Święta Wielkanocne - tradycje i obyczaje

Wielkanoc to jedno z najważniejszych i najstarszych świąt chrześcijańskich. Ma niezwykle bogatą historię i obfituje w wiele ciekawych tradycji. W Polsce religia w dużym stopniu splata się ze zwyczajami pochodzącymi jeszcze z czasów pogańskich. Nie ma w naszej tradycji żadnego innego święta tak obfitego w przesycone magią i duchem zamierzchłych lat obrzędy i symbole.

Niektóre z popularnych niegdyś ludowych obyczajów uległy już zapomnieniu bądź wyraźnej modyfikacji. Niekiedy pozostał z nich jedynie niedwo dostrzegalny cień w postaci drobnego symbolu, inne jednak przetrwały w niemal niezmienionej postaci. Warto zwrócić też uwagę na fakt, że niektóre tradycje dotyczą jedynie poszczególnych regionów - zróżnicowanie to pochodzi jeszcze z czasów, gdy Polskę zamieszkiwały mające odrębną kulturę plemiona.

Cały Wielki Tydzień obfituje w różnego rodzaju obrzędy i zwyczaje. Jest to okres upamiętniający ostatnie dni Jezusa- czas oczekiwania i nadziei, lecz również smutku i bólu związanego ze śmiercią Zbawiciela. Obecnie sposób w jaki obchodzimy te święta jest niejako połączeniem obrzędowości sakralnej z tradycją ludową i regionalną. Poszczególne zwyczaje zachodzą na siebie, a granica pomiędzy tym co świeckie, a tym co religijne często ulega zatarciu.

Ciekawe zwyczaje rozpoczynają się już wraz z nastaniem pierwszego dnia Wielkiego Tygodnia. Podczas Niedzieli Palmowej możemy zauważyć ulice pełne wiernych zmierzających do kościoła z palemkami. Zgodnie z tradycją przygotowuje się je z gałązek wierzbowych, które stanowią symbol nieśmiertelności duszy. Dodatkowo powinno się ozdobić je suszonymi kwiatami, ziołami lub też kolorowymi piórkami. Tak przygotowana wiązanka ma uczcić pamięć triumfalnego powrotu Jezusa do Jerozolimy (właśnie w ten sposób witali go wtedy wierni). Niegdyś palmę zanosiło się do kościoła w celu jej poświęcenia, a następnie symbolicznie uderzało się nią domowników, aby zagwarantować im szczęście na cały rok. Po powrocie do domu powinna zostać zatknięta za obraz lub włożona do wazonu- w ten sposób zapewnimy sobie ochronę przed nieszczęściem i złośliwymi sąsiadami. Inna, popularna głównie na Śląsku, tradycja mówi o tym, że w osiągnięciu zdrowia i bogactwa pomoże połknięcie jednej poświęconej bazi.

Poniedziałek, wtorek i środa Wielkiego Tygodnia to czas pojednania. Powinniśmy poświęcić się w te dni porządkom, przyozdabianiu domu i zacieśnianiu więzi rodzinnych. Sprzątanie ma w tym przypadku również duże znaczenie symboliczne. Stanowi idealny sposób na przegonienie zimy, chorób i wszelkiego rodzaju zła. W tradycji ludowej w Wielką Środę popularne było tzw. topienie Judasza. Ze słomy i starych szmat tworzono kukłę zawijaną w łańcuchy i wleczoną potem po ulicach miast i wsi. Judasza okładano kijami, a na koniec wrzucano do stawu bądź rzeki.

Zobacz również:

Czwartek rozpoczyna najważniejszą część świąt wielkanocnych- Triduum Paschalne. Tradycja chrześcijańska nakazuje w tym czasie pokutę, skupienie i modlitwę. Już w Wielką Środę wieczorem gaszone są światła na ołtarzu, a kościół staje się symbolem domu żałoby. Dzień później milkną dzwony- zastępują je kołatki. Na pamiątkę wydarzenia, podczas którego Jezus obmył nogi apostołom, przez wiele lat biskupi i królowie Polski obmywali wtedy nogi dwunastu biedakom. Miał to być znak pokory i szacunku dla Chrystusa. Zastąpienie kościelnych dzwonów kołatkami wiązało się również z popularnym niegdyś zwyczajem ludowym. Dzieci biegały po mieście z własnymi grzechotkami hałasując i strasząc innych mieszkańców. W niektórych częściach Polski tego dnia do dzisiaj obdarowuje się dzieci grzechotkami.

Wielki Piątek to dzień największej żałoby- upamiętniający śmierć Chrystusa. W kościołach ołtarze nakrywane są czarnym płótnem, dodatkowo zabierane są zarówno wszystkie świece, jak i kwiaty. Tego dnia wierni zobowiązani są do przestrzegania ścisłego postu, odprawiane są także nabożeństwa Drogi Krzyżowej.

Kolejny dzień Wielkiego Tygodnia to czas zdecydowanie pogodniejszy- pełen radosnego oczekiwania na Zmartwychwstanie Jezusa. Właśnie wtedy należy poświęcić kosz z jedzeniem. Na znak, że kończy się post powinny znaleźć się w nim między innymi wędliny i inne mięsa. Ważnym elementem są również jajka - symbol życia i odrodzenia. Nie możemy zapomnieć oczywiście o włożeniu do niego także baranka - symbolu Chrystusa Zmartwychwstałego. Inne potrawy, o których warto pamiętać podczas przygotowywania wielkanocnego koszyka to chrzan - symbol goryczy męki i śmierci przezwyciężonej słodyczą zmartwychwstania i stanowiące oznakę dobrobytu masło.

Zawartość koszyka zgodnie z tradycją zjada się w czasie niedzielnego uroczystego śniadania. Świętowanie powinno rozpocząć dzielenie się jajkiem, a na stole oprócz poświęconych dzień wcześniej potraw nie może zabraknąć słynnej wielkanocnej babki. Wielka Niedziela to przede wszystkim czas radości. Wiele lat temu nie wyobrażano sobie tego dnia bez porannego huku petard i donośnego dźwięku kościelnych dzwonów. Odgłosy te miały rozbudzać we wszystkich ludziach pozytywne emocje. Podobno poruszały nawet serca skąpców i złośliwych sąsiadów. Wyrazem radości miała być też następująca po śniadaniu wspólna zabawa-tzw. szukanie zajączka będącego w rzeczywistości drobnym prezentem- niespodzianką dla każdego członka rodziny. Tradycja ta do dzisiaj utrzymywana jest w niektórych częściach Polski- głównie w Wielkopolsce i na Śląsku.

Typowo świeckim zwyczajem jest również obchodzony dzień później lany poniedziałek. Szczególnie popularna wśród dzieci i młodzieży zabawa wzajemnego polewania się wodą przetrwała w niemal niezmienionej formie do dzisiaj.
Warto przyjrzeć się bliżej niektórym wielkanocnym symbolom. Niezwykle ciekawa jest historia samego wielkanocnego jajka. Jak się okazuje, zarówno tradycja tworzenia pisanek, jak i samego dzielenia się jajkiem sięga czasów starożytnych Persów. Już wtedy wiosną popularne było obdarowywanie bliskich barwionym na czerwono jajkiem.

Miało ono ponoć magiczną moc odpędzania złych uroków jednocześnie stanowiąc oznakę miłości. Innym popularnym symbolem jest wielkanocny zajączek. Wiadomo, że przybył do nas z krajów anglosaskich, tajemnicą pozostaje jednak dlaczego to właśnie on przynosi jajka... W czasie świąt wielkanocnych zewsząd otaczają nas również kurczaki- są one kolejnym symbolem nowego życia. Ich żółty kolor oznacza dodatkowo radość związaną ze zmartwychwstaniem i nadejściem wiosny.

Autor:

Aleksandra Piechel