Dziecko a rozwód

Dzieci przeżywają rozwód inaczej niż dorośli. Nie jest on dla nich nową szansą na ułożenie sobie życia, ale traumatycznym doświadczeniem, które niesie ze sobą różne bezpośrednie i pośrednie skutki. Jak uchronić dziecko przed negatywnymi konsekwencjami rozwodu?

Rodzina jest najważniejszą rzeczą w życiu dziecka. Dzięki niej kształtuje się poczucie bezpieczeństwa i przynależności, a także stabilność emocjonalna. i przynależności. Wyprowadzka jednego z nich jest dla niego szczególnie bolesnym przeżyciem. Staje się ono świadkiem wielu kłótni i konfliktów między rodzicami, którzy często nie przygotowują go dobrze do zmiany w życiu rodziny.

Jak pomóc dziecku znieść rozstanie?

Rozmowa o rozstaniu

Kiedy dochodzi do rozstania rodzice zajęci załatwianiem formalności związanych z rozwodem, układaniem planów na przyszłość, a czasem walką z partnerem, często zapominają wyjaśnić dziecku co tak naprawdę się dzieje w rodzinie. Dziecko może nie rozumieć powodu rozstania, szczególnie w sytuacji, gdy rodzice kierując się dobrem dziecka, starali się nie kłócić w jego obecności - z jego punkt widzenia życie rodzinne przebiegało bez większych zakłóceń. Rozmowa na temat rozwodu powinna być przeprowadzona przez obojga rodziców. Dziecko nie może mieć poczucia, że rodzic rozstając się z współmałżonkiem, jednocześnie rozstaje się z nim. Podczas rozmowy należy powstrzymać się od negatywnych komentarzy czy uwag wymierzonych przeciwko partnerowi. Może ona zająć dużo czasu i nie przynieść spodziewanych efektów – dziecko, szczególnie gdy jest małe, często nie rozumie przyczyn, które doprowadziły do rozstania. Dzieci uczęszczające do podstawówki zaczynają rozumieć czym jest rozwód, a gimnazjaliści i licealiści radzą sobie z tym bez problemu, mimo że wcale nie muszą go akceptować. Podając przyczynę rozwodu, nie trzeba zagłębiać się w drastyczne szczegóły, ale dać proste i jasne wyjaśnienie. Należy unikać robienia z siebie ofiary oraz dawania mu złudnych nadziei związanych z dalszym życiem rodziny. Partnerzy powinni ustalić ze sobą podział obowiązków i sposób opieki nad dzieckiem, a później wyjaśnić mu jak będzie wyglądało jego przyszłe życie. Jeżeli dziecko reaguje w sposób bardzo emocjonalny, krzyczy czy płacze, trzeba spróbować je zrozumieć i uszanować jego emocje. Taka rozmowa może zminimalizować uraz emocjonalny jakiego doznaje dziecko.

Systematyczne kontakty z obojgiem rodziców

Dziecko potrzebuje kontaktu zarówno z mamą jak i z tatą. Z tego powodu należy umożliwić mu kontakt z partnerem, który odszedł oraz nie nastawiać dziecka przeciw niemu. To, że między byłymi współmałżonkami nie ma już miłości, nie oznacza, że powinna ulec zmianie również relacja rodzic – dziecko. Dziecko czasami czuje, że jego przywiązanie do rodzica, który opuścił rodzinę, jest czymś niewłaściwym. Opowiada się po stronie tego współmałżonka, który w jego ocenie, został bardziej skrzywdzony. Aby nie wywoływać w nim konfliktu lojalności, należy mówić dobrze o swoim partnerze i pozwolić dziecku cieszyć się spotkaniami z nim. Aby dać mu pozytywny przykład wychowawczy, lepiej unikać kłótni, gdy jest się w jego obecności. Jeżeli byli partnerzy mimo wszystko zdołają utrzymywać poprawne relację, nauczą dziecka właściwego reagowania w  sytuacjach konfliktowych. Dziecko potrzebuje kontaktu z rodzicami, nie należy jednak doprowadzać do sytuacji, w której dziecko spędza z nimi nienaturalnie dużo czasu. Musi mieć ono czas na rozwijanie swoich zainteresowań oraz kontakt z rówieśnikami.

Prawidłowe relacje z dzieckiem

Nadmiar opieki i kontroli jest szkodliwy dla dziecka, ale równie niekorzystne jest pozostawianie go samemu sobie. Rozwód wymusza różne zmiany w sposobie funkcjonowania rodziny.  Nawet, gdy jeden z partnerów płaci terminowo alimenty, rodzina jest pozbawiona pełnego wsparcia finansowego. Na barkach jednego rodzica spada główny ciężar utrzymania dziecka, dlatego zaczyna on spędzać więcej czasu w pracy. Dziecko czuje się zaniedbane, a mimo to, sytuacja finansowa rodziny nie jest taka jak przed rozwodem. Często nie może sobie ona już pozwolić na różne wyjazdy zagraniczne, kursy językowe czy zajęcia dodatkowe co odbija się niekorzystnie na edukacji dziecka. Rodzice zajęci pracą, układaniem sobie życia na nowo i leczeniem własnych ran, mimo najszczerszych chęci nie są w stanie zapewnić dziecku dobrych warunków rozwoju. Jeżeli, któryś z rodziców postanawia wejść w nowy związek, dziecko może czuć się zazdrosne i zacząć rywalizować z nowym partnerem. W sytuacji, gdy staje się częścią nowej rodziny, czasem dochodzi do sytuacji, że staje się ono zaniedbywane. Rozwodnikom zależy na tym, by nowy związek się nie rozpadł, dlatego częściej idą na kompromisy, które mogą kłócić się z potrzebami dziecka. Czasem zdarza się, że między dzieckiem a rodzicem następuje odwrócenie ról. Widząc depresję i smutek rodzica zaczyna udzielać mu emocjonalnego wsparcia. Zaniedbuje przy tym swoje potrzeby, przyjaźnie i pasje. Kiedy skupia się na własnych potrzebach, czuje silne poczucie winy. Należy pamiętać o tym, że dziecko to nie partner, dlatego zamiast obarczać go swoimi problemami, lepiej zwrócić się do przyjaciół.

Bezpośrednie skutki rozwodu

Kiedy dochodzi do rozwodu dzieci reagują w bardzo różny sposób. Część z nich na początku przeżywa bardzo silne emocje oraz wykazuje niepokojące zmiany w zachowaniu, ale po kilku latach dobrze radzi sobie z tym doświadczeniem. Bywa również tak, że początkowo wydaje się, że rozstanie rodziców nie wywarło na nim większego wpływu, jednak po upływie jakiegoś czasu, objawy strasu ujawniają się ze zdwojoną siłą. Gdy dochodzi do rozwodu, dzieci mają poczucie odrzucenia oraz czują gniew i żal do rodziców. Świat, który znały ulega rozpadowi, co wywołuje w nich niepokój, chaos i znacząco wpływa na poczucie bezpieczeństwa. Ich życie ulega diametralnej zmianie, co wpływa również na ich zachowanie. Badania wykazują, że statystycznie dzieci po rozwodzie są bardziej agresywne w stosunku do dorosłych, np. nauczycieli. Mają większe problemy z nauką, co prowadzi nawet do przerwania procesu edukacji. Jednocześnie są bardziej depresyjne oraz mogą dopuszczać się zachowań destrukcyjnych. Mają większe problemy emocjonalne i częściej wymagają pomocy psychologicznej. Z badań przeprowadzonych w 2005 roku przez prof.dr hab. Henryka Cudaka wynika, że aż 86,8% dzieci reaguje na rozwód buntem, agresją słowną i czynną, apatią, zamknięciem w sobie i nieufnością.

Długofalowe skutki rozwodu

Rozwód nie jest przejściowym kryzysem, który wywołuje skutki tylko w momencie w momencie zerwania.  Jest on doświadczeniem, które poważnie wpływa na całe życie dziecka. Konsekwencje objawiają się przede wszystkim w sferze związków z innymi ludźmi. Czują się oni pozbawieni prawidłowych wzorców relacji damsko-męskich. Statystycznie zaczynają oni wcześniej aktywność seksualną oraz mają więcej partnerów seksualnych. Często boją się posiadać dzieci, ponieważ pragną uchronić je przed skutkami hipotetycznego rozwodu. Wiele z nich przejmie negatywne wzorce od rodziców, część wykorzysta jednak to doświadczenie i stworzy trwały związek. Mają oni często bardziej konserwatywną moralność, oczekują od partnera wierności przez całe życie. Mimo, że czasami są przeciwnikami wolnych związków, pozostają w nich ponieważ boją się małżeństwa. W obliczu konfliktu czują paraliżujący lęk, nie wiedzą jak je rozwiązać. Jako nastolatki częściej sięgają po alkohol i narkotyki i uzależniają się od nich. Wpływa to negatywnie na ich edukacje, która jest zagrożona również ze względu na mniejsze fundusze rodziny. Uzyskują oni niższe wykształcenie i zarabiają gorzej niż osoby wychowane w pełnych rodzinach. Ponadto, w ciągu dorosłego życia doświadczają częściej myśli samobójczych oraz cierpią na poważniejsze problemy psychiczne. Z perspektywy lat większość z nich jest w stanie zaakceptować i zrozumieć decyzję rodziców, a nawet uznać ją za słuszną. Potrafią okazać współczucie wobec rodziców, są świadomi, że rozwód był dla nich równie traumatycznym przeżyciem. Mimo to, w dalszym ciągu zmagają się oni  z bagażem negatywnych emocji.

Rozwód ma swoje bezpośrednie i długofalowe skutki dla rozwoju dziecka. Rodzice poprzez swoje zachowanie mogą sprawić, że nie będzie on niszczącym doświadczeniem, a dziecko wejdzie w dorosłe życie bez traumy. Jeżeli jednak po upływie roku dziecko nadal jest smutne, apatyczne czy gniewne warto zwrócić się po pomoc do psychologa.

Autor: Beata Bryk