Śliwa oraz śliwki – charakterystyka, walory zdrowotne, zastosowanie i przepisy kulinarne

Śliwki to owoce, z których przyrządzić można niemal wszystko - od alkoholi poprzez ciasta, desery, kompoty, dżemy i powidła, do sosów, dań mięsnych, pierogów i knedli. Bez śliwek nie byłoby śliwowicy, tarniówki ani kompotu wigilijnego. Na zimę najlepiej jest zachować śliwki w postaci powideł lub delektować się dostępnymi w sklepach śliwkami suszonymi - te najlepsze pochodzą ze słonecznej Kalifornii.

Owoce śliw stanowią nie tylko doskonały produkt kulinarny, ale również niezastąpione źródło witamin, soli mineralnych i błonnika. Dawniej przypisywano śliwkom działanie przeciwbólowe, dziś natomiast wiemy o ich niezwykłych właściwościach antyrakowych. Naukowcy udowodnili także, że te owoce pestkowe w sposób spektakularny zmniejszają zapadalność osób starszych na osteoporozę.

Śliwki - charakterystyka

Czym są śliwki i gdzie występują?

Śliwki to smaczne i zdrowe owoce śliw (łac. Prunus) - drzew i krzewów z rodziny różowatych, uprawianych obecnie na całym świecie. Najodpowiedniejszymi dla nich obszarami pozostają jednak rejony strefy umiarkowanej półkuli północnej. W Polsce gatunkiem dominującym jest śliwa domowa (Prunus domestica).

Owoce śliwy charakteryzują się kulistym lub wydłużonym kształtem. Zależnie od odmiany oraz warunków środowiskowych osiągają od jednego do kilku centymetrów średnicy. Śliwki mogą mieć różnorodne kolory: zielony, żółty, czerwony, fioletowy, granatowy lub brązowy. W smaku zazwyczaj są słodkie bądź lekko kwaskowate.

Dostępne w Polsce odmiany śliwy domowej

Śliwa domowa ma wiele różnorodnych odmian, dzięki czemu jej owoce można kupić na targu od wczesnego lata po późną jesień.

Do wczesnych odmian śliwy domowej owocujących w lipcu należą między innymi: Kalipso, Herman, Emper, Diana, Cacanska Rana, Katlinka, Ruth Gersetter, Opal

W sierpniu owocują: Cacanska Lepotica, Cacanska Nejbolja, Hanita, Królowa Wiktoria, Polinka, Renkloda Urena, Węgierka Dąbrowicka, Węgierka Wczesna.

Odmianami późnymi, owocującymi we wrześniu i październiku, są: Amers, Empress, President, Stanley, Valor, Węgierka Zwykła, Bluefre, Vision, Valijevka.

Uprawa śliwy domowej

Wybór odpowiedniego stanowiska i sadzenie śliw

Dla śliw odpowiedni jest właściwie każdy rodzaj gleby. Wyjątek stanowią ziemie piaszczyste i silnie kwaśne. W celu zmniejszenia kwasowości zaleca się nawożenie podłoża wapnem. Można również w miejscu przygotowanym pod sadzenie drzewka zmieszać glebę z torfem lub zakupioną w sklepie ogrodniczym specjalną ziemią przeznaczoną dla drzew owocowych.

Śliwy sadzi się w jesieni - z wyjątkiem odmian nieodpornych na mrozy (np. Węgierka Dąbrowicka, Węgierka Łowicka, Cacanska Rana), które powinny być sadzone na wiosnę. Przed umieszczeniem drzewka w glebie najlepiej jest zanurzyć jego korzenie w wodzie, by potem ziemia łatwo do nich przylgnęła. Należy sprawdzić gdzie znajduje się zaciemnienie na korze sadzonki - linia ziemi po zasadzeniu drzewka powinna pokrywać się z granicą zaciemnienia. Zaleca się, by śliwy w ogrodzie znajdowały się w odległości nie mniejszej niż 3-5 m od siebie oraz innych drzew.

Cięcie drzew i krzewów śliwy domowej

Cięcie drzew i krzewów stanowi jeden z najważniejszych zabiegów pielęgnacyjnych. Pozwala on na ograniczenie podatności śliw na choroby i szkodniki oraz zmniejsza zagęszczenie gałęzi, co ułatwia późniejszy dostęp do owoców oraz czyni je bardziej dorodnymi. W pierwszych 3-4 latach po posadzeniu śliwy należy podcinać ją każdej wiosny (marzec-kwiecień), by odpowiednio uformować koronę drzewa. Najwłaściwszy dla śliwy jest kształt wrzecionowaty korony, który zapewnia wystarczająco silne naświetlenie. Na cięcie wybiera się dzień pogodny i suchy. Najlepiej też, by taka pogoda utrzymywała się przez kilka kolejnych dni. Zmniejszy to ryzyko rozwoju chorób kory, na które śliwa bywa bardzo podatna.

W kolejnych latach przeprowadza się jedynie cięcie „odmładzające”. Należy je wykonać po zebraniu owoców, czyli późnym latem bądź jesienią. Polega ono na wycinaniu pędów wyrastających pod kątem ostrym z przewodzącej gałęzi, a także pędów pionowych oraz kilku (najczęściej trzech) najstarszych konarów. Drzewa nie powinny osiągać większej wysokości niż 2,5 m - im wyższe, tym bardziej podatne na złamanie gałęzi obciążonych owocami.

Choroby i szkodniki śliwy

Zła pogoda (długotrwałe deszcze, silne mrozy) czy nieodpowiednie stanowisko drzewa (zbyt kwaśna gleba, małe nasłonecznienie etc.) sprzyjają rozwojowi chorób oraz podatności śliwy na szkodniki. Najczęściej spotykanymi szkodnikami są: czerwce, trociniarki, przędziorki, mszyce. Spośród chorób drzew owocowych obserwuje się: opieńkę miodową, brunatną zgniliznę drzew pestkowych, szarkę, rdzę, torbiel śliwy. Jedynymi skutecznymi metodami zwalczania powyżej wymienionych schorzeń i owadów pozostają chemiczne środki ochrony roślin.

Właściwości zdrowotne śliwek surowych i suszonych

Wartości odżywcze śliwek surowych

Kaloryczność śliwek nie jest zbyt wysoka. Ze 100 g tych owoców organizm człowieka uzyskuje 46 kcal (podobnie jak w przypadku pomarańczy - 44 kcal, jabłek - 46 kcal, wiśni - 47 kcal oraz wielu innych owoców pestkowych). Uwagę zwraca bogactwo wartości odżywczych, które przedstawiono poniżej (w 100 g śliwek):

• białko ogółem - 0,70 g;

• tłuszcz - 0,28 g;

• węglowodany - 11,42 g;

• błonnik - 1,4 g;

• witamina C (kwas askorbinowy) - 9,5 mg;

• witamina B1 (tiamina) - 0,028 mg;

• witamina B2 (ryboflawina) - 0,026 mg;

• witamina B3 (niacyna) - 0,417 mg;

• witamina B6 (pirydoksyna) - 0,029 mg;

• witamina B9 (kwas foliowy) - 5 µg;

• witamina A (retinol) - 345 IU;

• witamina E (tokoferol) - 0,26 mg;

• grupa witamin K - 6,4 µg;

• wapń - 6 mg;

• żelazo - 0,17 mg;

• Zobacz również:

  • Właściwości pomidorów
  • Kwasy tłuszczowe Omega-6
  • Co to są tłuszcze trans?
  • Kwasy tłuszczowe omega-3
  • Właściwości truskawek
  • Korzyści z jedzenia jabłek
  • Ciecierzyca - korzyści zdrowotne
  • Kuskus – właściwości i korzyści zdrowotne

  magnez - 7 mg;

• fosfor - 16 mg;

• potas - 157 mg;

• cynk - 0,10 mg.

Wartości odżywcze śliwek suszonych

Śliwki suszone uznaje się za znacznie bardziej obfitujące w witaminy i minerały niż śliwki surowe. Wadą śliwek suszonych jest jednak ich wysoka zawartość węglowodanów (63, 88 g/100 g owoców) oraz kaloryczność - 100g tych frykasów to źródło aż 240 kcal. Poniżej wymieniono najważniejsze składniki odżywcze śliwek suszonych (w 100 g owoców):

• białko - 2,18 g;

• tłuszcz ogółem - 0,38 g;

• kwasy tłuszczowe nasycone - 0,088 g;

• kwasy tłuszczowe jednonienasycone - 0,053 g;

• kwasy tłuszczowe wielonienasycone - 0,062 g;

• kwasy tłuszczowe omega-3 - 0,017 g;

• kwasy tłuszczowe omega-6 - 0,045 g;

• błonnik pokarmowy - 7,1 g;

• witamina A (retinol) - 781 IU;

• witamina E (tokoferol) - 0,43 mg;

• grupa witamin K - 59,5 µg;

• witamina C (kwas askorbinowy) - 0,6 mg;

• witamina B1 (tiamina) - 0,051 mg;

• witamina B2 (ryboflawina) - 0,186 mg;

• witamina B3 (niacyna) 0,422 mg;

• witamina B5 (kwas pantotenowy) - 0,422 mg;

• witamina B6 (pirydoksyna) - 0,205 mg;

• witamina B9 (kwas foliowy) - 4 µg;

• wapń - 43 mg;

• żelazo - 0,93 mg;

• magnez - 41 mg;

• fosfor - 69 mg;

• potas - 732 mg;

• cynk - 0,44 mg;

• sód - 2 mg;

• miedź - 0,28 mg;

• mangan - 0,30 mg;

• selen - 0,3 µg;

• fluor - 4 µg.

Działanie śliwek na organizm

Zawarte w śliwkach polifenole wykazują działanie przeciwzapalne, obniżające ciśnienie krwi oraz utrzymujące zdrowy stan naczyń krwionośnych. Magnez oraz bogactwo witamin z grupy B wzmacniają układ nerwowy - wspomagają pamięć i koncentrację, ułatwiają zasypianie oraz wyciszenie organizmu, poprawiają samopoczucie. Miedź chroni układ sercowo-naczyniowy oraz zwiększa efektywność mechanizmów odpornościowych. Witamina C uszczelnia naczynia krwionośne. Antyoksydanty hamują procesy starzenia się komórek, poprawiają urodę i zapobiegają rozwojowi nowotworów. Związki zasadowe neutralizują kwasy trawienne, co okazuje się pomocne w nadkwasocie i zaburzeniach trawienia.

Badania naukowe wykazały, że jedzenie 10 suszonych śliwek dziennie znacząco zmniejsza ryzyko osteoporozy w starszym wieku. Dzięki wysokiej zawartości błonnika śliwki suszone wspomagają perystaltykę jelit, ułatwiają wypróżnianie, usuwają złogi jelitowe oraz zbędne produkty przemiany materii. W związku z tym polecane są nie tylko na zaparcia, ale również w profilaktyce raka jelita grubego. Suszone śliwki - choć słodkie i kaloryczne - są zalecane w diecie odchudzającej. Nie tylko przyspieszają metabolizm, ale także hamują wchłanianie cukru i cholesterolu z jelit oraz zapewniają uczucie sytości.

Co leczyć śliwkami?

Śliwki polecane są w stanach zwiększonego narażenia na stres oraz wytężonej pracy umysłowej, w bezsenności lub trudnościach z zasypianiem. Owoce te regulują również pracę przewodu pokarmowego, wobec czego okazują się skuteczne w leczeniu niestrawności i zaparć. Po śliwki sięgać powinny przede wszystkim osoby narażone na choroby jelit. Badania naukowe przeprowadzone na szczurach wykazały, iż substancje pochodzące z tych owoców istotnie zmniejszają zachorowalność na raka jelita grubego, a nawet leczą stany zapalne jelit. Śliwki zaleca się także osobom z nadciśnieniem oraz chorobami układu sercowo-naczyniowego.

Śliwki na urodę

Śliwki stanowią nie tylko smaczny element diety. Ich właściwości regeneracyjne oraz lecznicze wykorzystuje się również w kosmetologii. Wykonana domowym sposobem maseczka na twarz i ciało nie tylko wygładza zmarszczki, ale także oczyszcza i zwęża pory oraz zmiękcza naskórek. Aby sporządzić taką maseczkę należy kilka śliwek bez pestek rozgnieść, a następnie połączyć z ubitymi na pianę białkami jajek. Taki specyfik powinno się nakładać na oczyszczoną skórę, po czym pozostawić na 15 min - po tym czasie spłukać obficie letnią wodą bez użycia środków myjących.

Efekty uboczne spożywania śliwek

Spożywanie śliwek nie powinno mieć niekorzystnego wpływu na organizm człowieka. Inną sytuacją jest jednak konsumpcja tych owoców w zbyt dużej ilości. Śliwki mogą obciążać wątrobę oraz powodować wzdęcia, rozwolnienie i inne zaburzenia żołądkowo-jelitowe. Szkodzą również cukrzykom, gdyż zawierają dużą ilość cukrów prostych, które znacznie podwyższają poziom glukozy we krwi.

Przepisy kulinarne oraz domowe sposoby na przyrządzenie śliwek

Suszenie śliwek

Samodzielne suszenie śliwek wbrew pozorom nie jest trudne. Sukces zapewni nam wybór odpowiednich owoców oraz cierpliwość. Do suszenia idealnie nadają się bardzo dojrzałe i nieuszkodzone węgierki, których skórka przy szypułce jest już lekko pomarszczona. Na początek należy śliwki umyć oraz zanurzyć na kilkanaście sekund we wrzątku. Ten zabieg pozwala na zmiękczenie skórki oraz pozbycie się z jej powierzchni woskowatego nalotu, który utrudniłby parowanie wody z owocu. Następnie śliwki trzeba wysuszyć oraz usunąć z nich pestki, a potem - ułożone na sitach - umieścić w piekarniku o temperaturze 50ºC na 4 h. Po tym czasie owoce wyjmuje się z piekarnika i pozostawia do ostygnięcia. Drugi etap suszenia trwa również kilka godzin, jednak temperatura powinna być wyższa (60-65ºC). Można również od razu pozostawić śliwki w piekarniku na całą dobę. Piekarnik ustawiony powinien być wówczas na 55-60ºC. Takie długotrwałe suszenie często jednak doprowadza do popękania skórek. Podczas suszenia śliwek wskazane jest używanie termoobiegu.

Przepis na powidła śliwkowe

Aby przyrządzić powidła należy wydrylować 5kg śliwek (najlepiej węgierek), umieścić je w szerokim naczyniu żaroodpornym, a następnie posypać 1 kg cukru oraz skropić 2 łyżkami octu. Tak przygotowane owoce odstawia się na 12 h, po czym praży w piekarniku nagrzanym do 180ºC przez 4h (nie mieszając). Po tym czasie śliwki staną się ciemniejsze, co oznacza, że powidła są już gotowe. Wystarczy wypełnić nimi słoiki i szczelnie je zamknąć.

Przepis na śliwki węgierki marynowane w occie

Śliwki w occie to wyjątkowa i smaczna przystawka oraz niezastąpiony dodatek do wykwintnych dań mięsnych.

Składniki potrzebne do sporządzenia przetworu z 1 kg śliwek węgierek:

• 350 ml wody,

• 300 g cukru kryształu,

• 100 ml octu 10%,

• 2 szczypty soli,

• goździki,

• cynamon,

• imbir,

• szczypta białej gorczycy.

W celu sporządzenia zalewy należy w garnku wymieszać wodę, cukier, sól, a następnie gotować połączone składniki przez 3 min. Gdy zalewa jest już gotowa, w wyparzonych słoikach układa się goździki, cynamon, imbir oraz białą gorczycę (w ilości według uznania), a następnie wydrylowane śliwki. Wypełnione słoiki zalewa się gorącą zalewą i od razu zamyka. W dalszej kolejności słoiki powinno się poddać pasteryzacji. Wykonuje się ją układając słoiki w garnku, którego dno wyłożone jest ściereczką, wlewając do niego letnią wodę (do wysokości ¾ naczynia), a następnie gotując słoiki z zawartością przez 20-30 min na słabym ogniu. Po gotowaniu słoiki należy wyjąć z garnka, ustawić do góry dnem i pozostawić do ostygnięcia.

Przepis na smaczną przekąskę - śliwki po hrabiowsku

Przekąska z suszonych śliwek - śliwki po hrabiowsku - to stary, niemal już zapomniany polski deser. Jest łatwy w przyrządzeniu, a charakteryzuje się oryginalnym smakiem.

Składniki:

• 20 dag suszonych śliwek,

• 10 suszonych moreli,

• 10 g grubo posiekanych orzechów włoskich,

• 1 kwaśne jabłko,

• sok z cytryny,

• miód,

• ewentualnie 2-3 łyżki rumu lub brandy.

Śliwki i morele należy namoczyć w wodzie, a po ich napęcznieniu - odsączyć i pokroić w paski. Obrane jabłko z usuniętym gniazdem nasiennym pokroić w kostkę i skropić sokiem z cytryny - wymieszać ze śliwkami, morelami i orzechami. Całość można doprawić do smaku miodem oraz według gustu - rumem bądź brandy.

Śliwa afrykańska

Czym jest śliwa afrykańska i skąd pochodzi?

Śliwa afrykańska (Prunus africana) to niezwykłe drzewo występujące w górskich lasach zwrotnikowych Afryki. Osiąga ono wysokość od 5 do 40 m. Ogromny pień pokryty jest czarno-brązową, brunatną lub czerwono-brązową korą. To właśnie ona stanowi cenny surowiec o udowodnionych naukowo właściwościach leczniczych. Lśniące, eliptyczne liście o ząbkowanym brzegu i czerwonej nerwacji pachną migdałami. Drobne kwiaty śliwy afrykańskiej mają barwę białą bądź kremową. Owocami są „śliwki" - pestkowce o średnicy do 1 cm.

Właściwości lecznicze śliwy afrykańskiej

W celach leczniczych wykorzystuje się korę śliwy afrykańskiej. Stanowi ona bogate źródło garbników, kwasów tłuszczowych, fitosteroli oraz fenolokwasów. Fitosterole wykorzystywane są przez organizm człowieka jako swoiste „zamienniki hormonów". Stosuje się je choćby w terapii przerostu prostaty, gdzie zastępują naturalnie wytwarzany przez organizm dihydrotestosteron (DHT) - pochodną testosteronu. Fitosterole wykazują również działanie przeciwzapalne, przyczyniają się do regeneracji nabłonka dróg moczowo-płciowych oraz zmniejszają obrzęk, a także rozrost podścieliska (poprzez inhibicję podziałów fibroblastów - komórek tkanki łącznej) oraz napięcie mięśni budujących cewkę moczową i moczowód.

Składniki zawarte w korze śliwy afrykańskiej obniżają poziom cholesterolu we krwi, działają rozkurczowo, zmniejszają przepuszczalność naczyń krwionośnych w skutek hamowania wpływu histaminy. Przeciwdziałają również powstawaniu leukotrienów - lipidów związanych ze stanem zapalnym. Kwasy maslinowe hamują proliferację komórek nowotworowych (zwłaszcza w jelicie grubym), działają antywirusowo. Specjalna substancja o nazwie frydelina wykazuje właściwości przeciwzapalne, antybakteryjne oraz przeciwgrzybicze. Kwas ursolowy to związek chemiczny o działaniu przeciwzapalnym i przeciwnowotworowym.

Na co stosować śliwę afrykańską?

Wyciąg z kory śliwy afrykańskiej zalecany jest w terapii przerostu prostaty. Niweluje objawy towarzyszące rozrostowi gruczołu krokowego: zaburzenia mikcji, zastój moczu. Substancje zawarte w korze tego drzewa regulują perystaltykę dróg moczowych, dzięki czemu są pomocne również w leczeniu wielomoczu, parcia na mocz, moczenia nocnego, niezupełnego opróżniania pęcherza oraz stanów zapalnych dróg moczowych.

Ponadto śliwę afrykańską stosuje się w przypadku schorzeń skórnych (łuszczycy, trądziku różowatym oraz trądziku androgennym) oraz autoimmunologicznych, w tym reumatycznych.

Autor: Agnieszka Doros