Kalendarz szczepień

Szczepienia obowiązkowe prowadzone są w Polsce od przeszło 50 lat. W 1951 roku dzieci zaczęto masowo szczepić przeciwko ospie prawdziwej, a od 1959 roku przeciwko gruźlicy i poliomyelitis. Od 1960 roku wprowadzono nowe szczepienia przeciwko DTP (błonicy, tężcowi i krztuścowi). Jedyną chorobą, wobec której zaniechano szczepień z powodu jej wykorzenienia (eradykacji), była w 1980 roku ospa prawdziwa, kiedy to WHO ogłosiła świat wolnym od tej choroby.

Program szczepień ochronnych jest aktualizowany co roku w zależności od potrzeb epidemiologicznych, możliwości ekonomicznych i technologicznych wprowadzenia kolejnych szczepionek.

Program szczepień dzieli się na szczepienia obowiązkowe, finansowane z budżetu Ministerstwa Zdrowia oraz szczepienia zalecane, które finansują rodzice.

W wypadku szczepień małych dzieci w ciągu pierwszych dwóch lat życia realizacja szczepień obowiązkowych wymaga wykonania trzech iniekcji podczas jednej wizyty, a łącznie u dziecka w tym okresie wykonuje się 16 zastrzyków ze szczepionkami obowiązkowymi. Rodzice mogą zakupić w miejsce szczepionek obowiązkowych, szczepionki skojarzone (pięcio- lub sześcioskładnikowe), których zastosowanie redukuje znacząco liczbę iniekcji do siedmiu lub dziewięciu w pierwszych dwóch latach życia dziecka.

W ramach nowego programu szczepień ochronnych (PSO), obowiązującego w Polsce od marca 2007 roku, prowadzone są szczepienia obowiązkowe przeciwko: gruźlicy, błonicy, krztuścowi, tężcowi, odrze, różyczce, śwince, nagminnemu porażeniu dziecięcemu (poliomyelitis), wirusowemu zapaleniu wątroby typu B oraz przeciwko zakażeniom wywoływanym przez Haemophilus influenzae typ B (Hib).

Polska a reszta świata

Pomimo zaawansowanych działań WHO zmierzających do całkowitej eradykacji poliomyelitis, której ostatnie dwa przypadki wywołane dzikim wirusem mieliśmy w Polsce w latach 1982 i 1984, nie można jeszcze myśleć o zaprzestaniu szczepień, ponieważ w niektórych regionach świata choroba ta nadal występuje – tłumaczy dr Hanna Czajka.

Ograniczono u nas liczbę dawek i ostatnią, przypominającą, podaje się w 6 roku życia. Stosowana jest w tym przypadku żywa, czyli atenuowana, szczepionka doustna – OPV. Jest ona jednak bardziej odczynowa niż podawana młodszym dzieciom inaktywowana szczepionka domięśniowa. Ponadto wirus szczepionkowy OPV dość długo krąży w środowisku i jest wydalany 4-6 tygodni po szczepieniu. Na drodze do eradykacji tej choroby – a spełniamy już konieczne do tego warunki – powinniśmy całkowicie wycofać z programu szczepień żywą szczepionkę OPV na rzecz zabitej IPV, jak uczyniono to już w wielu krajach. Taki krok jest planowany w Polsce w 2008 roku. Na razie ostatnią dawkę szczepionki przeciw polio można w Polsce podać w postaci IPV tylko odpłatnie – informuje ekspert.

Trwają też dyskusje na temat celowości szczepień przeciwko gruźlicy. W niektórych krajach szczepień tych się nie wykonuje. Szczepionka BCG jedna z najstarszych stosowana od ponad 80 lat, choć nie zapewnia ochrony przed płucną postacią gruźlicy, to jednak daje ochronę przed gruźliczym zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych i przed uogólnionym zakażeniem gruźliczym, czyli najgroźniejszymi postaciami tej choroby bezpośrednio zagrażającymi życiu. I to jest największy sukces tego szczepienia i powód, dla którego do dziś jednorazowe szczepienie przeciw gruźlicy pozostało w naszym programie. Jest to uzasadnione zapadalnością na gruźlicę płucną (ok. 23/100 tysięcy). Kolejne dawki szczepionki nie powodują wzrostu odporności i dlatego ograniczono szczepienie do jednej dawki – informuje dr Czajka.

Zobacz również:

Nawracającym zagrożeniem jest nadal krztusiec. Ograniczony bardzo przez szczepienia, powrócił w latach 90. i jest to tendencja obserwowana w całym świecie, gdyż pomimo szczepień, co jakiś czas odnotowuje się wzrost zachorowań.

W Polsce mamy około 3000 przypadków krztuśca rocznie, lecz te dane są zaniżone. Krztusiec występuje również u osób starszych, co nie zawsze jest rozpoznawane. Właśnie osoby starsze, chorujące na krztusiec, są największym zagrożeniem dla małych, nieszczepionych dzieci. Z tego powodu w wielu krajach w narodowych programach szczepień uwzględnia się konieczność podania przypominającej dawki szczepionki przeciwko krztuścowi u nastolatków i młodych dorosłych. W tym kierunku powinna zmierzać i nasza strategia walki z tą chorobą, niestety w Polsce potrzebna do tego szczepionka (TPA) jeszcze nie została zarejestrowana – wyjaśnia nasz ekspert.

W zakresie szczepień przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi w naszym programie dodano dawkę przypominającą szczepionki przciwko krztuścowi w szóstym roku życia stsoując nowoczesną szczepionkę z acelularnym komponentem krztuśca.

W późniejszym wieku prowadzi się profilaktykę tylko przeciw tężcowi i błonicy. U małych dzieci w ciągu pierwszych dwóch lat życia szczepienie przeciwko krztuścowi prowadzone jest u nas tradycyjną szczepionką pełnokomórkową, podczas gdy w Ameryce Północnej i w krajach Europy Zachodniej oraz w Australii wprowadzono w latach 90. ub. wieku nowoczesną acelularną szczepionkę, dającą znacznie mniej odczynów poszczepiennych – mówi dr Czajka.

Kolejne choroby, przeciwko którym szczepienie dzieci jest obowiązkowe, to odra, świnka i różyczka. Początkowo przeciwko różyczce szczepiono w Polsce tylko dziewczynki, jednak zaczęło brakować pojedynczej szczepionki – cała produkcja na świecie ukierunkowana jest na szczepionkę skojarzoną, przeciw trzem chorobom. Podobny problem – braku monowalentnej szczepionki – powstał w przypadku profilaktyki odry. Stąd z korzyścią dla polskich dzieci, wprowadzono drugą dawkę szczepionki przeciwko odrze, śwince, różyczce, która podawana jest w 10. roku życia.

Obowiązkowe szczepienia przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu B u noworodków i dzieci wprowadzono w całej Polsce w latach 1994-1996 – podobnie jak w innych krajach o wysokiej zpadalności na tę chorobę. W efekcie prowadzonych od roku 1994 powszechnych szczepień noworodków nastąpiła znaczna poprawa sytuacji epidemiologicznej wzw B i od roku 2009 nie będzie konieczne szczepienie gimnazjalistów – dzieci z roczników, których po narodzinach nie obejmowały jeszcze obowiązkowe szczepienia. Podawanie dawek przypominających nie jest zalecane.

Osiągnięciem ostatniego roku jest wprowadzenie do naszego programu profilaktyki zakażeń Haemophilus infulenzae typu B czyli Hib. To szczepionka, którą już w latach 90. wprowadzono w wielu krajach na świecie, co dało tam prawie całkowitą eliminację tych zakażeń. Dołączyliśmy ją do szczepień obowiązkowych jako ostatni kraj w Unii Europejskiej.

Istotna różnica pomiędzy Polską a innymi krajami dotyczy liczby ukłuć, jaką musi przyjąć dziecko.

Jak już podano wcześniej podczas pierwszych dwóch lat życia musimy ukłuć dziecko 16 razy – i dotyczy to tylko szczepień obowiązkowych. Alternatywą jest albo kupno szczepionki „pięć lub sześć w jednym”, albo też rozłożenie szczepień na więcej wizyt, co komplikuje życie, ale przede wszystkim może mieć negatywny wpływ na ochronę dziecka. W wielu innych krajach na ogół bezpłatnie podaje się dziecku szczepionkę przeciw pięciu lub sześciu chorobom w jednej strzykawce – podkreśla nasz ekspert.

Szczepienia zalecane

Szczepienia zalecane to takie, o których troskliwi rodzice powinni pomyśleć, choć nikt ich do tego nie zmusza. Bardzo znacząco uzupełniają one ochronę dziecka przed groźnymi chorobami. Jednak są to szczepienia odpłatne.

W Polsce lekarze zalecają dodatkowe szczepienia dzieci przeciwko:

pneumokokom i meningokokom typu C, wywołującym posocznicę i zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,

ospie wietrznej, prowadzącej do bardzo ciężkich powikłań w obrębie układu nerwowego,

rotawirusom, powodującym biegunki o ciężkim przebiegu, niejednokrotnie wymagającym hospitalizacji,

wirusowemu zapaleniu wątroby typu A,

odkleszczowemu zapaleniu opon mózgowych,

grypie.

W wielu krajach Europy część tych szczepień już dawno umieszczono wśród szczepień obowiązkowych. Coraz powszechniej bezpłatnie szczepi się małe dzieci na przykład przeciw pneumokokom i meningokokom, nie wspominając o ospie wietrznej. Na przykład w USA już od 2000 roku obowiązkowo chroni się dzieci przed pneumokokami. Zarejestrowana u nas dopiero w ubiegłym roku szczepionka przeciw rotawirusom także zaczyna już obowiązywać w USA, Australii, krajach Ameryki Środkowej. Nad jej wprowadzeniem do kalendarza zastanawia się właśnie m.in. Austria. Analizy ekonomiczne dowodzą, że powszechna profilaktyka kosztuje znacznie mniej niż skutki zachorowań wywoływanych przez te bakterie i wirusy – podkreśla dr Hanna Czajka.

Trzeba też wspomnieć o szczepionce przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego – HPV, odpowiedzialnego za zachorowania m.in. na raka szyjki macicy u kobiet. Z uwagi na ogromne zagrożenie rakiem szyjki macicy w Polsce moim zdaniem szczepionka przeciwko HPV powinna się znaleźć wśród szczepień zalecanych dziewczętom. Taki przełom w medycynie może przyczynić się do poprawy sytuacji w Polsce, gdzie 10 kobiet dziennie dowiaduje się, że zachorowały na raka szyjki macicy, a 5 kobiet dziennie umiera z tego powodu. Optymalną formą profilaktyki raka szyjki macicy jest połączenie badań cytologicznych ze szczepieniem – mówi dr Czajka.

Konsultacja merytoryczna:
dr n. med. Hanna Czajka, Wojewódzka Konsultacyjna Poradnia Szczepień dla Dzieci z Grup Wysokiego Ryzyka w Wojewódzkim Szpitalu Dziecięcym im. św. Ludwika w Krakowie.

Materiał przygotowany na konferencję „Szczepienie dzieci – prawdy i mity” zorganizowanej przez Stowarzyszenie „Dziennikarze dla Zdrowia”, lipiec 2007.