Żywienie w nadciśnieniu tętniczym

Nadciśnienie tętnicze jest obok choroby wieńcowej i miażdżycy jedną z chorób cywilizacyjnych. Występuje aż u ok. ¼ ludności krajów wysoko rozwiniętych. Za granicę świadczącą o nadciśnieniu uważa się ciśnienie skurczowe przekraczające 140 mm Hg i rozkurczowe przekraczające 90 mm Hg.

Określenie przyczyny nadciśnienia tętniczego jest możliwe zaledwie u ok. 10% przypadków. Ma ono wówczas charakter wtórny i towarzyszy innym chorobom, np. nerek (zapalenie kłębuszkowe, dna moczanowa, nefropatia cukrzycowa), tkanki łącznej (toczeń rumieniowy), układu nerwowego (guz mózgu) czy gruczołów dokrewnych (hiperaldosteronizm, zespół Cushinga). W większości przypadków etiologia nie jest jednak znana, mówi się wówczas o nadciśnieniu pierwotnym. Na wystąpienie choroby nadciśnieniowej ma jednak wpływ bardzo wiele czynników, takich jak uwarunkowania genetyczne, aktywność układu współczulnego czy układu renina-angiotensyna-aldosteron. Nie bez znaczenia jest także wiek, płeć, masa ciała i tryb życia (brak aktywności fizycznej, palenie tytoniu, dieta).

Jak się okazuje dieta jest istotna nie tylko jako czynnik ryzyka zachorowania na nadciśnienie, w przypadku gdy jest ona nieprawidłowa. Jeśli jest odpowiednia może bowiem odrywać także bardzo istotną rolę jako niefarmakologiczna forma leczenia. W związku z tym powinna stanowić nieodłączny element leczenia choroby nadciśnieniowej. Na co zatem należy zwrócić uwagę planując jadłospis osoby z nadciśnieniem tętniczym?

REDUKCJA MASY CIAŁA W PRZYPADKU OTYŁOŚCI I NADWAGI

Jak wskazują badania epidemiologiczne otyłość, a w szczególności otyłość brzuszna znacznie zwiększa ryzyko wystąpienia nadciśnienia, cukrzycy i dyslipoproteinemii.Do zwiększenia wartości ciśnienia tętniczego krwi predysponuje także sama nadwaga lub otyłość. W przypadku nadmiaru kilogramów należy zatem stosować dietę sprzyjającą ich redukcji, najlepiej do momentu osiągnięcia wartości wskaźnika masy ciała (BMI), 25 kg/m2Jest to bowiem jeden z najbardziej efektywnych sposobów walki z nadciśnieniem.

Zmniejszenie masy ciała o ok. 5 kg może zmniejszyć ciśnienie skurczowe o 4 mm Hg. Stosowana dieta powinna być dobrze zbilansowana, ale niskoenergetyczna (1000-1500 kcal/24h). Niezbędny jest również umiarkowany wysiłek fizyczny. 30-45-minutowe ćwiczenia kilka razy w tygodniu ułatwią nie tylko zrzucenie nadmiaru kilogramów, ale też korzystnie wpłyną na kondycję i pracę serca.

Osoby z prawidłową masą ciała nie powinny jednak uśpić swojej czujności. Z wiekiem bowiem obserwuje się wzrost masy ciała (ok. 1 kg/ rok). Należy zatem starać się utrzymać stałą wagę poprzez ćwiczenia i zdrową dietę, której wartość kaloryczna nie będzie przekraczała dziennego zapotrzebowania naszego organizmu na energię.

ZMNIEJSZENIE SPOŻYCIA SODU

Zobacz również:

W diecie osoby chorującej na nadciśnienie tętnicze szczególnie istotna jest zawartość sodu. Nie powinna ona przekraczać 2,3 g, czyli 6,0 g chlorku sodu, a u osób z powikłaniami narządowymi – 3 g soli.Każde zmniejszenie spożycia sodu o ok. 2 g może obniżyć ciśnienie skurczowe nawet o 9 mm Hg. Odpowiedź na redukcję sodu w diecie jest bardzo indywidualna, gdyż wiąże się z osobniczą wrażliwością na ten pierwiastek.

Proces wydalania jonów sodowych przez nerki u tzw. osób sodo-wrażliwych jest upośledzony, co skutkuje zwiększeniem objętości krążącej w organizmie krwi i w jego konsekwencji nadciśnieniem. U takich osób ograniczenie zwartości soli w diecie przynosi bardzo dobre rezultaty. Na zmniejszenie podaży sodu są szczególnie podatne osoby w starszym wieku, osoby z cukrzycą i przewlekłymi chorobami nerek. Należy także zwrócić uwagę na fakt, iż zmniejszenie zawartości sodu w diecie zwiększa skuteczność prowadzonej farmakoterapii oraz zapobiega hipokaliemii będącej częstym działaniem niepożądanym stosowanych w nadciśnieniu leków moczopędnych.

ZWIĘKSZENIE SPOŻYCIA POTASU

Bardzo istotnym elementem diety stosowanej w przypadku nadciśnienia tętniczego jest wystarczająca podaż potasu (90 mmol/dobę). Zaobserwowano, że w populacjach, gdzie wraz z pożywieniem przyjmowane są znaczne ilości tego pierwiastka, liczba chorych na nadciśnienie jest zdecydowanie mniejsza. Potas sprzyja obniżeniu ciśnienia poprzez właściwości natriuretyczne (zwiększenie wydalania sodu z moczem), pobudzenie aktywności pompy sodowo potasowej, działanie na układ renina-angiotensyna-aldosteron oraz wpływ na syntezę tlenku azotu i amin katecholowych.

Obniżenie ciśnienia tętniczego w wyniku większej podaży potasu pozwala na zredukowanie dawki leków przeciwnadciśnieniowych. Potas działa nie tylko hipotensyjnie, ale zmniejsza także ryzyko wystąpienia powikłań narządowych i regresji zmian w układzie naczyniowym. Aby zwiększyć udział potasu w diecie należy spożywać znaczne ilości owoców i warzyw (ok. 0,5 kg/dobę)

OGRANICZENIE SPOŻYCIA ALKOHOLU

Żadne zmiany w diecie nie pomogą, jeśli nie zostanie ograniczone spożywanie alkoholu. Przyjmowanie go w nadmiernych ilościach jest bowiem bardzo istotnym czynnikiem ryzyka rozwoju nadciśnienia tętniczego krwi. Ponadto może wchodzić w interakcje z przyjmowanymi lekami przeciwnadciśnieniowymi i osłabiać ich działanie. Za dopuszczalną ilość spożywanego alkoholu uznaje się 30 cm3 czystego alkoholu, 300 cm3 wina lub 720 cm3 piwa dziennie. Wartości te dotyczą mężczyzn o średniej budowie, kobiety i osoby szczupłe powinny zmniejszyć je o połowę.

ODPOWIEDNIA PODAŻ TŁUSZCZÓW I KWASÓW TŁUSZCZOWYCH

Zalecenia dietetyczne w przypadku nadciśnienia tętniczego dużą uwagę zwracają na właściwą podaż tłuszczów i kwasów tłuszczowych. Tłuszcz nie powinien stanowić więcej niż 30% dziennej racji żywieniowej, przy czym udział energii z kwasów nasyconych nie powinien przekraczać 10%, a ilość cholesterolu powinna być mniejsza niż 300 mg/dobę. Odpowiednia powinna być również zawartość w diecie kwasów tłuszczowych omega-3. Działają one hipotensyjnie (średnio 0,66 i 0,35 mm Hg na każdy 1 g spożytychkwasów ) i hipolipemizująco na frakcję LDL cholesterolu.

Najprawdopodobniej jest to efekt wpływu kwasów tłuszczowych omega-3 n (głównie eikozapentaenowego– EPA i dokozaheksaenowego – DHA) na właściwości błon komórkowych, m.in. płynność, transport jonowym, synteza prostaglandyn, wiązanie wapnia. Należy jednak zwrócić także uwagę na udział witamin antyoksydacyjnych w diecie. Zwiększenie przyjmowania wielonienasyconych kwasów tłuszczowych powinno się wiązać ze zwiększeniem ilości tych witamin, gdyż zabezpieczają one przed wytwarzaniem nadmiaru wolnych rodników.

ODPOWIEDNIA PODAŻ BIAŁEK

Udział białka w dziennym pokryciu zapotrzebowania energetycznego osoby z nadciśnieniem tętniczym powinien wynosić 10-20%. Bardzo ważne są również proporcje między białkiem roślinnym a zwierzęcym. Tego pierwszego powinno być zdecydowanie więcej – ok. 75% ogółu energii z białka.

ODPOWIEDNIA PODAŻ WAPNIA I MAGNEZU

Suplementacja preparatami wapnia i magnezu nie wydaje się być konieczna. Jednak z uwagi na fakt, iż pierwiastki te biorą udział w regulacji ciśnienia tętniczego (m.in. poprzez wpływ na napięcie mięśni gładkichnaczyń krwionośnych) warto zwiększyć ich ilość w diecie. Wapń i magnez można dostarczać poprzez zwiększenie spożywania takich produktów, jak orzechy, rośliny strączkowe, zielone warzywa czy pełnoziarniste produkty zbożowe.

Źródła:
• Kucharska A., Jeznach-Steinhagen A., Sińska B.:Znaczenie diety w leczeniu nadciśnienia tętniczego.Kardiologia na co Dzień 2010; 5: 29-32.
• Gertig H., Przysławski J.: Bromatologia. Zarys nauki o żywności i żywieniu. PZWL, Warszawa 2007.

Autor: Marta Grochowska