Dziecko krzywdzone - kiedy podejrzewać problem?

Przemoc w rodzinie to niestety cały czas powszechne zjawisko, szczególnie w stosunku do dzieci. W znacznej większości jest to przemoc fizyczna (kary cielesne, ciężka praca fizyczna czy ostatecznie umyślne pozbawienie życia), jednak coraz częściej dołączają inne jej formy (znęcanie się psychiczne, gwałty i wykorzystywanie seksualne).

Diametralne zmiany na przestrzeni lat..

W przeszłości w wielu kulturach dziecko wykorzystywane było jako rytualna lub sataniczna ofiara. Dotyczyło to m.in. Fenicjan, Celtów, Moabitów, a w pewnym okresie również i Żydów. Często przemoc rodziców w stosunku do swych dzieci była wybaczana, a nawet stanowiła obowiązkowy element w prawidłowym wychowaniu swoich pociech. Tak naprawdę dopiero od drugiej połowy XX wieku przemoc wobec dzieci uznano za patologię, udowadniając jednocześnie szkodliwy wpływ na rozwój.

Jakie cechy fizykalne mogą świadczyć o stosowaniu przemocy?

Lekarz badając dziecko z podejrzeniem zastosowania wobec niego przemocy fizycznej zauważa przede wszystkim liczne zmiany na ciele, często o zróżnicowanej lokalizacji, różniące się czasem powstania. Szczególnie jest to widoczne w przypadku mnogich siniaków różniących się kolorystyką, świadczącą o różnym czasie ich powstania. Dzieci maltretowane wyjątkowo często rozpoznawane mają urazy w okolicy głowy i szyi. Do rzadkości należą przypadkowe urazy w obrębie małżowiny usznej czy bocznej powierzchni żuchwy, co powinno od razu nasunąć podejrzenie stosowania przemocy wobec dziecka. Opisywane są również linijne wylewy podskórne na pośladkach, dolnej części pleców czy ud, mogące sugerować bicie paskiem lub kijem, a także o dziwacznych falowanych kształtach-bicie przez ubranie.

Rozpoznanie kilku linijnych śladów może świadczyć z kolei o uderzeniu dłonią, czasami pozostawiając nawet ślad biżuterii. Siniaki obustronne w okolicy podoczodołowej często sugerują uderzenie o twarde podłoże. Zmiany na pośladkach, kroczu czy wewnętrznej powierzchni ud, powinny nasunąć podejrzenie przemocy seksualnej. Czasem wyrazem zastosowania siły wobec dzieci mogą być złamania kości, szczególnie długich w obrębie trzonu oraz tzw. złamania spiralne. Szczególnie podejrzane są przypadki takich złamań u niemowląt, tym bardziej jeżeli rodzice podają niespójny przebieg wypadku i nie zgłosili się ze zmianą natychmiast po jej powstaniu. Za typowe uszkodzenia uważane są również złamania żeber, zmiany w przynasadach kości długich, a także uszkodzenia mózgu i krwiaki podtwardówkowe w okolicy czołowej lub skroniowo-ciemieniowej.

Jak w takiej sytuacji powinien zachować się lekarz?

Zobacz również:

Jest to o tyle wyjątkowa sytuacja, że lekarz w tym konkretnym przypadku zwolniony jest z zachowania tajemnicy lekarskiej, a bynajmniej w pewnym jej stopniu. Otóż jeżeli znajdzie jakiekolwiek przesłanki sugerujące zastosowanie przemocy fizycznej wobec dziecka powinien zgłosić problem do sądu rodzinnego lub prokuratury rejonowej. Jeżeli lekarz nie ma pewności zaczerpuje dodatkowo opinii ordynatora jednostki lub konsultuje się ze specjalistą wojewódzkim. Problem jest bardzo skomplikowany i interdyscyplinarny, wiążąc ze sobą aspekty medyczne, pedagogiczne, psychologiczne, kulturowe, socjologiczne, a także moralne i prawne.

Problem przemocy seksualnej

Zgodnie z definicją stworzoną przez Światową Organizację Zdrowia przemoc seksualna wobec dzieci oznacza nadużywanie dziecka dla uzyskiwania przyjemności seksualnej przez osoby dorosłe i starsze. Co ważne statystyki biją na alarm. Uważa się, że problem dotyczy około 10-40% dziewczynek oraz 5-20% chłopców.

Często u dzieci molestowanych seksualnie zauważa się trudności w siedzeniu lub myciu, zasinienia, otarcia lub bóle w okolicy narządów płciowych i odbytu, a także niekiedy występowanie u nich typowych chorób przenoszonych drogą płciową. Dzieci mają problemy w nauce, zmienia się ich zachowanie, stają się infantylne, mają zaburzenia snu, koszmary i lęki, fantazjują, a także mogą wykazywać nietypowe zachowania seksualne i problemy w relacjach międzyludzkich.

Wiele rodziców postępuje wg pewnego określonego schematu: są nadmiernie opiekuńczy, izolują się od społeczeństwa, a przy tym uzależnione są od alkoholu lub narkotyków. Czasami relacje kazirodcze, szczególnie między córką i ojcem utrzymują się nawet kilka lat. Skutkiem takich relacji mogą być w przyszłości liczne zaburzenia: depresja, nerwica, psychosomatyczne, obniżenie własnej wartości, skłonności do prostytuowania się, przemoc seksualna wobec innych oraz oziębłość. Rodziny ze skłonnościami kazirodczymi tworzą specyficzną więź, zmowę milczenia, seks staje się tematem tabu, a matki często udają, że nie wiedzą co się tak naprawdę dzieje.

Do przemocy seksualnej najczęściej dochodzi w rodzinach o niskim statucie społeczno-ekonomicznym. Są to zazwyczaj alkoholicy, narkomani, ludzie młodzi, głównie mężczyźni do 30 roku życia, w wielu przypadkach z własnymi doświadczeniami. Szczególnie narażone są dzieci adoptowane, doświadczające konfliktów małżeńskich i rodzinnych oraz przemocy fizycznej, nadmiernie zainteresowane seksem oraz niepełnosprawne. W przypadku dziewcząt znaczenie ma również brak ojca oraz prawidłowych relacji uczuciowych z matką.

Jakie typy przemocy seksualnej wyróżniamy?

Według Fallera za przemoc seksualną uważa się: rozmowy o treści seksualnej, oglądactwo, pobudzanie intymnych części ciała, kontakty oralno-genitalne, stosunki międzyudowe, penetrację seksualną, pornografię dziecięcą, prostytucję dziecięcą, a także przemoc seksualną w powiązaniu z używkami, dewiacjami, kazirodztwem oraz sadyzmem.

Jak na informację o przemocy seksualnej reagują rodzice?

W przypadku rodziców, faktycznie nie mających pojęcia o zdarzeniach wyróżnia się trzy reakcje. Pierwsza, tzw. irracjonalna charakteryzuje się dużą impulsywnością i silna potrzebą ukarania sprawcy. Dziecko ciągane jest po lekarzach, sądach i policji utrwalając tym samym złe wspomnienia. Drugą reakcją jest tuszowanie sprawy. Wynika to zazwyczaj z poczucia wstydu, unikania rozgłosu, a także często z obwiniania dziecka za zaistniałą sytuację. Ostatnia reakcja, najrozsądniejsza to skupienie się na dziecku i jak najszybsza pomoc lekarska i psychoterapeutyczna, tak by złagodzić stres i ewentualne następstwa.

Jak przebiega proces leczenia?

Leczenie musi być przede wszystkim kompleksowe. Oprócz zabiegów chirurgicznych usuwających następstwa fizyczne, kluczową i zdecydowanie trudniejszą sprawą jest leczenie następstw psychicznych. Powinno ono obejmować przywrócenie zaufania dziecka wobec dorosłych, leczenie emocji, poprawa relacji międzyludzkich, wyładowania złości i agresji, leczenie depresji oraz przywrócenie prawidłowego rozwoju psychoseksualnego.

Niestety, mimo że mówi się coraz głośniej o problemie, on cały czas istnieje. Do wielu krzywdzonych dzieci pomoc nie dociera. Skala problemu może być dużo większa, co wynika z często „świetnej gry aktorskiej” oprawców, świetnie się maskujących i pozostających bezkarnymi.

Piotr Kuc

Źródła:
Krawczyński Marian, Propedeutyka pediatrii, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2009