Gorączka reumatyczna u dzieci
Dzieci stosunkowo często chorują na zapalenie gardła. W części przypadków czynnikiem wywołującym chorobę są bakterie paciorkowcowe B-hemolizujące grupy A. Pewien odsetek zakażeń tym patogenem doprowadza w następstwie do rozwoju tzw. gorączki reumatycznej. Czym jest i jak ją rozpoznać?
Zgodnie z definicją gorączka reumatyczna to uogólniona choroba tkanki łącznej o podłożu autoimmunologicznym, rozwijająca się w wyniku zakażenia gardła paciorkowcem B-hemolizującym grupy A.
Jak dochodzi do rozwoju choroby?
Na wstępie należy zaznaczyć, iż jest to jedyna zapalna choroba tkanki łącznej o poznanym czynniku etiologicznym. Rozwija się zazwyczaj po upływie około 3 tygodni od przebycia zapalenia gardła u osób predysponowanych.
Predyspozycja wynika z obecności w organizmie pewnych antygenów, tzw. antygenów zgodności tkankowej II –DR4. Ze względu na duże podobieństwo epitopów antygenów paciorkowca i tkanki łącznej dochodzi do humoralnej i komórkowej odpowiedzi immunologicznej przeciw paciorkowcom i jednocześnie własnym tkankom. Jest to tzw. zjawisko mimikry molekularnej.
Kto choruje najczęściej?
Najczęściej chorują dzieci 10-12 letnie z ostrym początkiem i zajęciem stawów. Dzieci młodsze, a więc poniżej 6 roku życia jeżeli zachorują, wykazują postać skrytą z zajęciem mięśnia sercowego. Bardzo rzadko gorączka reumatyczna dotyczy maluchów poniżej 2 roku życia. Nie wykazano różnic w częstości występowania w zależności od szerokości geograficznej. Pocieszającą informacją jest fakt, iż od kilkudziesięciu lat zauważa się znaczny spadek zachorowalności we wszystkich grupach wiekowych.
Jakich zmian morfologicznych w tkankach należy się spodziewać?
Wyróżnia się cztery fazy zmian – obrzęk śluzowaty, zwyrodnienie włóknikowate, zmiany wytwórcze oraz bliznowacenie. Dotyczą one przede wszystkim niewielkich naczyń krwionośnych w stawach, sercu, skórze i mózgu. W sercu przyjmują postać tzw. guzków Aschoffa (skupiska wielojądrowych komórek otoczone obrzękniętymi włóknami kolagenowymi).
Jak rozpoznać gorączkę reumatyczna?
Warunkiem rozpoznania gorączki reumatycznej jest stwierdzenie dwóch większych lub jednego większego i dwóch mniejszych objawów zawartych w kryteriach zmodyfikowanych Jonesa. Do objawów większych zalicza się zapalenie serca, zapalenie stawów, pląsawicę, rumień brzeżny oraz guzki podskórne.
Zobacz również:
Objawy mniejsze dzielą się na kliniczne (gorączka, bóle stawów) oraz laboratoryjne (wskaźniki ostrej fazy OB, CRP, leukocytoza oraz zmiany w EKG – wydłużony odcinek P-R). Oczywistym jest, iż podstawowym warunkiem rozpoznania gorączki reumatycznej jest potwierdzenie obecności bakterii paciokrowcowej! W tym celu należy wykazać narastające lub podwyższone miano przeciwciał przeciwpaciorkowcowych, niedawno przebytą płonnicę oraz wyhodowanie bakterii z wymazu z gardła.
Zapalenie serca uważane jest za najcięższy objaw gorączki reumatycznej, rozwijający się w pierwszych trzech tygodniach choroby i stwierdzany w około 50% przypadków. U chorego stwierdza się patologiczne szmery będące efektem uszkodzenie zastawek. Najczęściej jest to skurczowy szmer mitralny. Oprócz tego stwierdza się powiększenie serca i postępujący rozwój zapalenia z ryzykiem rozwoju wad.
W zasadzie w każdym przypadku zajęcia serca dochodzi do rozwoju zapalenia wsierdzia. Jeżeli dochodzi do zapalenia mięśnia sercowego efektem może być jego przerost, zaburzenia rytmu oraz w efekcie niewydolność krążenia. Zapalenie osierdzia natomiast bardzo rzadko rozpoznawane jest jako jedyny objaw, zazwyczaj współistnieje z innymi.
Zapalenie stawów jest natomiast nie najcięższym ale najczęstszym objawem gorączki reumatycznej stwierdzanym w około 75% przypadków. Ma zazwyczaj ostry przebieg, przechodząc z jednego na drugi staw, tzw. charakter wędrujący i przelotowy. Wykazuje stosunkowo dobrą odpowiedź na stosowanie salicylanów. Zauważa się częstsze występowanie wraz z wiekiem.
Pląsawica to efekt zajęcia ośrodkowego układu nerwowego. Objaw zdecydowanie rzadszy stwierdzany u około 15% chorych. Są to zazwyczaj dziewczynki w okresie dojrzewania. Do wyjątków należą zachorowania poniżej 5 roku życia. Często występuje jako objaw izolowany, charakteryzuje się długim okresem utajenia nawet do pół roku i skłonnością do nawrotów. Dziecko wykazuje dużą chwiejność emocjonalną, zaburzenia koordynacji, zaburzenia pisania oraz charakterystyczne ruchy mimowolne po obu stronach ciała.
Guzki podskórne bardzo rzadko występują jako izolowany objaw i pojawiają się raczej w późniejszym okresie choroby. Rumień brzeżny podobnie jak guzki podskórne nie jest częstą zmianą. Wykazuje skłonność do nawrotów oraz nie zajmuje twarzy.
Jakie inne choroby mogą przebiegać z podobnymi objawami?
W przypadku podejrzenia reumatycznego zapalenie serca zawsze należy zastanowić się nad infekcją wirusową bądź bakteryjną (odpowiednio izolowane zapalenie osierdzia i bakteryjne zapalenie wsierdzia), a także toczniem runieniowatym układowym.
Reumatyczne zapalenie stawów należy zawsze zróżnicować z popaciorkowcowym zapaleniem stawów, odczynowym zapalenie stawów m.in. przez Yersinia, Chlamydia bądź Salmonellę. Zmiany stawowe mogą być również inną zapalną chorobą tkanki łącznej bądź chorobą rozrostową.
Pląsawicę natomiast należy zróżnicować z pląsawicą w toczniu rumieniowatym układowym, chorobie tikowej lub wirusowym zapaleniem mózgu.
Czy istnieje skuteczne leczenie?
Podstawowym zadaniem jest eliminacja bakterii paciorkowcowej z gardła podczas pierwszego etapu choroby, a także zapobieganie kolejnym rzutom i reumatycznemu zapaleniu serca.
Leczenie przeciwpaciorkowcowe w fazie ostrej polega na podawaniu penicyliny benzylobenzatynowej lub fenoksymetylowej. Alternatywą dla penicylin są cefalosporyny I i II generacji. W przypadku uczulenia konieczne jest podawanie erytromycyny lub sulfadiazyny.
Leczenie przeciwzapalne w przypadku zapalenia serca polega na podawaniu przez kilka tygodni prednizolonu stopniowo zmniejszając dawkę, zaczynając od 1mg/kg m.c. Zapalenie stawów leczy się natomiast przez 6-12 tygodni kwasem acetylosalicylowym.
W celu zapobiegania wystąpienia pierwszego rzutu choroby należy stosować antybiotykoterapię w przebiegu paciorkowcowych zakażeń górnych dróg oddechowych. W tym celu stosuje się penicylinę benzatynową, V-cylinę lub Ospen.
Źródła:
Dobrzańska Anna, Ryżko Józefa, Pediatria, podręcznik do Państwowego Egzaminu Lekarskiego i egzaminu specjalizacyjnego, Urban&Partner, Wrocław 2010
Dzierżanowska Danuta, Antybiotykoterapia praktyczna, Wydawnictwo Alfa Medica Press, Bielsko-Biała 2008
Autor: Piotr Kuc
Komentarze do: Gorączka reumatyczna u dzieci