Kiedy podejrzewać u dziecka odrę?
Odra to ostra choroba zakaźna wywołana wirusem z rodziny Paramyxoviridae, rodzaju Morbillivirus. Charakterystyczny dla niej jest trój-okresowy przebieg. Początkowy 10-12 dniowy okres wylęgania, następnie okres zwiastunowy z wykwitami na błonach śluzowych i plamkami Koplika oraz okres końcowy z wysypką plamisto-grudkową na skórze.
Jak dochodzi do zakażenia?
Do zakażenia dochodzi najczęściej drogą kropelkową, szczególnie od osoby chorej w okresie zwiastunowym. Często osoba kontaktująca się ulega zainfekowaniu zanim chory będzie miał stwierdzona obecność wirusa. Zwykle od chwili wniknięcia mija 9-10 dni kiedy to rozpoczyna się proces zarażania. Zaleca się, aby chorzy, szczególnie w szpitalach izolowani byli już w 7 dniu od kontaktu, aż do 5 dni po wystąpieniu wysypki.
Co mówią statystyki?
Odrę można spotkać w zasadzie na całym świecie. Występuje często w postaci endemicznej. W latach ubiegłych dochodziło do dużych epidemii, głównie w obrębie miast, średnio co 2-4 lata w okresie wiosennym. Odra należy do bardzo zaraźliwych chorób. W obrębie rodziny, nawet 90% osób wrażliwych ulega zakażeniu. Zanim stworzona została szczepionka przeciwko odrze najczęściej chorowały dzieci w wieku między 5 a 10 rokiem życia. Uważa się, że osoby po 30 roku życia są w zasadzie odporne na wirusa odry. Odra jest coraz rzadszą chorobą. Istnieje szansa, iż w przyszłości będzie możliwa jej eliminacja podobnie jak ospy. Choroby w zasadzie nie spotyka się na obszarach w których 90% niemowląt jest zaszczepionych. Noworodki, po urodzeniu przez około pół roku są odporne na zachorowanie dzięki przeciwciałom przekazanym przez matkę.
Jakie są objawy choroby?
Tak jak zostało to powiedziane we wstępie wyróżnia się 3 okresy chorobowe. Pierwszy, okres wylęgania trwa około 10-12 dni. W tym okresie pojawiają się mało charakterystyczne objawy z niewielkim wzrostem temperatury oraz następowym spadkiem na około dobę przed przejściem w drugi okres – zwiastunowy. Trwa on około 3-5 dni. Cechuje się wzrostem temperatury, zapaleniem spojówek, nieżytem nosa oraz tzw. urywanym kaszlem. Jeżeli pojawią się wymienione objawy, zwykle po około 2-3 dniach należy spodziewać się pojawienia tzw. plamek Koplika, stanowiących objaw patognomoniczny odry. Jest to wysypka lub czerwone plamki zlokalizowane na podniebieniu twardym i miękkim. Mają one wielkość ziarenek piasku z czerwoną otoczką, niekiedy o charakterze krwotocznym. Często stwierdza się je na wysokości dolnych zębów trzonowych, jednak tak naprawdę mogą lokalizować się również w innych częściach błony śluzowej policzków.
Jeszcze przed pojawieniem się plamek Koplika objawem sugerującym odrę może być zapaleni spojówek ze światłowstrętem, szczególnie jeżeli stwierdzi się obecność poprzecznej linii w obrębie spojówek, wzdłuż powieki. Niekiedy spotyka się cięższą postać kliniczną okresu zwiastunowego z wysoka gorączką, drgawkami i zapaleniem płuc. Po okresie zwiastunowym pojawia się wysypka. Zwykle dochodzi do nagłego wzrostu temperatury, nawet powyżej 40 stopni Celsjusza. W przypadkach w których nie dochodzi do rozwoju powikłań zwykle po 2 dniach objawy nagle ustępują włącznie ze spadkiem gorączki.
Zobacz również:
Wysypka początkowo przyjmuje postaci małych plamek w obszarze bocznej i górnej części szyi, wzdłuż linii włosów, za uszami oraz w tylnych częściach policzków. Z czasem wysypka przyjmuje postaci plamisto–grudkowo, zajmując całą twarz, szyję, ramiona oraz górną cześć klatki piersiowej. Po kolejnych 24 godzinach obejmuje plecy, pozostałą część kończyn górnych brzuch oraz uda. Po 2-3 dniach od wystąpienia zajmuje w końcu stopy, powoli blednąc na twarzy. Od tego moment wysypka zanika w takiej samej kolejności jak powstawała. W postaciach łagodnych zwykle wysypka nie ulega zlewaniu się, w przeciwieństwie do postaci ciężkich kiedy to zlewając się zajmuje całą powierzchnię skóry, włącznie z dłońmi i podeszwami, z jednoczesnym obrzękiem i zniekształceniem twarz. Nie stwierdza się zwykle silnego świądu, natomiast w okresie blednięcia widoczne jest wyraźne otrębiaste łuszczenie z przebarwieniami zanikającymi po około tygodniu.
Zwykle stwierdza się również powiększone węzły chłonne w kącie żuchwy oraz w obszarze tylnej części szyi. Wyczuwalne może być również powiększenie śledziony. W wyniku zmian w obrębie błony śluzowej wyrostka robaczkowego możliwa jest jego niedrożność oraz zapalenie. U niemowląt częściej niż w pozostałych grupach wiekowych dochodzi do odoskrzelowego zapalenia płuc, zapalenia ucha środkowego, objawów żołądkowo-jelitowych, biegunek oraz wymiotów.
Opisywane były przypadki odry bez wysypki, jednak dotyczyło to osób otrzymujących przeciwciała w początkowym okresie choroby ora u osób chorującycch na AIDS. Niekiedy spotykana jest postać krwotoczna, tzw. czarna odra. Cechuje się ona dodatkowo krwawieniami z nosa, ust oraz jelit.
Odra u osób dorosłych zwykle rozpoznawana jest dość późno. Ze względu na dużą rzadkość lekarze często nie biorą pod uwagę tej jednostki chorobowej w trakcie prowadzenia diagnostyki.
Jakie inne choroby mogą przypominać odrę?
W każdym przypadku odry należy brać pod uwagę inne choroby mogące występować z podobnymi objawami. Są to m.in. gorączka trzydniowa, różyczka, zakażenia adenowirusami, mononukleoza zakaźna, echowirusy, Coxsackie, toksoplazma, zakażeniami dwoinką nagminnego zapalenia opon mózgowych, a także choroba Kawasaki, riketsjami czy wysypka polekową. Jeżeli pojawią się plamki Koplika rozpoznanie jest w zasadzie pewne. W przypadku gorączki trzydniowej wysypka zwykle pojawia się po ustąpieniu gorączki. W różyczce oraz zakażeniu enterowirusami objawy są mniej nasilone i nie stwierdza się zależności wysypki od gorączki.
Do jakich powikłań może dojść w przebiegu odry?
Najczęstszymi powikłaniami w przebiegu odry są m.in. zapalenie ucha środkowego, zapalenie mózgu oraz zapalenie płuc. Niekiedy może to być zgorzelinowe zapalenie jamy ustnej.
Jakie jest rokowanie?
W dzisiejszych czasach śmiertelność we wszystkich grupach wiekowych utrzymuje się na niskim poziomie. Wynika to przede wszystkim z poprawy warunków życia oraz wprowadzenia antybiotyków w przypadku wtórnych zakażeń bakteryjnych. Jeżeli epidemia wybuchnie wśród populacji wrażliwej, w zasadzie większość tych osób ulegnie zakażeniu.
W jaki sposób zapobiegać i leczyć odrę?
Niestety izolowanie chorych nie zdaje zwykle egzaminu, ponieważ zazwyczaj zdążyli już zakazić osoby kontaktujące się w początkowym stadium choroby, kiedy nie było charakterystycznych objawów. Najlepszym sposobem zapobiegania jest stosowanie szczepionek przeciwko odrze w początkowym okresie życia. Szczepienia kobiet w ciąży nie są zalecane. Istnieje również możliwość biernego uodpornienia poprzez podanie odpowiedniej surowicy.
Leczenie powinno polegać na podawaniu leków uspokajających, przeciwgorączkowych oraz przyjmowaniu dużych ilości płynów. W razie wtórnych nadkażeń bakteryjnych powinno stosować się antybiotykoterapię. Wszystkie powikłania należy leczyć zgodnie z zasadami postępowania w poszczególnych jednostkach chorobowych.
Piotr Kuc
Źródła:
Richard E.Behrman, Podręcznik pediatrii-Nelson, Wydawnictwo Naukowe PWN Sp. z o.o., Warszawa 1996
Dziubek Zdzisław, Choroby zakaźne i pasożytnicze, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2006
Komentarze do: Kiedy podejrzewać u dziecka odrę?