Glistnica (Askarioza) - objawy, rozpoznanie, leczenie

Szacuje się że na glistnicę cierpi w świecie co najmniej miliard ludzi. Występuje ona częściej w krajach o niedostatecznych warunkach sanitarnych. Dotyczy wszystkich ludzi, ale oczywiście częściej dotyka małych dzieci, które jeszcze nie mają utrwalonych nawyków mycia rąk i częściej bywają ofiarami zakażenia niż dorośli. Poza tym, zwłaszcza u tych najmłodszych (2-5 lat), obserwuje się zjadanie piasku, gliny, oblizywanie rąk co sprzyja ich przeniesieniu drogą ustną do organizmu.

Ma to miejsce również w przypadku spożywania niedomytych warzyw, podlewanych nawozem z ludzkich odchodów lub pokarmów, na których siadały muchy przenoszące jaja tego pasożyta. Człowiek nie może się zarazić bezpośrednio od drugiego człowieka.

Co roku z powodu glistnicy umiera na całym świecie ponad 60 tysięcy ludzi. Aż trudno uwierzyć w taką statystykę.

Charakterystyka i cykl rozwojowy glisty ludzkiej.

Glistnica jest wywołana przez glistę ludzką (Ascaris lumbricoides) i jest największym nicieniem pasożytującym w jelicie cienkim człowieka. Samica osiąga wielkość 20-40 cm, natomiast samiec 15-25 cm o barwie cielistej, kształcie cylindrycznym i ciele zwężającym się na końcach, stożkowaty koniec tylny i ścięty koniec przedni zaopatrzony w trzy duże wargi, których wewnętrzna krawędź jest ząbkowana. Po bokach największej wargi grzbietowej występują dwie brodawki czuciowe. Na każdej wardze przybrzusznej leży obok pary brodawek czuciowych jeszcze jedna brodawka, zwana narządem nabocznym - amfidem (amphidium), któremu przypisywana jest zdolność chemorecepcyjna, tj. odbierania bodźców chemicznych. Ogon samca zagięty jest na stronę brzuszną, na której znajdują się liczne (do 70 par) brodawki przedstekowe i nieliczne (5-7 par) brodawki zastekowe. Ze steku wystają często dwie szczecinki kopulacyjne osiągające 2 mm długości. Samica składa w ciągu doby ok. 25 tys. owalnych, żółtobrązowych jaj, o wymiarach 48-87×35-57 um. Zarodek otoczony jest grubą skorupką, składającą się z 3 warstw: wewnętrznej lipidowej bezbarwnej i gładkiej, środkowej chitynowej oraz zewnętrznej białkowej, pofałdowanej, będącej wytworem ścian macicy. Warstwa wewnętrzna i środkowa jest produktem zarodka.

Jaja nie zapłodnione są bardziej wydłużone, osiągając 94 um długości, wypełnione są ziarnistościami i mają nieregularnie zbudowaną osłonkę zewnętrzną lub są jej pozbawione. Można je znaleźć wśród jaj zapłodnionych. Ich wyłączna obecność świadczy o braku samca w jelicie. Jaja zawierają młodą zygotę, która zaczyna bruzdkować zwykle po wydaleniu z odchodami dopiero w środowisku zewnętrznym.

W sprzyjających warunkach, po 3-4 tygodniach przy dostępie tlenu, odpowiedniej wilgotność i temperaturze otoczenia w granicach 24-30°C dochodzi do rozwoju jaj inwazyjnych, w tym czasie następuje również rozwój II stadium larwalnego. Maksymalna temperatura, którą wytrzymują jaja, wynosi 55°C, minimalna - 27°C.

Glista ludzka jest pasożytem monoksenicznym, tj. ma rozwój prosty, przebiegający bez zmiany żywicieli. Z jaj inwazyjnych połkniętych przez człowieka z wodą lub pożywieniem wylęgają się w jelicie cienkim larwy już po 4-24 godzinach. Mają one 190-260 um długości i 13-17 um średnicy. Larwy te przenikają przez ścianę jelita do układu krwionośnego, rzadziej do chłonnego, przedostają się do systemu żyły wrotnej i już po kilku godzinach, w większości po upływie jednej doby, zanoszone są do wątroby, gdzie osiągają już około 1 mm długości. Przez międzyzrazikowe naczynia włosowate migrują do żył środkowych, do grubych żył wątrobowych wpadających do żyły czczej tylnej i przez prawą połowę serca do płuc. W pęcherzykach płucnych larwy przerywają naczynia włosowate i ściany pęcherzyków i dostają się do ich wnętrza. W płucach odbywa się dalszy wzrost larw, które po drugim i trzecim linieniu osiągają średnio 2,2 mm długości. Zanoszone prądem śluzu wywołanym ruchem nabłonka rzęskowego oskrzelików, oskrzeli i tchawicy dostają się do gardzieli, a stamtąd do jelita, gdzie w 25-29 dniu inwazji przechodzą ostatnie, czwarte linienie. Okres dojrzewania wynosi 60-80 dni, a długość życia glisty ludzkiej waha się w granicach 12-18 miesięcy.

Zobacz również:

Część larw migrujących przez płuca przedostaje się zamiast do wnętrza pęcherzyków płucnych do dużego krwiobiegu i trafia wraz z nim do różnych narządów. Takie zabłąkane larwy najczęściej ulegają otorbieniu tworząc tzw. guzki robacze.

Objawy

Wędrówka larw w ustroju wywołuje objawy skórne i płucne spowodowane reakcją alergiczną. Przyczyny zaburzeń chorobowych spowodowanych przez glisty można sprowadzić do: działania mechanicznego związanego z migracją larw i bytowaniem postaci dojrzałych, zubożenia wartości odżywczych pożywienia człowieka i działania toksycznego wydzielanych lub wydalanych przez glisty produktów przemiany materii. Wędrujące larwy wywołują miejscowy odczyn zapalny. Wokół larw powstają nacieki i ziarniniaki, składające się głównie z leukocytów kwasochłonnych, wątroba może ulec powiększeniu, powstają nacieki zwiewne tkanki płucnej, skojarzone zwykle z wysoką eozynofilią, a niekiedy zapalenie płuc, naruszenie ciągłości pęcherzyków płucnych może spowodować drobne krwawienia. Cechą charakterystyczną wywołanych przez larwy objawów klinicznych jest ich samoistne zanikanie po upływie 7-10 dni. Leukocytoza i eozynofilią osiągają szczyt między 10 a 15 dniem od chwili zarażenia. Dorosłe glisty bytujące w jelicie cienkim mogą być powodem zaburzeń objawiających się brakiem łaknienia, bólami, nudnościami, wymiotami, zaparciem na przemian z biegunkami. Duża liczba skłębionych glist może wywołać niedrożność jelita. Glisty mają tendencję do wciskania się do wąskich w stosunku do ich wielkości przewodów, jak drogi żółciowe, trzustka, wyrostek robaczkowy , a przy ruchach wymiotnych żywiciela mogą wciskać się do trąbki słuchowej. Niekiedy przebijają się do jamy otrzewnowej i na zewnątrz powłok brzusznych. Zarówno skłębianie się, jak i zmiana miejsca zwykłej lokalizacji pasożyta tłumaczona jest jako następstwo ich podrażnienia dietą bogatą w przyprawy lub potrawy kwaśne, zabiegami chirurgicznymi w jamie brzusznej i niektórymi lekami. „Objadanie" żywiciela przez glisty jest oczywiste, jeżeli się zważy, że w intensywnej inwazji masa ciał nicieni może osiągać kilka, a nawet 10% masy ciała zarażonego dziecka. Większe jeszcze znaczenie wydaje się mieć fakt dużego zapotrzebowania glist na witaminy, co pociąga za sobą zubożenie jakościowe pokarmu zarażonego człowieka.

Glisty wywierają ponadto, zwłaszcza u dzieci, wyraźny wpływ toksyczny swoimi metabolitami. Znajduje on wyraz w opóźnianiu lub zahamowaniu rozwoju psychicznego i fizycznego dziecka, we wzmożonej pobudliwości nerwowej, bezsenności, oddechach przypominających padaczkę. Metabolity glist mają też silne właściwości antygenowe i alergizujące. Stąd spotykane są w przebiegu glistnicy zmiany skórne pokrzywkowate, swędzące i inne; zapalenie spojówek, łzawienie, ostry nieżyt nosa, obrzęk twarzy, kaszel i objawy astmatyczne zarówno u dzieci, jak i u dorosłych. Objawy alergiczne zdarzają się u osób szczególnie wrażliwych, które stykają się z glistami tylko w pracy zawodowej, np. w laboratorium, i nie są w ogóle zarażone tymi pasożytami.

Chorobotwórczość glisty zależy w szczególnie wysokim stopniu od wrażliwości osobniczej. Niekiedy jedna tylko glista wywołuje przykre objawy chorobowe, a w innych przypadkach nawet inwazja licznych nicieni przebiega bezobjawowo.

U części osób zarażonych glistą ludzką występują: objawy alergiczne, napady duszności, bóle brzucha, kolki, omdlenia, drgawki, wzdęcia, zaparcia lub luźne stolce, obniżenie zdolności do pracy i nauki. W czasie wędrówki larw przez płuca pojawia się ponadto zapalenie oskrzeli, odoskrzelowe zapalenie płuc lub naciek płuca.

Obecność glist w jelitach powoduje: nudności, wymioty, biegunki, bóle w jamie brzusznej oraz osłabienie, brak apetytu, bóle głowy, rozdrażnienie, bezsenność.

Rozpoznanie glistnicy

Wykrycie glistnicy jest często przypadkowe - poprzez zauważenie glisty w kale chorego lub zwymiotowanej treści pokarmowej. W przypadku podejrzenia choroby podstawowe znaczenie ma badanie kału na obecność jaj pasożytów. Przy dolegliwościach płucnych wykonuje się zdjęcie radiologiczne klatki piersiowej.

W glistnicy wyróżnia się trzy odrębne zespoły patogenetyczne, związane z:

1. wędrówką postaci larwalnych,

2. pobytem postaci dojrzałych w jelicie cienkim i

3. powikłaniami wywołanymi przez postacie dojrzałe glisty

Śmiertelność przy niektórych powikłaniach glistnicy (zapalenie otrzewnej, ropień wątroby) jest znaczna.

Profilaktyka i zapobieganie

Zaleca się przestrzeganie podstawowych zasad higieny osobistej i żywienia poprzez mycie jarzyn i owoców przeznaczone do spożycia, unikanie używania niekompostowego kału ludzkiego do nawożenia ogródków, zwłaszcza tych, w których uprawia się truskawki i sałatę. Ogródki już zanieczyszczone inwazyjnymi jajami glisty należy przeznaczyć na kilka lat pod uprawę roślin okopowych. Woda do picia zawsze powinna być przegotowana. Należy również zwracać uwagę na dzieci, aby myły ręce przed jedzeniem, zwłaszcza po każdej zabawie z rówieśnikami oraz po skorzystaniu z toalety.

Higiena osobista odgrywa bardzo ważną rolę w zapobieganiu inwazji glist, których jaja wykazują dużą odporność na działanie środków dezynfekcyjnych. Najskuteczniej niszczy je wysoka temperatura 100 °C w ciągu 1-10 sekund, oraz ze środków dezynfekcyjnych 10% fenol po 30 minutach.

Leczenie

Leczenie polega najczęściej na jednorazowym podaniu leku (czasem leczenie należy powtórzyć po 3-6 miesiącach). Powinno być prowadzone pod nadzorem lekarza.

Lekami w leczeniu askariozy są:

- mebendazol

- zentel

- pyrantelum

Oprócz wyżej wymienionych leków farmaceutycznych znane są reakcje nietolerancji przez glisty większych ilości świeżych porów, czosnku, pestek z dyni w diecie gospodarza i w konsekwencji opuszczania jego przewodu pokarmowego wraz z kałem.

Literatura:

Anusz Z. 1999, „Mikrobiologia i parazytologia lekarska”, Warszawa.

Buczek A. 2005, „Choroby pasożytnicze, epidemiologia, diagnostyka, objawy”, Lublin.

Pawłowski Z. S. i Stefaniak J.2004, „Parazytologia kliniczna w ujęciu wielodyscyplinarnym”, Warszawa.

Krystyna Osada
Diagnosta laboratoryjny