Mózg dziecka: początki świadomości

Odkrycie momentu, w którym reakcje dzieci przestają być mechaniczne, a zaczynają wykazywać intencyjność jest bardzo pożądane przez naukowców. Coraz więcej badań skupia uwagę na pierwszych przebłyskach świadomych myśli u niemowląt nie starszych niż 5 miesięcy.

- Jesteśmy już w stanie udowodnić, że te same neurosygnały świadomości, jakie są charakterystyczne dla dorosłego człowieka, przejawiają także pięciomiesięczne dzieci - mówi autor badań nad wczesnymi sygnałami świadomości u niemowląt Sid Kouider, naukowiec z École Normale Supérieure (Paryż).

Żeby odkryć przejawy świadomości u dzieci, które jeszcze nie potrafią mówić, badacze skupili uwagę na wizualnym postrzeganiu przez dzieci otoczenia. Wyniki pokazały, że mózg przetwarza informacje wzrokowe jeszcze zanim jakakolwiek z nich osiąga poziom świadomego postrzegania. Sygnały EEG, mierzone za pomocą specjalnych elektrod umieszczonych na głowie, pozwalają na rozróżnienie danych wzrokowych świadomie postrzeganych i danych zwyczajnie przyjmowanych przez mózg. Rozwój sygnałów jest widoczny, kiedy dana osoba staje się świadoma obiektu, do którego wcześniej jedynie podświadomie przykładała wagę.

- Istnieją dwa etapy przetwarzania percepcyjnego - wyjaśnia Kouider. - Pierwszy etap polega na aktywacji neuronów w korze czuciowej. Wystarczy niewielka stymulacja wzrokowa – nawet jeśli nie jest świadomie odczuwalna – i ten rejon mózgu jest aktywny. Mózg wciąż wykazuje aktywność EEG, nawet jeśli obrazy I słowa pojawiają się tak szybko, że nie są świadomie dostrzegane (informacja zostaje zakodowana gdzieś w mózgu i może wpływać na późniejsze reakcje organizmu).

Drugi etap, opisywany przez dorosłych, objawia się innymi sygnałami i można się do niego odnosić za pomocą dwóch określeń: „całkowity” – kiedy możemy wyraźnie zaobserwowaĆ – albo “żaden”, kiedy dany obiekt nie jest widoczny, tym samym sugerując świadomy poziom uwagi i przetwarzania informacji.

Zobacz również:

Aby lepiej zrozumieć, jak i kiedy te różnorakie poziomy postrzegania pojawiają się u dzieci, badacze przyłączyli 30 pięciomiesięcznych, 29 rocznych i 21 piętnastomiesięcznych maluchów do urządzeń EEG, a następnie pokazywali im obrazki twarzy, aby sprawdzić, czy u dzieci pojawią się sygnały sugerujące drugi etap. W rzeczy samej, jak potwierdza Kouider, okazało się, że mózgi dzieci wykazują te same oznaki świadomości, co umysły dorosłych.

- Tym, co zmienia się diametralnie, jest fakt, że nerwowy sygnał świadomości, który obserwujemy jest słabszy, kiedy dziecko ma pięc miesięcy - podkreśla naukowiec. - Jest też znacznie mniej stabilny i o wiele wolniejszy. W istocie, pięciomiesięczne dziecko musi patrzeć na obrazek cztery razy dłużej niż dorosły, by można było zaobserwować sygnały świadomości wizualnej – dwunasto- i piętnastomiesięczne dzieci potrzebują już czasu trzy razy dłuższego.

- To bardzo interesujące - mówi Lise Eliot, pani professor nauk o mózgu na Rosalind Franklin University of Medicine and Science w Chicago i autorka książki What’s Going On in There?, w której bada rozwój mózgu niemowląt. Eliot zauważa, że podczas gdy wcześniejsze badania sugerowały obecnośc sygnałów świadomości u noworodków. - To badanie jest znacznie bardziej eleganckie, kontrolowane z uwagą i pokazuje, że mają wiele podobieństw z dorosłymi, które także z tym się wiążą.

Kouider i jego koledzy planują przeprowadzenie badań na jeszcze młodszych dzieciach, aby ustalic, kiedy dokładnie pojawiają się pierwsze sygnały. Rezultaty mogą się okazac pomocne w rozumieniu, czym jest świadomośc i jak rozwiaja się w mózgu. - Byłoby wspaniale, gdybyśmy poprzez badanie niemowląt odkryli, czym tak naprawdę jest świadomość - mówi Eliot.

Kouider dodaje, że nie jest zaskoczony faktem, że inny poziom świadomości obserwuje się u dzieci, a inny u dorosłych, ponieważ wymaga wzajemnego oddziaływania na siebie kory przedczołowej (PFC) i czuciowych rejonów mózgu – podczas pierwszych trzech lat życia łącznośc pomiędzy tymi dwoma obszarami nie jest zbyt solidna, ponieważ PFC i przewody tych połączeń wciąż się rozwijają.

- Jeśli [postrzeganie] nie jest podświadome, musi włączyc PFC - mówi badacz. - Na podstawie badań anatomicznych wiemy, że PFC nie jest w pełni rozwinięte przed drugim rokiem życia. Nie jest prawdą, że w ogóle nie istnieje, po prostu nie jest w pełni sprawne.

Badanie ma także bardziej praktyczne konsekwencje. Najlepiej by było, gdyby badania niemowląt pomogły naukowcom prześledzić jak tworzy się świadomość. - Można użyć tej metody bardzo wcześnie, by spróbować sprawdzić czy rozwój jest prawidłowy, czy też nie - podkreśla Kouider. - Wiemy, że dzieci z autyzmem mają problem ze świadomym postrzeganiem przedstawianych im twarzy, zatem można założyć, że z pomocą tej metody można stwierdzić, czy dziecko reaguje prawidłowo na pokazywane mu obiekty.

Zatem, choć może tego nieświadome, najmłodsze dzieci mogą dostarczać wartościowych informacji, dotyczących świadomego formowania myśli i ich późniejszego rozwoju. Z tą wiedzą łatwiej będzie odkryć, co naprwadę znaczy “być świadomym”.

Opracowała:

Gabriela Godek