Żeń-szeń – charakterystyka, właściwości lecznicze i zdrowotne, zastosowanie

Żeń-szeń posiada korzeń o nietypowym kształcie. Wykorzystuje się go w tradycyjnej medycynie dalekowschodniej. Roślina znana jest jako panaceum na przeróżne dolegliwości, uprawia się ją szczególnie w Korei, Japonii, Chinach. Do Polski żeń-szeń dotarł dopiero w wieku XVII i był uważany za produkt wysoce luksusowy.

Właściwości żeń-szenia są bardzo różne, a jego zastosowanie jest bardzo szerokie. Wykorzystuje się go w przypadku nerwic, jego używanie powoduje wzrost odporności na infekcje bakteryjne i wirusowe, poprawia pracę mózgu oraz wzmacnia kondycję. Sprawia, że człowiek czuje się lepiej, ma więcej energii, wspomaga także potencjał intelektualny.

Charakterystyka żeń-szenia

Żeń-szeń należy do gatunku byliny z rodziny araliowatych. Znanych jest sześć gatunków tych roślin, lecz najbardziej popularny spośród nich jest Panax ginseng. Ich kształt uzależniony jest od wieku. Żeń-szeń żyje bardzo długo. Osiąga wysokość od 30 do 70 cm. Roślina ma zielone liście, które złożone są w sposób dłoniasty. Latem zmienia swój kolor, gdyż pojawiają się na niej białoróżowe lub seledynowe kwiaty. Jej owoce to jagodokształtne jaskrawoczerwone pestkowce, zawierające najczęściej po dwa zrośnięte nasiona.

Żeń-szeń ma słabo rozgałęzione kłącze o barwie jasnokremowej. Jego korzeń posiada niezwykły kształt, gdyż przypomina człowieka, stąd też nazwa rośliny (od chińskiego ging-sen - „człekokształtny korzeń”). Poza tym żeń-szeń posiada też właściwości zdrowotne, ma zastosowanie w medycynie oraz przemyśle kosmetycznym.

Ciekawostką jest, że biały żeń-szeń to korzeń, który jest suszony na słońcu, co oznacza, że powstaje w sposób naturalny. Natomiast czerwony uzyskuje się w wyniku obróbki termicznej (np. parą wodną).

Rodzaje żeń-szeni

Wyróżnia się kilka rodzajów żeń-szenia. Pierwszym i najczęściej używanym jest żeń-szeń chiński, który występuje we wschodniej Azji, podobnie jak żeń-szeń czerwony, czyli koreański. Inną odmianę stanowi żeń-szeń amerykański. Rośnie on we wschodniej i środkowej części USA oraz w Kanadzie. Znany jest także żeń-szeń syberyjski, występujący w Stanach Zjednoczonych, Rosji, Australii, Korei oraz Japonii.

Uprawa żeń-szenia

Uprawa żeń-szenia nie jest łatwa, jednak warto podejmować ten trud i jeśli roślina będzie miała zdrowe korzenie, będzie to oznaczało, że wzrastała bez użycia środków chemicznych. Stosowanie takich korzeni daje pewność, że dostarczą one więcej właściwości odżywczych niż te kupione w sklepie.

Uprawa żeń-szenia za pomocą nasion

Żeń-szeń sieje się z brązowych nasion o średnicy 4-6 mm. Czas ich kiełkowania wynosi od 18 do 22 miesięcy. Istotnym procesem jest stratyfikacja nasion. Polega ona na przetrzymywaniu ich w wilgotnym piasku przez kilka miesięcy, a potem podsuszeniu przed siewem. Nasiona żeń-szenia muszą być trzymane w skrzynce z wilgotnym piaskiem. Skrzynie umieszcza się w chłodnym miejscu. Nasiona magazynuje się przez 7-10 miesięcy, ważne jest, by były przykryte warstwą liści lub słomy. Przed wysiewem należy je przemyć wodą oraz rozłożyć cienką warstwą na płótnie w celu podsuszenia. W pierwszym roku uprawy roślina tworzy tylko jeden liść, którego ogonek pełni funkcję łodygi. Dopiero po kilku latach doczekamy się przyziemnej rozety złożonej z większej liczby liści. Ze względu na długi okres kiełkowania nasion oraz ich powolny wzrost możliwe jest kupno odchowanych sadzonek żeń-szenia.

Żeń-szeń - wymagania, miejsce uprawy

Roślinę sadzi się w glebie żyznej, próchniczej, przepuszczalnej, o odczynie lekko kwaśnym (pH 5,5-6,5). Miejsce uprawy żeń-szenia powinno być osłonięte od wiatrów i w miarę możliwości cieniste.

Należy pamiętać, by odpowiednio przygotować podłoże, które powinno zapewnić odprowadzenie nadmiaru wody. To istotny czynnik zapewniający powodzenie uprawy. Wskazane jest dołożyć do ziemi gruboziarnistego piasku i żwiru.

Substancje lecznicze zawarte w żeń-szeniu

Żeń-szeń posiada w swoim składzie wiele substancji aktywnych, które mają właściwości zdrowotne i lecznicze. Najważniejsze z nich, zawarte w korzeniu żeń-szenia, to tzw. ginsenozydy. Pobudzają one układ odpornościowy, wpływają na wzrost energii oraz neutralizują negatywne działanie wolnych rodników. Panaksany regulują stężenie glukozy we krwi, panaksynole mają działanie przeciwzakrzepowe. Żeń-szeń zawiera oprócz wymienionych substancji także witaminy oraz minerały.

Właściwości zdrowotne żeń-szenia

Niewątpliwe właściwości zdrowotne żeń-szenia sprawiły, że dodarł on aż do Europy i do dziś jest rośliną bardzo często stosowaną. Leczy się nią wiele chorób i dolegliwości, poprawia kondycję oraz wzmacnia odporność organizmu. Żeń-szeń ma także właściwości wspomagające układ nerwowy, ponadto zmniejsza wydzielanie stresu.

Wpływ źeń-szenia na zmęczenie oraz stres

Żeń-szeń stosuje się, by poprawić pracę mózgu, a także stan ciała podczas wysiłku fizycznego. Zmniejsza on uczucie zmęczenia, znużenia, wyjątkowo dobrze działa na naszą pamięć, usprawnia ją, poprawia też koordynację. Bardzo dobrze wpływa na osoby starsze, dodając im witalności i energii oraz wzmacniając ich potencjał intelektualny. Należy jednak ostrożnie go stosować szczególnie w przypadku ludzi w podeszłym wieku, nie można go zażywać w przypadku nadciśnienia albo chorób serca.

Wiele badań pokazuje, że żeń-szeń oddziałuje poprzez układ nerwowy na procesy metaboliczne, w ten sposób wspomaga organizm w czasie stresu. Inną ważną kwestią jest wpływ żeń-szenia na gruczoły nadnerczy, podwzgórze i przysadkę mózgową. Stymulując produkcję m.in. endorfin i innych substancji, zwiększa odporność psychiczną.

Przeciwdziałanie cukrzycy

W wielu badaniach wykazano, że żeń-szeń ma działanie hipoglikemiczne (obniżające poziom cukru we krwi), dlatego stosuje się go w zapobieganiu objawom cukrzycy, a także podczas jej leczenia. Najlepsze rezultaty osiągnięto w terapii cukrzycy dającej swoje objawy w wieku dojrzałym.

Żeń-szeń na kondycję psychiczną i fizyczną

Ta roślina zwiększa wydolność całego organizmu podczas wysiłku fizycznego oraz działa pobudzająco, poprawiając kondycję psychiczną człowieka. Odpowiedzialne za to są głównie ginsenozydy zawarte w korzeniu żeń-szenia. Substancje te ułatwiają przystosowanie się organizmu do zwiększonego stresu w komórkach, powstałego np. na skutek wysiłku fizycznego lub umysłowego. Stosowanie preparatów z żeń-szeniem przyczynia się tym samym do zwiększenia wytrzymałości organizmu, poprawy postrzegania zmysłowego i usprawnienia procesów myślenia.

Inne działania zdrowotne żeń-szenia

Żeń-szeń chroni także przed negatywnym działaniem alkoholu, narkotyków i innych toksyn. Stosuje się go w przypadku dolegliwości pokarmowych, ponieważ zwiększa wchłanianie składników odżywczych w jelitach. Roślina wspomaga organizm w trakcie chorób związanych z górnymi drogami moczowymi, zmniejsza częstotliwość występowania w nich infekcji. Ma także właściwości, które zapewniają szybką rekonwalescencję po przebytych chorobach. Żeń-szeń wpływa pozytywnie na układ immunologiczny, zwiększa odporność na infekcje bakteryjne oraz wirusowe. Wykorzystywany jest także w leczeniu impotencji, może zwiększać poziom libido dzięki wspomaganiu produkcji hormonów odpowiedzialnych za pożądanie seksualne.

Zastosowanie żeń-szenia w kosmetyce - olej macerat

Olej ten powstaje w wyniku maceracji korzenia żeń-szenia w bazie zimno-tłoczonego oleju słonecznikowego. Podczas procesu moczenia najważniejsze składniki aktywne korzenia są powoli uwalniane do bazowego oleju słonecznikowego.

Olej z żeń-szenia jest polecany zarówno do pielęgnacji skóry, jak i włosów. To produkt odpowiedni dla cery podrażnionej, wymagającej regeneracji. Dzięki silnemu działaniu antybakteryjnemu wspomaga gojenie stanów zapalnych skóry czy wyprysków potrądzikowych. Ma także właściwości odżywiające, regenerujące i nawilżające; olej jest stosowany jako kompres po kuracjach złuszczających, ułatwia regenerację zniszczonej skóry na przykład po opalaniu. Może być stosowany także na okolice oczu, szyję, dekolt oraz na całe ciało. Odpowiedni również w pielęgnacji podrażnionej skóry głowy, polecany jest też do wcierania w przypadku wypadania włosów.

Dawkowanie żeń-szenia

Chociaż żeń-szeń oddziałuje wzmacniająco na organizm i leczy różne choroby, należy brać pod uwagę niepożądane skutki jego stosowania. Ich wystąpienie jest w dużej mierze zależne od jakości materiału zielarskiego, od ilości dawki, od przygotowania i czasu przyjmowania. Żeń-szeń można zakupić w postaci kapsułek, tabletek, proszku, nalewek, maści oraz suszonego ziela, czyli herbaty. Przed zakupem danego specyfiku warto sprawdzić, czy ekstrakt jest dokładnie odmierzony. W każdym kawałku może znajdować się różna ilość ginsenozydów (zależy to między innymi od miejsca uprawy). Zatem najlepiej jest wybrać produkt, który ma standardową zawartość wszystkich substancji leczniczych.

Jednorazowa kuracja nie powinna trwać dłużej niż dwa miesiące, a średnia dawka przekraczać 1-3 gramów dziennie. Dawkę powyżej 1 grama dzieli się na połowę i zażywa rano i po południu. Stopniowo zwiększa się ilość specyfiku. Niektórzy specjaliści radzą, aby po 2-3 tygodniach zrobić przerwę i potem wrócić do stosowania środka w tych samych dawkach.

Przepisy i sposoby na wykorzystanie żeń-szenia

Żucie korzenia żeń-szenia

To najprostsza formą przyjmowania żeń-szenia. Polega na żuciu wysuszonych korzeni, a średnia dawka wynosi od 1 do 3 gramów na dzień. 1 gram korzenia żujemy około 10-15 minut, dla poprawy smaku można dodać miód.

Herbata żeń-szeniowa

Drobno rozdrobniony korzeń żeń-szenia (pół łyżki) zalewa się wrzątkiem i pozostawia na 15 minut. Taką porcję żeń-szenia można zalać nawet dwa, trzy razy. Żeń-szeń najlepiej jest zaparzać w termosie lub samowarze i spożywać jako herbatę. Można dodać miód do smaku.

Nalewka żeń-szeniowa

Świeży lub wysuszony, pokrojony lub rozdrobniony korzeń żeń-szenia w ilości 30 gramów należy zalać 0,25 litra 50-70% spirytusu, odstawić w ciepłe miejsce na minimum 4 tygodnie, co kilka dni zamieszać. Po 2 tygodniach dodać łyżkę miodu. Nalewka taka ma specyficzny, żeńszeniowy smak i właściwości lecznicze.

Nalewkę powinno się spożywać w ilości od ½ łyżeczki dziennie, zwiększając dawkę do maksymalnie 1 łyżeczki w ciągu 7 dni. Nalewki należy używać aż do wyczerpania. Po jej wypiciu korzenie można zalać jeszcze raz lub zżuć.

Przeciwwskazania do stosowania żeń-szenia

Ponieważ żeń-szeń bardzo silnie oddziałuje na organizm człowieka, nie każdy może go zażywać. Stosowanie tego środka nie jest zalecane na przykład w stanach lękowych. Nie powinny go też przyjmować osoby z bardzo wysokim ciśnieniem krwi, nieregularnym rytmem serca i przy wyraźnych zmianach miażdżycowych naczyń serca i mózgu. Zażywać go nie powinny także dzieci poniżej 6 roku życia czy astmatycy. Żeń-szenia nie mogą stosować kobiety ciężarne i karmiące piersią. Ze względu na działanie przeciwzakrzepowe preparatów z żeń-szeniem nie powinny używać osoby chore na hemofilię i inne zaburzenia krzepnięcia krwi. Żeń-szeń może wywoływać także arytmię serca, bezsenność lub alergię. Surowiec ten obniża również poziom cukru we krwi, co stanowi z kolei przeciwwskazanie dla osób chorych na hipoglikemię.

Nadużywanie preparatów z żeń-szeniem (powyżej 3 gramów dziennie) może doprowadzić do tzw. „zespołu żeńszeniowego", który objawia się: bólem głowy, sennością, złym samopoczuciem, nadciśnieniem, biegunką i zmianami skórnymi. Wszelkie działania niepożądane, które wystąpią, należy brać pod uwagę i trzeba w przypadku poważniejszych dolegliwości zaprzestać stosowania tego środka.

Na co powinniśmy zwracać uwagę przy zakupie żeń-szenia?

Po pierwsze istotna jest standaryzacja. Preparat powinien zawierać odpowiednią ilość aktywnych substancji, szczególnie ginsenozydów. Dobrej jakości preparaty z żeń-szenia są zawsze standaryzowane na określoną zawartość tych środków. Za efekty odpowiedzialna jest jednak nie tylko ogólna zawartość substancji, ale również wzajemne ich proporcje. Należy też pamiętać, że najwłaściwszy żeń-szeń to ten, który rósł w krajach najlepszych do jego uprawy, a są to Chiny czy Korea.

Autor: Natalia Malara