączone z psychoterapią. Najważniejszą rzeczą jest zwiększenie udziału w diecie błonnika pokarmowego, który obecny jest przede wszystkim w nieprzetworzonych produktach spożywczych, np. razowym pieczywie, kaszy gryczanej, otrębach pszennych. Jednocześnie należy ograniczyć spożycie potraw mącznych, drobnoziarnistych kasz, warzyw strączkowych (grochu, fasoli, bobu), potraw tłustych i smażonych. Zalecane są natomiast duże ilości innych warzyw i owoców.
ZAPARCIA NAWYKOWE mogą być skutkiem obniżonej czynności motorycznej jelita grubego (zaparcia spastyczne) lub nadmiernego skurczu jego mięśniówki (zaparcia atoniczne). Ich występowaniu sprzyjają między innymi: mała aktywność fizyczna, niedobór błonnika w diecie, długotrwały stres. Zaparcia objawiają się nie tylko trudnością w oddawaniu stolca. Często występuje bowiem senność, bóle głowy i uczucie pełności w jamie brzusznej. Przebieg leczenia jest różny w zależności od postaci zaparcia.
W przypadku zaparć atonicznych najważniejszym elementem postępowania jest zwiększenie udziału błonnika pokarmowego w diecie (min. 35 g dziennie, optymalnie ok. 50-70 g). Błonnik chłonie bowiem wodę, zwiększając w ten sposób objętość treści jelitowej, która wywiera nacisk na ścianki jelita, pobudzając go do skurczu. Ponadto woda rozrzedza masy kałowe, co dodatkowo ułatwia wypróżnianie. Przy zwiększonym spożyciu produktów bogatych w błonnik niezbędne jest zatem zwiększenie ilości przyjmowanych płynów. Dodatkowo zalecane są takie produkty spożywcze, jak: miód, kawa, suszone śliwki, zsiadłe mleko, zimne napoje gazowane, które pobudzają czynności jelita na drodze termicznej.
Z kolei jeśli zaparcia mają charakter spastyczny produkty nasilające ruchy perystaltyczne są przeciwwskazane. Błonnik powinien być dostarczany jedynie w postaci gotowanych warzyw spożywanych w formie przecierów. Nabiał, delikatne mięso, puree z ziemniaków, marchwi czy pomidorów jest dopuszczalne, natomiast wyeliminowane powinny być potrawy smażone, suszone owoce, warzywa strączkowe, niedojrzałe owoce oraz sery twarde i pleśniowe.
NIESWOISTE ZAPALNE CHOROBY JELIT, do których zaliczane są między innymi choroba Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejące zapalenie jelita grubego, objawiają się bólami brzucha, parciem na stolec i silną biegunką. Często prowadzą do utraty masy ciała, niedokrwistości i stanu niedożywienia. Celem diety jest uzupełnienie niedoborów energetycznych i odżywczych. Spożywane pokarmy powinny być lekko strawne i jednocześnie wysokoenergetyczne, bogatobiałkowe i ubogoresztkowe. Niewielki powinien być też udział cukrów prostych. Kiedy wyrównanie niedoborów jest niemożliwe konieczne jest wprowadzenie żywienia pozajelitowego. Na ogół niezbędna jest też odpowiednia suplementacja.
Źródło:
Gertig H., Przysławski J.: Bromatologia. Zarys nauki o żywności i żywieniu. PZWL, Warszawa 2007.
Autor: Marta Grochowska
Komentarze do: Rola diety w chorobach jelita cienkiego i grubego (1)
zapalenie jelit
1Stan zapalny błony śluzowej jelita powodujący zaburzenia trawienia. Istnieje wiele rodzajów zapalenia jelit, a ich cechą wspólną są przyczyny zakażenia. Stan zapalny wywołują bakterie lub produkty spożywcze, które z jaki... pokaż całość