Znaczenie mikroflory jelitowej w powstawaniu otyłości

W dzisiejszych czasach wciąż zbyt mało uwagi przywiązuje się do kwestii związanych z występowaniem nadwagi i otyłości. Niestety, taka postawa jest często spotykana także wśród lekarzy. Mimo, iż Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) ogłosiła epidemię otyłości, wyniki walki z tą chorobą wciąż są niezadowalające.

Otyłość występuje wtedy, gdy zwiększenie masy ciała wynosi 20% powyżej należnej masy ciała, czyli 120%. Otyłość jest chorobą ogólnoustrojową. W większości przypadków tj. 95% jest następstwem nadmiaru energii  pobranej z pożywienia. Energia nie wydatkowana przez organizm gromadzi się w postaci tkanki tłuszczowej. Z badań epidemiologicznych wynika, że występuje tendencja wzrostowa w powstawaniu nadwagi oraz otyłości, a ponad 70% Polaków narażonych jest na powstanie chorób z tego powodu.

Nadmierny przyrost tkanki tłuszczowej może prowadzić do zasadniczych zmian w funkcjonowaniu całego organizmu ze względu na funkcję wydzielniczą tkanki tłuszczowej, która produkuje hormony, cytokiny i czynnik wzrostu.

Otyłość może prowadzić do następujących zaburzeń i chorób:

• cukrzyca typu 2,
• zaburzenia tolerancji glukozy,
• wysokie stężenie insuliny we krwi (hiperinsulinomia) w związku z wytwarzaniem glukagonu,
• choroby układu krążenia,
• choroby pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych,
• choroba zwyrodnieniowa stawów,
• zwiększone ryzyko powikłań podczas ciąży,
• zaburzenia cyklu menstruacyjnego,
• depresja.

Ewentualne występowanie powyższych chorób w bezpośredni sposób zależy od stopnia otyłości.

Korelacja bakterii jelitowych z otyłością

Najnowsze badania, mające na celu lepiej poznać mechanizm powstawania nadwagi i otyłości oraz czynniki predysponujące do ich rozwoju, pokazują, że na mechanizm przyrostu masy ciała i regulacji energetycznej wpływają bakterie zasiedlające przewód pokarmowy, tzw. mikroflora jelitowa.

Powstawanie mikroflory jelitowej

Jelita dziecka, które przychodzi na świat są sterylne. Pierwszymi mikroorganizmami, które je zasiedlają są bakterie znajdujące się w pochwie matki. Poród przez cesarskie cięcie wpływa niekorzystnie na ekosystem bakterii jelitowych noworodka, następstwem czego może być zwiększenie predyspozycji do powstawania pewnych schorzeń.

Badania wykazują, że noworodki, które urodziły się przez cesarskie cięcie mają zdecydowanie mniej bakterii z rodzaju Bifidobacterium. Bakterie te odgrywają bardzo istotną rolę m.in. w stymulowaniu kształtowania prawidłowego układu odpornościowego jelit, który ma działanie ochronne i wpływa na wzrost tolerancji pokarmowej na rozmaite związki patogenne. Podobna prawidłowość dotyczy dzieci urodzonych przedwcześnie.

Funkcje metaboliczne bakterii jelitowych

Flora bakteryjna jelit jest niezbędna dla prawidłowego funkcjonowania układu pokarmowego, układu odpornościowego oraz prawidłowego trawienia pożywienia. Bakterie zasiedlające jelita biorą udział w bardzo dużej ilości procesów związanych z rozwojem i funkcjonowaniem przewodu pokarmowego. Należą do nich takie procesy jak czynność motoryczna układu jelit, immunomodulacja, dojrzewanie i wymiana enterocytów oraz metabolizm leków. Drobnoustroje pełnią również ważne funkcje metaboliczne, polegające na rozkładaniu obecnych w pożywieniu toksyn i karcynogenów, syntezie substancji śladowych, fermentowaniu niestawialnych składników pożywienia, współudziale w procesie wchłaniania elektrolitów i soli mineralnych. Mają one również wpływ, poprzez produkcję krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych, na wzrost i różnicowanie enterocytów oraz komórek nabłonka jelita grubego. Prawidłowa mikroflora jelita grubego skutecznie chroni przed kolonizacją światła jelit przez drobnoustroje patogenne, takie jak Escherichia coli, Clostridia, Salmonella czy Shigella.

Mikroflora jelitowa a otyłość

Aktywność metaboliczna mikroflory jelitowej ułatwia pozyskiwanie energii z trawionych składników pożywienia, pomaga magazynować tę energię w tkance tłuszczowej człowieka w celu późniejszego jej wykorzystania oraz zapewnia energię i pożywienie niezbędne dla wzrostu czy rozmnażania samych bakterii. W dotychczasowych badaniach odkryto, że skład mikroflory bakteryjnej jelit u osób o prawidłowej masie ciała jest odmienny niż u osób z nadwagą.

Sugeruje się, że do występowania otyłości predysponuje określona kompozycja gatunków bakterii jelitowych.

Wykazano, że flora jelitowa osób szczupłych zawiera w głównej mierze bakterie z grupy Bacteroides, natomiast w przewodzie pokarmowym osób otyłych przeważają bakterie z grupy Firmicutes. Można więc przypuszczać, iż bakterie z grupy Firmicutes w sposób efektywniejszy mogą pozyskiwać energię z pożywienia, w efekcie czego zostaje ona zgromadzona w postaci tkanki tłuszczowej. Redukcja nadmiernej masy ciała może przyczynić się do zmiany mikroflory, na korzyść bakterii z grupy Bacteroides.

W badaniach dokonujących analizy wpływu flory bakteryjnej jelit  na powstawanie otyłości, rozpatruje się także inny mechanizm łączący te dwa czynniki - jako, że otyłość i insulinooporność są bezpośrednio powiązane z przewlekłym stanem zapalnym. Naukowcy wykazali, że bakteryjny lipopolisacharyd (LPS), którego ilość w jelicie jest zależna od rodzaju stosowanej diety, nasila produkcje prozapalnych cytokin. W badaniach ukazano, że zwiększona ilość krążącego LPS w organizmie może przyczynić się do wzrostu glukozy, trójglicerydów oraz markerów stanu zapalnego. Ponadto zauważono zwiększenie insulinooporności, masy wątroby oraz ogólnej masy ciała.

Badania wyjaśniające związki przyczynowo-skutkowe pomiędzy bakteryjnym lipopolisacharydem a otyłością nadal trwają.

Jak dbać o mikroflorę jelit?

W dorosłym wieku dbanie o mikroflorę jelitową może polegać na stosowaniu zróżnicowanej diety. Korzystny wpływ na skład i funkcję mikroflory jelit zdrowych osób mogą mieć probiotyki, czyli żywe mikroorganizmy, które w badaniach klinicznych mają udowodniony korzystny wpływ na zdrowie człowieka. Należy więc wybierać jogurty zawierające bakterie probiotyczne, np. z gatunku Lactobacillus bulgaricus i Streptococcus thermophilus, ponieważ ich pozytywny wpływ na florę bakteryjną jelit został potwierdzony w badaniach. Nie tylko probiotyki korzystnie wpływają na mikroflorę jelit, ale również prebiotyki - w odróżnieniu od probiotyku nie zawierają żadnych mikroorganizmów, a jedynie substancje stymulujące – pożywka dla bakterii. Warto do codziennej diety wprowadzić naturalne prebiotyki, które polepszają pracę przewodu pokarmowego, a dodatkowo odżywiają bakterie probiotyczne. Występują one m.in. w pszenicy, cebuli, czosnku, bananach, cykorii, porach, szparagach.

Zmiany w mikroflorze bakteryjnej jelit mogą predysponować do rozwoju nadwagi i otyłości. Jak podkreślają naukowcy, dokładna analiza i zrozumienie tych mechanizmów mogą zaproponować nowe skuteczne metody walki z niepokojącą epidemią otyłości.

Renata Serwońska,

dietetyk Kraków