NDT-Bobath – charakterystyka, zastosowanie i zasady metody

Metoda terapii Bobath została zapoczątkowana w Anglii w latach 40. ubiegłego wieku przez małżeństwo Bobathów: fizjoterapeutkę i lekarza neurologa. Para pracowała nad rehabilitacją dorosłych, którzy doznali urazów neurologicznych w czasie II wojny światowej, osób z porażeniem mózgowym, a także dzieci, których rozwój z różnych powodów nie przebiegał prawidłowo.

NDT-Bobath (Neurodevelopmental Treatment-Bobath) w swoim dzisiejszym kształcie to efekt współpracy Mary Quinton i Elsbeth Koeng, które kontynuowały działania prekursorów metody i rozwinęły ją o oddziaływania neurorozwojowe, koncentrując się przede wszystkim na podnoszeniu sprawności wcześniaków, niemowląt i starszych dzieci z utrudnieniami rozwoju.

Czym jest metoda Bobath?

Charakterystyka NDT-Bobath

Metoda NDT-Bobath zakłada wszechstronne, całościowe oddziaływania fizjoterapeutyczne dopasowane do indywidualnych potrzeb rehabilitowanego. Terapeuci wykorzystujący metodę Bobath dysponują obszerną wiedzą na temat rozwoju motorycznego, a także funkcjonowania ludzkiego organizmu w stanie zdrowia i choroby, muszą być też uważni, by odpowiednio reagować na subtelne sygnały wysyłane przez pacjenta, jak również wychwytywać wszelkie nieprawidłowości.

Dzięki stosowaniu metody Bobath możliwa jest regulacja napięcia mięśniowego: podniesienie jego poziomu, gdy jest zbyt małe (hipotonia), a także zwalczanie nadmiernego napięcia i spastyczności. Ponadto technika ta pozwala na wygaszanie nieprawidłowych wzorców ruchowych, wyzwala oraz utrwala właściwe, wspomaga utrzymywanie równowagi ciała, a także wspiera rozwiązywanie problemów wynikłych np. z asymetrii urodzeniowej czy uszkodzeń układu nerwowego. Głównym celem tej strategii jest uzyskanie przez terapeutyzowanego możliwie największej sprawności i samodzielności.

Metoda Bobath w praktyce

Rehabilitacja metodą Bobath jest przede wszystkim polecana w terapii niemowląt i małych dzieci, ponieważ jej zalecenia można naturalnie „wplatać” w plan dnia bez naruszania jego rytmu, burzenia codziennych rytuałów czy ujemnego wpływu na relację matka-dziecko. Nie trzeba kupować drogich pomocy czy sprzętów do ćwiczeń. Rodzice i opiekunowie po odpowiednim przeszkoleniu są w stanie włączać elementy omawianej techniki do takich czynności jak rytuały pielęgnacyjne, odpowiednie układanie dziecka w łóżeczku, umiejętne podtrzymywanie podczas karmienia oraz kąpieli, noszenie malca na rękach czy wspólna zabawa. Postępując zgodnie z zalecaniami fizjoterapeutów, naturalnie, niemal „niezauważalnie” utrwalają oni prawidłowe wzorce ruchowe u malca.

Realizacja zaleceń NDT-Bobath odbywa się też podczas cyklicznych spotkań z terapeutą, który ustala plan terapii dostosowany do indywidualnych potrzeb rehabilitowanego. Podczas sesji ważny jest kontakt emocjonalny pacjenta ze specjalistą, podobnie jak kontakt wzrokowy i bliskość fizyczna. Rodzaj ćwiczeń, ich rytm, tempo i intensywność odpowiadają aktualnemu stanowi osoby terapeutyzowanej, dlatego nie są ustalane raz na zawsze, a podlegają dynamicznym zmianom w odpowiedzi na postępy, jakie czyni pacjent lub na ewentualne ograniczenia, które mogą się pojawić.

Charakterystyczną cechą metody Bobath jest kompleksowe oddziaływanie na całe ciało pacjenta i zarazem na wszystkie występujące u niego nieprawidłowości. Dzięki temu możliwe jest wypracowanie właściwych sekwencji ruchów, harmonijnej pracy mięśni, a także uwzględnianie wszystkich kończyn i grup mięśni (co jest ważne zwłaszcza u pacjentów po udarze, ażeby nie pomijać części ciała dotkniętych niedowładem). Pożądane wzorce ruchowe mają być ćwiczone przez cały czas, a zatem sposób, w jaki pacjent np. siada, układa się do snu czy wypoczywa, powinny być monitorowane przez jego bliskich, również zaangażowanych w terapię.

Wskazania do stosowania metody Bobath

Asymetria urodzeniowa

Asymetria urodzeniowa to stosunkowo częste zjawisko, zwłaszcza u bliźniąt, które muszą dzielić niewielką przestrzeń macicy (wówczas może się zdarzyć, że jedno z dzieci zajmuje „gorszą” pozycję), ale występuje też u noworodków z pojedynczych ciąż (z powodu zbyt małej ilości wód płodowych lub niesymetrycznej macicy). Malec dotknięty asymetrią urodzeniową ma mniejsze napięcie mięśniowe, preferuje jedną stronę ciała, na niej się układa, jego główka odwrócona jest w jednym kierunku, etc. Taki stan może ulec samoistnej korekcji, ale jeśli asymetria jest silna, z reguły należy zacząć rehabilitację. Metoda Bobath jest najczęściej stosowaną techniką fizjoterapii maluchów z omawianym problemem. Terapeuta pomaga dziecku wypracować tzw. ruch fizjologiczny, aktywizuje obszary ciała będące „pomijane” przez malca, pracując nad całym jego ciałem dostarcza bodźców czuciowych i doznań związanych z ruchem, które pobudzają wszystkie mięśnie do pracy.

Wcześniactwo

Nieprawidłowości towarzyszące wcześniactwu często sprawiają, że maluch pod wieloma względami odstaje od rówieśników, nie nadąża za nimi w rozwoju (na ogół fizycznym). Są to m.in. niska waga urodzeniowa oraz niedobór wzrostu, powikłania neurologiczne (uszkodzenia układu nerwowego wynikłe z niedotlenienia lub wylewów dokomorowych). Ćwiczenia pod nadzorem terapeuty Bobath stymulują i normalizują rozwój ruchowy wcześniaka, pomagają poprawić jego napięcie mięśniowe, zniwelować wiotkość mięśni, wygasić nieprawidłowe reakcje oraz „nadrabiać zaległości”.

Porażenie mózgowe

Mózgowe porażenie dziecięce (MPD) stanowi zespół symptomów wynikających z uszkodzenia układu nerwowego. Objawy tego zaburzenia obejmujące motorykę ciała to m.in. niedowłady kończyn, wzmożone lub niedostateczne napięcie mięśniowe, zaburzona koordynacja ruchowa, występowanie ruchów mimowolnych. Wczesne wdrożenie rehabilitacji metodą Bobath w wieku przypadkach znacząco pomaga korygować niektóre z istniejących zaburzeń ruchowych. Już prekursorzy tej strategii, Berta i Karel Bobath zauważyli, że najlepsze efekty przynosi rozpoczęcie pracy terapeutycznej w czasie pierwszych miesięcy życia dziecka. Wówczas usprawnianie jest najbardziej efektywne z uwagi na możliwości kompensacyjne oraz dużą plastyczność niedojrzałego układu nerwowego.

Inne wskazania do stosowania metody Bobath

Metoda Bobath znajduje także zastosowanie w rehabilitacji osób po urazach neurologicznych, udarach mózgu, poleca się ją także jako wspomaganie terapii niemowląt i małych dzieci z zespołem Downa (z uwagi na obniżone napięcie mięśniowe) czy urodzonych z przepukliną mózgowo-rdzeniową, a także pacjentów chorych na stwardnienie rozsiane. Niekiedy technika ta stosowana jest u zdrowych maluchów w ramach profilaktyki, gdy występują u nich nieznaczne opóźnienia rozwoju ruchowego lub niewielkie dysfunkcje motoryczne nie będące zwiastunem zaburzeń.

Dodatkowe zalety metody Bobath

Uniwersalność metody Bobath

Wyjątkowość metody Bobath polega też na tym, że cały czas się ona rozwija, jest na bieżąco modyfikowana i dostosowywana do potrzeb coraz szerszego grona adresatów. Wykorzystuje się ją zarówno w terapii noworodków, jak i osób starszych. Na ogół podejmowana jest najszybciej, jak to tylko możliwe - zdarza się, że wymagające tej rehabilitacji noworodki są jej poddawane jeszcze w szpitalu, gdzie układa się je w inkubatorze w odpowiedni sposób, etc. Natomiast nieco starsi bądź dorośli już pacjenci (np. po udarach, ciężkich urazach) rozpoczynają terapię, kiedy tylko lekarz wyrazi zgodę i gdy ich życiu nie będzie zagrażało niebezpieczeństwo.

Metoda Bobath a komfort pacjenta

Metoda NDT-Bobath jest na ogół bardzo lubiana przez pacjentów, nawet tych najmłodszych, ponieważ starannie dobrane ćwiczenia stosowane w tamach tej techniki poza tym, że w konsekwencji przynoszą ulgę oraz uwalniają od męczących dolegliwości, sprawiają też przyjemność, są na ogół bezbolesne i nieinwazyjne. Kontakt terapeutyczny podczas stosowania metody Bobath powinien dawać poczucie bezpieczeństwa, a doświadczony rehabilitant nie pozwoli, aby podopieczny przemęczył się lub przetrenował.

Co szczególnie ważne w przypadku dzieci, ta strategia terapeutyczna wyklucza robienie czegokolwiek wbrew woli rehabilitowanego, „na siłę”, ponieważ płacz sprawia, że mięśnie napinają się, a wtedy prawidłowe wykonanie danego ruchu staje się niemożliwe. Oczywiście czasami mali pacjenci reagują lękiem, płaczą bądź protestują, ponieważ np. podczas początkowych sesji boją się obcej osoby i mają jeszcze wzmożone napięcie mięśniowe, co sprawia, że dotyk i określone rodzaje ruchu przez pewien czas mogą być dla nich nieprzyjemne, ale ten dyskomfort z czasem ustępuje. Adresat terapii po intensywnej sesji na ogół odczuwa „zdrowe” zmęczenie, ale nie powinien cierpieć ani być obolały.

Metoda Bobath a możliwości współpracy i stan pacjenta

Poza dostosowaniem do indywidualnych potrzeb pacjenta ćwiczenia podejmowane w ramach metody Bobath dopasowywane są także do jego rytmu dnia i funkcjonowania organizmu. Spotkanie z terapeutą nie może przypadać na porę, w której dziecko (lub dorosły) na ogół sypia, unika się też trenowania bezpośrednio po posiłku (zaleca się, aby odczekać minimum godzinę). Gdy danego dnia pacjent nie chce lub nie może współpracować, nie zmusza się go do tego, ale ewentualnie zachęca i dostosowuje się działania terapeutyczne do jego aktualnych możliwości. W przypadku najmłodszych dzieci sesje z rehabilitantem nie trwają długo, aby nie przeciążać noworodka czy niemowlęcia (czas takich zajęć to wówczas około 20 minut), ponadto wiele zaleceń i ćwiczeń rodzice wykonują w domu przy okazji codziennej pielęgnacji malucha.

Autor: Aleksandra Bujas