Topinambur (słonecznik bulwiasty) – zastosowanie, właściwości zdrowotne, przykładowe przepisy

Topinambur - pod tą tajemniczą nazwą kryje się niepozorne warzywo bulwiaste z rodziny astrowatych, wizualnie nieco przypominające korzeń imbiru. Ze względu na niski indeks glikemiczny i zawartość inuliny polecany jest diabetykom, z kolei jego wartości detoksykujące i wzmacniające sprawiają, że jest cennym uzupełnieniem diety osób po chemioterapii, rekonwalescentów i leczących niedokrwistość.

Spożywanie topinamburu ma też znaczenie w profilaktyce wielu chorób, przede wszystkim nowotworów, cukrzycy, nadciśnienia, zaburzeń trawienia. Stanowi też cenny składnik w diecie sportowców - ponieważ dzięki obecności potasu podnosi wydolność organizmu, pomaga w regeneracji po treningu, wzmacnia mięśnie i układ naczyniowy, a wysoka zawartość witaminy C podnosi odporność.

Charakterystyka topinamburu

Jak wygląda topinambur

Bulwy topinamburu przybierają różne kształty, mogą być wydłużone, walcowate lub lekko zaokrąglone. W zależności od odmiany, zabarwione są na biało lub jasno różowo. Przywodzą na myśl imbir lub żeń-szeń, niekiedy przypominają „poskręcane ziemniaki”. Ich długość nie przekracza zwykle kilkunastu centymetrów, ważą około 50-60 g, choć zdarzają się też dużo bardziej dorodne okazy. Z kolei kwiatostan topinamburu jest bardzo efektowny, przypomina nieco słonecznik i pięknie prezentuje się w ogrodzie lub w wazonie.

Uprawa topinamburu

Topinambur to warzywo łatwe w uprawie, ponieważ nie ma dużych wymagań co do gleby i płodozmianu, można nawet wyhodować je w warunkach domowych, w donicy. Mogą się też nim pochwalić liczni działkowcy. Roślina ta najlepiej czuje się w klimacie umiarkowanym, sprzyja jej wilgotność powietrza, jest odporna na mrozy i dobrze znosi zimowanie. Cechuje ją szybki wzrost oraz skłonność do szybkiego rozprzestrzeniania się, duża ekspansywność, dlatego miejsce wysiewu należy wybrać w sposób przemyślany.

Pochodzenie topinamburu

Warzywo zwane też słonecznikiem bulwiastym przywędrowało do nas z Ameryki Północnej, gdzie w jeszcze w czasach przedkolonialnych uprawiali je Indianie. Obecnie robi zawrotną medialną karierę, ponieważ jest elementem wielu modnych diet, ale nie każdy wie, że już nasi przodkowie korzystali z dobrodziejstw topinamburu, amerykański smakołyk dobrze przyjął się także w XVIII-wiecznej Polsce, a w okresie międzywojennym szczególnie zasmakowali w nim Ślązacy. Niestety, z czasem topinambur został zastąpiony przez ziemniaki, które niemal zupełnie wyparły go z naszych stołów.

Dostępność topinamburu w Polsce

Niegdyś zapomniana bylina przeżywa teraz swoją drugą młodość - jej zakup nie nastręcza większych problemów, można ją bez trudu wypatrzeć na targach, bazarkach i stoiskach warzywnych w supermarketach. Topinambur mają w swojej ofercie sklepy z żywnością ekologiczną, także te internetowe. Najzdrowszą opcją jest zakup tego warzywa bezpośrednio od rolnika. Cena za kilogram waha się od kilku do kilkunastu złotych.

Wykorzystanie topinamburu

Z topinamburu powstają soki, kiszonki, zdrowe chipsy, a nawet mąka. Można go suszyć, liofilizować i poddawać obróbce cieplnej. Smakosze wysoko cenią gęste, sycące zupy-kremy na bazie tego warzywa, a także topinamburowe kotlety, placki, frytki, puree, musy i sosy. Dobrze smakuje podawany solo, jak i jako dodatek do innych potraw. Sprawdza się jako składnik pożywanych sałatek i surówek. Plaster wkrojony do herbaty z powodzeniem zastąpi cytrynę. Może też służyć jako karma dla zwierząt hodowlanych, które zjadają zarówno bulwy, jak i zielone części tej rośliny.

Walory smakowe topinamburu

Zjadany na surowo nieco przypomina łagodną rzodkiewkę lub białą rzepę, jednak zdaniem amatorów najsmaczniejszy jest dopiero poddany obróbce cieplnej - wówczas topinambur nabiera, bardziej wyrazistego, charakterystycznego orzechowo-karczochowego smaku. Jest też lekko słodkawy i „rześki”, przez co dobrze komponuje się w sałatkach z porem, selerem czy cebulą.

Przygotowanie topinamburu do spożycia

Topinambur można jeść ze skórką, pod warunkiem, że zostanie starannie umyty i wyszorowany szczoteczką, jednak wielu konsumentów poleca obieranie tego warzywa, jeżeli pochodzi z innych źródeł niż uprawa ekologiczna czy własny ogródek. Warto nadmienić, iż topinambur po obraniu dość szybko ciemnieje, podobnie jak ziemniaki, dlatego najlepiej skropić go wówczas odrobiną świeżego soku z cytryny.

Wartości odżywcze topinamburu

Witaminy, minerały i inne składniki odżywcze

W 100 g surowego produktu:

• wartość energetyczna (kaloryczność) - 73 g,

• białko - 2 g,

• tłuszcze - 0,1 g,

• węglowodany - 17 g tym cukry - 10 g i błonnik - 1,6 g,

• potas - 429 mg,

• żelazo - 3,4 mg,

• magnez - 17 mg,

• wapń - 14 mg,

• cynk - 0,12 mg,

• fosfor - 78 mg.

Topinambur jest bogaty w żelazo, 4 szklanki tego warzywa pokrywają ponad 100% dziennego zapotrzebowania na ten minerał, co jest ważne w leczeniu i profilaktyce niedokrwistości. Magnez i witaminy z grupy B przyczyniają się do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego. Dzięki wysokiej zawartości potasu topinambur wspomaga pracę serca i prawidłowe funkcjonowanie mięśni, przeciwdziała zmęczeniu i przyspiesza regenerację organizmu po wysiłku.

Kaloryczność topinamburu

Pod względem kaloryczności omawiana bylina bardzo przypomina swojego największego konkurenta, czyli ziemniaka. 100 gramów topinamburu dostarcza około 73 kalorii, podczas gdy w takiej samej porcji ziemniaków znajdziemy 76,7 kcal. Na korzyść słonecznika bulwiastego przemawia fakt, że jest bogatszy w minerały, ma też dwukrotnie wyższą zawartość witamin B1 i C.

Właściwości zdrowotne topinamburu

Działanie antynowotworowe

Słonecznik bulwiasty ma zastosowanie w profilaktyce i wspomaganiu leczenia chorób nowotworowych. Potwierdzono, iż takie działanie wykazują zwłaszcza białka zawarte w jego bulwach. Dzięki wysokiej zawartości błonnika topinambur wspomaga profilaktykę nowotworów jelit. Polecany jest pacjentom po chemioterapii, ponieważ poprawia wydolność układu odpornościowego i pomaga w stanach chronicznego przemęczenia, tym samym przyspiesza rekonwalescencję, działa osłonowo na układ pokarmowy i korzystnie wpływa na florę bakteryjną jelit. Dodatkowo, wykazano, że spożywanie bulw topinamburu ułatwia usuwanie toksyn z organizmu.

Topinambur w diecie diabetyka

Topinambur ma niski indeks glikemiczny, a w przeciwieństwie to ziemniaków nie zawiera skrobi, jest za to skarbnicą cennej inuliny, która po przekształceniu na cukier prosty - fruktozę, jest dobrze tolerowana przez chorujących na cukrzycę, więc choćby z tego powodu szczególnie warto włączyć tę bylinę do jadłospisu. Ponadto, warzywo to obniża ciśnienie krwi, poziom „złego” cholesterolu i glukozy.

Topinambur w diecie osób z fenyloketonurią

Za względu na brak fenyloalaniny i tyrozyny w składzie aminokwasowym białka topinambur może być spożywany przez osoby chorujące na fenyloketonurię na diecie niskofenyloalaninowej. Jest to bardzo restrykcyjny sposób odżywiania, ale dla chorych stanowi jedyną metodę leczenia. Wspomniana dieta wyklucza wiele produktów, spożywanie większości warzyw i owoców jest ograniczone ze względu na ich skład, dlatego tak ważne jest odpowiednie komponowanie posiłków, by dostarczyć organizmowi wszystkich niezbędnych substancji odżywczych.

Topinambur - działanie na skórę i włosy

Częste spożywanie topinamburu sprzyja zachowaniu młodego wyglądu i urody, przede wszystkim dzięki wysokiej zawartości krzemu. Regularne spożywanie potraw przyrządzanych na bazie tego warzywa sprawia, że włosy stają się bardziej gęste i błyszczące, paznokcie mocniejsze i mniej podatne na złamania, cera promienieje - skóra jest zdrowsza, bardziej jędrna i sprężysta, a powstawanie zmarszczek opóźnione. Z kolei sok pozyskiwany z topinamburu przynosi dobre efekty w terapii łuszczycy.

Topinambur a odchudzanie

Spożywanie topinamburu polecane jest w leczeniu nadwagi i otyłości, ponieważ sprzyja uczuciu sytości. Za to odpowiedzialny jest błonnik, a także wspomniana już inulina. Warzywo wykazuje działanie oczyszczające, poprawia przemianę materii, dzięki czemu węglowodany i tłuszcze są efektywniej trawione. Bogactwo witamin oraz cennych mikro- i makroelementów podnosi odporność organizmu, a także sprzyja profilaktyce wielu chorób związanych z nadmierną masą ciała.

Przykładowe przepisy na dania z topinamburu

Zupa-krem z topinamburu

Składniki:

• 0,5 kg topinamburu,

• 1-2 ząbki czosnku,

• cebula,

• 0,5l bulionu warzywnego (najlepiej naturalnego),

• 0,5 szklanki mleka roślinnego,

• sól, pieprz, rozmaryn.

Przygotowanie:

Na rozgrzanym tłuszczu smażymy cebulę aż do lekkiego zeszklenia, po tym czasie dodajemy czosnek przeciśnięty przez praskę oraz obrany i pokrojony topinambur, podsmażamy wszystko razem jeszcze kilka minut, często mieszając. Warzywa z patelni dodajemy do bulionu i zagotowujemy. Gdy topinambur zmięknie (po ok. 20-25 minutach), blendujemy całość do uzyskania jednolitej konsystencji. Dodajemy mleko, odrobinę oleju, przyprawiamy, mieszamy. Zupę podajemy posypaną pestkami dyni, słonecznika lub z dodatkiem chipsów z jarmużu.

Frytki z topinamburu

(porcja dla dwóch osób)

Składniki:

• 400g-500g topinamburu,

• 2-3 łyżki oliwy z oliwek,

• 2 ząbki czosnku,

• sól, pieprz, papryka ostra lub słodka,

• zioła prowansalskie (lub inne ulubione przyprawy wg preferencji).

Przygotowanie:

Bulwy topinambura bardzo dokładnie myjemy, szorujemy szczoteczką, kroimy w podłużne kawałeczki na kształt klasycznych frytek. Czosnek przeciskamy przez praskę. Łączymy topinambur z oliwą, czosnkiem, posypujemy przyprawami. Nagrzewamy piekarnik do 200 stopni Celsjusza, wykładamy frytki na blachę wyłożoną papierem do pieczenia. Zapiekamy około 30 minut.

Placki z topinamburu

Składniki:

• 2-3 szklanki topinamburu obranego i startego na grubych oczkach tarki,

• 2-3 łyżki mąki, najlepiej gryczanej lub innej bezglutenowej,

• 2 łyżki otrębów gryczanych,

• 1/3 szklanki mleka roślinnego,

• 2 jajka,

• sól, pieprz, majeranek (do smaku),

• olej kokosowy lub inny tłuszcz (do smażenia).

Przygotowanie:

Wszystkie składniki umieszczamy w dużej misce, mieszamy aż do ich połączenia się, przyprawiamy. Formujemy małe, płaskie placuszki, możne je lekko rozpłaszczyć przy pomocy drewnianej łyżki. Na patelni rozgrzewamy tłuszcz i smażymy placki po kilka minut z każdej strony, często obracając, uważając, aby nie dopuścić do przypalenia się. Po usmażeniu nadmiar tłuszczu można odsączyć na ręczniku papierowym. Placki z topinamburu dobrze smakują lekko przestudzone, a także jako zimna przekąska.

Herbata z dodatkiem topinamburu

Składniki:

• 1-3 cienkie plasterki surowego i obranego topinamburu,

• torebka/łyżeczka dowolnej herbaty (czarna, zielona),

• wrzątek,

• miód/cukier trzcinowy lub inny dowolny słód.

Przygotowanie:

Zaparzamy herbatę, dodajemy do filiżanki pokrojony topinambur i odrobinę słodu. Po kilku minutach wyjmujemy plastry i zjadamy - zyskają przyjemny aromat, a tak wzbogacona herbata nabierze wyjątkowego smaku.

Autor: Aleksandra Bujas