Adopcja – wymogi formalne, przebieg procesu przysposobienia dziecka

Adopcja (łac. adoptio), inaczej przysposobienie dziecka to procedura, która umożliwia przyjęcie do rodziny i uznania za swoje dziecka obcego biologicznie. Dzięki temu między adoptującymi a adoptowanym tworzą się trwałe więzy oraz stosunek taki, jak między naturalnymi rodzicami a ich dziećmi. Obie strony nabywają prawa i obowiązki przynależne tej relacji.

Nadrzędnym i pierwszoplanowym celem każdej przeprowadzanej adopcji jest dobro przysposabianego, zatem aby zostać rodzicem adopcyjnym, należy spełnić szereg warunków, przejść procedurę kwalifikacji, potwierdzić swoje predyspozycje. Przede wszystkim jednak adopcja dziecka to jedna z najważniejszych w życiu decyzji oraz piękne zadanie.

Rodzina zastępcza a rodzina adopcyjna

Charakterystyka rodziny zastępczej

W powszechnej świadomości oba terminy często bywają mylone, a nawet są używane wymiennie, co jest błędem, ponieważ w rzeczywistości dotyczą zupełnie innych rozwiązań. Dziecko przebywające w rodzinie zastępczej, będącą czasową formą opieki, czeka na możliwość powrotu do rodziny biologicznej, chwilowo niewydolnej, lub, jeśli nie jest to wykonalne, na uregulowanie swojej sytuacji prawnej, wówczas zostaje zgłoszone do adopcji. Rodzice zastępczy „udostępniają” mu swój dom, rodzinę i zapewniają właśnie tę wydolność opiekuńczo - wychowawczą, której pozbawiona jest naturalna rodzina. Otrzymują oni świadczenia pieniężne, które mają częściowo pokryć koszty utrzymania podopiecznego.

Rodzice biologiczni dziecka przebywającego w rodzinie zastępczej mogą mieć zawieszoną lub ograniczoną władzę rodzicielską, a gdy zostaną jej pozbawieni, możliwa staje się adopcja. Wówczas rodzina zastępcza decyzją sądu ma obowiązek „przekazać” dziecko zgłaszającej się rodzinie adopcyjnej, zazwyczaj ma jednak pierwszeństwo adopcji, jeśli się na nią zdecyduje. Ponadto, przeprowadzane zostaje postępowanie mające określić więź między dzieckiem a rodzicami zastępczymi, aby wszelkie podejmowane działania miały na celu jego dobro.

Charakterystyka rodziny adopcyjnej

Rodzina adopcyjna w świetle prawa nie różni się niczym od tej naturalnej, funkcjonuje tak samo jak ona. Dziecko zaadoptowane przez parę małżeńską lub osobę samotną otrzymuje nowe nazwisko, niekiedy zmienia się też jego imię. Rodzina adopcyjna już po uprawomocnieniu się adopcji nie podlega żadnym kontrolom wyspecjalizowanych instytucji, tak jak w przypadku opieki zastępczej. Nie otrzymuje także wsparcia finansowego na pokrycie kosztów utrzymania przysposobionego dziecka, ponieważ na mocy prawa zostaje ono członkiem swojej nowej rodziny ze wszystkimi tego konsekwencjami. Znalezienie rodziny adopcyjnej dla podopiecznych to ostateczny cel OAO (ośrodków adopcyjno-opiekuńczych).

Rodzaje adopcji

Przysposobienie pełne

W sytuacji pełnego przysposobienia wygasają więzi i stosunki łączące dziecko z rodziną biologiczną, możliwe jest wydanie nowego aktu urodzenia, w którym jako rodzice figurować będą przysposabiający. Adoptowany nabywa takich samych praw, jakby było biologicznym dzieckiem osób przyjmujących go do swej rodziny. Otrzymuje ich nazwisko, dziedziczy po nich, ci z kolei mają pełnię władzy rodzicielskiej.

Przysposobienie niepełne

Taki rodzaj adopcji nie jest często spotykany w Polsce, oznacza, że stosunek pokrewieństwa tworzy się tylko wobec przysposabianego (oraz jego zstępnych) i przysposabiających, z wyłączeniem innych członków nowej rodziny.

Przysposobienie całkowite

Przysposobienie całkowite różni się od pełnego zachowaniem tajemnicy - zostaje zatarty wszelki ślad po naturalnej rodzinie podopiecznego, niemożliwe staje się dotarcie do informacji o pochodzeniu przysposabianego. Ten rodzaj adopcji charakteryzuje się także nierozwiązywalnością.

Adopcja ze wskazaniem

Skraca czas procedury adopcyjnej, oczekiwania na dziecko przez rodziców adopcyjnych, a je samo chroni przed przedłużającym pobytem w placówce opiekuńczej. Oznacza zrzeczenie się praw rodzicielskich przez rodziców biologicznych i przekazanie dziecka pod opiekę wybranych osób. Jest to dość kontrowersyjne rozwiązanie (sygnalizuje się m.in. możliwość przekupstwa), ale nigdy nie jest prowadzone „samowolnie”- zgodę na adopcję ze wskazaniem, podobnie jak na blankietową (bez wskazania), musi wydać sąd.

Wymogi stawiane przyszłym rodzicom adopcyjnym

Cechy osobowe

Kandydaci na rodziców adopcyjnych muszą wykazać, iż powodowani są właściwymi motywami, zwłaszcza, że głównym celem adopcji nie jest zaspokajanie ich ambicji, ale dobro dziecka. Są też zobowiązani udowodnić, że mają odpowiednie predyspozycje psychologiczne, aby podjąć się opieki nad przysposabianym - co oznacza pełną zdolność do czynności prawnych, ich stan zdrowia fizycznego i psychicznego nie może budzić wątpliwości, że podołają oni temu zadaniu. Ponadto ich kwalifikacje osobiste (sprawdzane podczas rozmów ze specjalistami i testów psychologicznych) potwierdzają zdolność do należytego wywiązywania się z obowiązków przysposabiającego.

Kryterium wieku

Choć Kodeks Rodzinny nie precyzuje dokładnie wieku, w jakim powinni być rodzice adopcyjni, zaleca się, aby różnica wieku między przysposabiającymi a przysposabianym była „odpowiednia” oraz jak najbliższa tej naturalnej, występującej zazwyczaj między dziećmi i rodzicami. Na ogół za dolną granicę uznaje się różnicę 21 lat, a za górną 40, jednak każdy przypadek rozpatrywany jest indywidualnie, biorąc pod uwagę inne kryteria, dynamikę zmian społecznych oraz, przede wszystkim, dobro dziecka.

Status materialny

Rodzice adopcyjni są zobowiązani zapewnić przysposabianemu dziecku godny byt, co oznacza, że muszą być w stanie je utrzymać, zaspokajać jego potrzeby także pod względem materialnym, zapewnić optymalne warunki do rozwoju, opłacić opiekę lekarską, umożliwić kształcenie Z tej przyczyny należy dostarczyć do OAO zaświadczenie o zarobkach i dowieść, że warunki mieszkaniowe, w jakich będzie wychowywać się dziecko są odpowiednie (własny pokój lub przestrzeń do zabawy, nauki i odpoczynku, schludne, higieniczne i bezpieczne wnętrza, etc.).

Status rodzinny

W Polsce adoptować dziecko mogą wyłącznie małżonkowie posiadający przynajmniej określony, minimalny staż małżeński lub osoby samotne. Nie mogą dokonać tego osoby żyjące w związkach nieformalnych, choć teoretycznie możliwe jest, że jedno z partnerów starało się o adopcję, występując jako samotny kandydat. Prawo zezwala na dokonania przysposobienia przez jednego z małżonków w ściśle sprecyzowanych sytuacjach - np. gdy mąż adoptuje dzieci z poprzedniego związku żony. Adoptować mogą także osoby spokrewnione z dzieckiem, np. dziadkowie.

Proces adopcyjny

Kontakt z ośrodkiem i wstępna rozmowa informacyjna

Rodzina, która pragnie zaadoptować dziecko powinna skontaktować się z wybranym ośrodkiem adopcyjnym i umówić się na spotkanie w dogodnym terminie w godzinach pracy OAO. Podczas pierwszej rozmowy otrzyma informacje, jakie są możliwości adopcji, a także wykaz niezbędnych dokumentów.

Niezbędne dokumenty

Należy dostarczyć OAO odpis zupełny aktu małżeńskiego (lub odpis aktu urodzenia w przypadku osób samotnych), zaświadczenia o niekaralności, o zatrudnieniu wraz z wysokością zarobków, o braku przeciwwskazań zdrowotnych do adopcji, a także opinię z zakładu pracy i pisemne rekomendacje od przyjaciół i osób znajomych. Niektóre ośrodki katolickie wymagają dodatkowych dokumentów, jak pozytywna opinia wystawiona przez proboszcza z parafii najbliższej miejscu zamieszkania.

Kwalifikacja pedagogiczno-psychologiczna

Konsultacje z pedagogiem i psychologiem mają za zadanie określić motywacje małżonków lub osób samotnych, ich predyspozycje oraz możliwości. Ponadto każdy z kandydatów przechodzi indywidualnie przez szereg testów psychologicznych, które mają zweryfikować jego kwalifikacje.

Wizyta w domu kandydatów i ocena Komisji Kwalifikacyjnej

Pracownicy ośrodka adopcyjnego zobowiązane są do złożenia wizyty w domu kandydatów na rodziców adopcyjnych. Osoby te występują w najlepiej pojętym interesie dziecka, mają za zadanie ustalić, czy warunki lokalowe pozwolą dziecku na godny byt, a także lepiej poznać ową rodzinę. Przeprowadzają też w tym samym celu wywiady środowiskowe.

Szkolenia dla rodziców adopcyjnych

Szkolenia zwykle mają charakter grupowy, odbywają się w formie cyklicznych spotkań, podczas których kandydaci nawiązują kontakt z innymi osobami w podobnej sytuacji, uczą się, jak pokonywać codzienne trudności związane z przyjęciem do rodziny dziecka przysposabianego, dowiadują się, jak postępować w określonych sytuacjach, etc, ponadto otrzymują wsparcie i konkretną pomoc.

Oczekiwanie na dziecko

Ośrodek wyszukuje dziecku rodziną najbardziej odpowiadającą jego potrzebom, bierze też pod uwagę preferencje kandydatów na rodziców adopcyjnych, odnośnie płci czy wieku przysposabianego. Proces poszukiwania może mieć różny czas trwania i uzależniony jest od wielu czynników. Gdy dziecko zostanie znalezione, informacje na jego temat (stan zdrowia, pochodzenie, sytuacja rodzinna, wygląd, dokładny wiek, itd.) zostają przedstawione potencjalnym rodzicom, którzy na tej podstawie podejmują decyzję, czy zechcą je poznać i umówić się na pierwsze spotkanie pod kontrolą pracowników ośrodka.

Postępowanie sądowe

Gdy kandydaci zdecydują przyjąć konkretne dziecko, z pomocą pracowników OAO sporządzają wniosek kierowany do sądu rodzinnego. Zwykle potrzebne są dwie rozprawy, po pierwszej możliwe jest rozpoczęcie tzw. okresu preadopcyjnego, przysposabiany trafia już wtedy do domu nowych rodziców, na drugiej zapada ostateczna decyzja o umieszczeniu dziecka w danej rodzinie i dopełnienie wszelkich formalności.

Inne aspekty adopcji

Kiedy i jak powiedzieć dziecku, że zostało adoptowane?

Na tak postawione pytanie odpowiedź jest bardzo prosta - jak najwcześniej. Już bardzo małemu dziecku można próbować tłumaczyć adopcję, dostarczając mu informacji na jego poziomie. Warto wspomóc się specjalnie do tego celu stworzonymi bajkami terapeutycznymi, etc. Ukrywanie faktu przysposobienia wywołuje na ogół szereg negatywnych następstw, dziecko może dojść do wniosku, że to coś wstydliwego. Jeśli dowie się tego od osób trzecich lub samo przypadkowo natrafi na takie informacje, prawdopodobnie przeżyje szok i poczuje się oszukane. Można próbować wzbudzić w nim dumę - przecież zostało wybrane przez swoich nowych rodziców.

Rodzina zaprzyjaźniona

Dziecko przebywające w placówce opiekuńczo-wychowawczej może odbywać tzw. urlopowanie (co oznacza spędzanie świąt, weekendów, dni wolnych) u rodziny naturalnej (jeśli są ku temu warunki) lub u rodziny zaprzyjaźnionej - oba rozwiązania wymagają zgody sądu rodzinnego. Czasem „instytucja” rodziny zaprzyjaźnionej bywa wstępem do adopcji, ale nie zawsze się tak dzieje.

Taka forma opieki budzi kontrowersje, nie jest polecana w przypadku dzieci młodszych oraz niepełnosprawnych intelektualnie, którym trudno wytłumaczyć, dlaczego po kilku szczęśliwych dniach spędzonych z „ciocią i wujkiem” muszą powrócić do placówki, a potem ponownie oczekiwać takiego spotkania. Problem pojawia się także wtedy, gdy z jakichś powodów rodzina zaprzyjaźniona musi zaniechać takich spotkań, dziecku wtedy trudno zrozumieć taką sytuację.

Inne oblicza adopcji

Adopcja serca

Adopcja serca, zwana też „adopcją na odległość” najczęściej oznacza pomoc finansową adresowaną do konkretnego dziecka, zwykle mieszkańca jednego z tzw. krajów trzeciego świata. Dzięki tej formie opieki dziecko lub nastolatek otrzymuje regularne wsparcie, możliwe staje się jego kształcenie, wyżywienie i zaspokajanie innych potrzeb. Często prowadzona jest korespondencja z podopiecznym, opiekun otrzymuje jego zdjęcia, staje się współodpowiedzialnym za jego losy, zatem nierzadko tworzy się trwała więź między nim a dzieckiem.

Duchowa adopcja dziecka nienarodzonego

Kościół katolicki przewiduje możliwość duchowej adopcji, co oznacza deklarację otoczenia modlitwą poczętego dziecka, które znajduje się w niebezpieczeństwie zagłady, tj. przedwczesnej śmierci w wyniku przerwania ciąży. Osoba adoptująca ma obowiązek codziennej modlitwy w intencji nienarodzonego, przez dziewięć miesięcy (270 dni). W świetle nauki kościoła modlący się nie pozna tożsamości dziecka za swojego doczesnego życia, ponieważ jego imię zna wyłącznie Bóg.

Autor: Aleksandra Bujas