Rola węglowodanów w żywieniu człowieka

Węglowodany, zwane inaczej cukrami lub sacharydami, stanowią jeden z głównych składników odżywczych, których podstawowym zadaniem jest dostarczenie energii ludzkiemu organizmowi. Zgodnie z zaleceniami, węglowodany powinny stanowić przynajmniej 55% codziennej diety.

Podział węglowodanów

W zależności od  liczby jednostek cukrowych znajdujących w cząsteczce cukru, możemy wyróżnić: monosacharydy (cukry proste), oligosacharydy oraz polisacharydy (cukry złożone). Monosacharydy możemy znaleźć w takich produktach jak miód, cukier (produkt spożywczy) lub owoce.

Oligosacharydy występują m. in. w soi, cebuli oraz karczochu, natomiast produktami bogatymi w polisacharydy są takie produkty spożywcze, jak np. ryż, makaron, warzywa oraz pieczywo.

Z perspektywy żywienia, najważniejszym podziałem sacharydów jest ten uwzględniający ich przyswajalność przez człowieka. Możemy w ten sposób wyodrębnić węglowodany przyswajalne (np. skrobia) oraz węglowodany nieprzyswajalne (np. błonnik).

Znaczenie węglowodanów

Podstawową funkcją węglowodanów jest dostarczanie organizmowi energii. Większość komórek ciała preferuje glukozę (jeden z monosacharydów) jako źródło energii, a więc czerpanie energii z innych składników odżywczych, jak np. tłuszczy, nie zawsze jest możliwe. Niektóre komórki, takie jak czerwone krwinki, są zdolne jedynie do wytwarzania energii komórkowej w oparciu o glukozę. Mózg jest również bardzo wrażliwy na niskie poziomy glukozy we krwi, ponieważ do wytwarzania energii wykorzystuje wyłącznie glukozę.

Znaczna część glukozy, która trafia do organizmu w wyniku procesu trawienia, jest rozprowadzana (dzięki wątrobie) poprzez układ krwionośny i wykorzystywana na potrzeby innych tkanek. Węglowodany pełnią więc funkcję zapasową, gdyż ich nadmiar może być przechowywany w postaci glikogenu, który jest gromadzony głównie w wątrobie oraz włóknach mięśniowych.

Chociaż większość glukozy jest wykorzystywana do wytwarzania energii komórkowej to część jej zasób jest konwertowana do rybozy i dezoksyrybozy, czyli elementów niezbędnych do budowy RNA i DNA. Glukoza jest dodatkowo wykorzystywana do tworzenia cząsteczek NADPH, które zapewniają ochronę przed stresem oksydacyjnym i są wykorzystywane w wielu innych reakcjach chemicznych zachodzących w organizmie.

W sytuacji, w której organizm nie dysponuje wystarczającą ilością węglowodanów, glukoza jest syntetyzowana w oparciu o aminokwasy. Proces ten wymaga rozpadu części białek, pochodzących przede wszystkim z tkanki mięśniowej. Zapewnienie organizmowi odpowiedniej ilości glukozy zapobiega procesowi niszczenia białek, gdyż nie musza być one wykorzystywane do celów energetycznych.

Węglowodany są również ważne dla zachowania zdrowia jelit i eliminacji niestrawionych resztek. Szczególne znaczenie w tym kontekście ma błonnik, czyli jeden z węglowodanów nieprzyswajalnych, który przechodzi przez układ żołądkowo-jelitowy i przyspiesza proces usuwania toksyn z organizmu. Diety o niskiej zawartości błonnika mogą powodować problemy, takie jak zaparcia i hemoroidy oraz zwiększają ryzyko zachorowania na niektóre rodzaje nowotworów, takich jak rak jelita grubego. Dieta bogata w błonnik wpływa na  zmniejszenie ryzyka wystąpienia chorób serca i otyłości, a także obniża poziom złego cholesterolu. Pokarmami bogatymi w błonnik są owoce, warzywa oraz produkty pełnoziarniste.

Skutki niedoboru węglowodanów

Jeżeli nie dostarczymy organizmowi odpowiedniej ilości węglowodanów to wszystkie wymienione wyżej procesy i funkcje zostaną zakłócone. Niedobory węglowodanów mogą powodować i przyśpieszać rozpad tkanki mięśniowej, wywoływać uczucie zmęczenia lub zaburzać prawidłowe funkcjonowanie mózgu.  Oprócz tego,  zbyt mała podaż węglowodanów w diecie może zakłócać właściwy przebieg procesów metabolicznych, szczególnie w zakresie przemiany białek i tłuszczów. Do widocznych i odczuwalnych skutków niedoboru węglowodanów można ponadto zaliczyć: nudności, wahania nastroju, osłabienie, zawroty głowy, nieświeży oddech, a przy długotrwałych niedoborach nawet stany depresyjne.

Podsumowanie

Węglowodany są składnikiem odżywczym niezbędnym dla prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka. Zachowanie aktywności i sprawności fizycznej oraz umysłowej wymaga stosowania diety, która jest właściwie zbilansowana i zapewnia odpowiednią ilości węglowodanów każdego dnia.

Stanisław Skorcz