Negatywne skutki używania tabletów przez dzieci - świadomość i zapobieganie

W 2013 roku ukazała się książka „Cyfrowa demencja” Manfreda Spitzera. Autor ukazuje w niej zagrożenia, jakie czyhają w rozwiniętym technologicznie świecie zarówno na dorosłych, jak i na dzieci. Używanie tabletów i smartfonów, którymi otaczani są najmłodsi, niesie ze sobą poważne konsekwencje, które nadal nie są do końca zbadane.

Brak świadomości na temat skutków używania tabletów przez dzieci jest niezwykle niebezpieczny. Powstaje pokolenie, które zbyt szybko opanowuje nowe technologie. Generacja „homo tabletis” nie doświadcza prawdziwej interakcji ze światem. Substytut rzeczywistości stanowi dla dziecka tablet czy smartfon. Tym sposobem młodzi ludzie od najmłodszych lat rozwijają się nieprawidłowo. Im większa zatem jest świadomość tego zjawiska, tym skuteczniej będzie można mu zapobiec.

Negatywny wpływ tabletu na dziecko

Wpływ urządzeń cyfrowych na umysł dziecka

Mózg podlega ciągłym zmianom, co oznacza, że jest „plastyczny”. Jesteśmy w stanie poprzez proces uczenia się stymulować go do tworzenia kolejnych połączeń pomiędzy neuronami. Im większa ich ilość, tym sprawniej i szybciej działa nasz mózg. U małych dzieci mózg jest najbardziej plastyczny, tego typu połączenia dopiero się tworzą. Poprzez ćwiczenie pamięci w nauce i zabawie może być ich coraz więcej. Trenowanie umysłu z pomocą urządzeń cyfrowych przynosi jednak odwrotny skutek. W znacznym stopniu utrudnia dziecku proces uczenia się i spowalnia jego rozwój. Mózg zapamięta o wiele lepiej informacje, które zostały przyswojone poprzez angażowanie wielu zmysłów i emocji. Dziecko, które będzie korzystać z urządzeń cyfrowych, jest jedynie biernym odbiorcą.

Hipnotyzująca magia ekranu

Częstotliwość odświeżania monitora jest tak duża, że młody umysł nie potrafi poradzić sobie z nadmiarem bodźców wzrokowych. W ciągu sekundy mózg otrzymuje ogromną ilość impulsów, za którymi „nie nadąża”. Rodzice z pewnością znają rodzaj „hipnozy”, w jaką zapada dziecko, gdy znajduje się przed monitorem. Częstotliwość odświeżania monitora 120 Hz oznacza, że na ekranie w ciągu sekundy wyświetlanych jest 120 obrazów. Skutkiem przyswajania nadmiernej ilości bodźców jest rozdrażnienie, dezorientacja i problemy z koncentracją.

Rozwój motoryczny dziecka

Motoryka jest ogólną sprawnością fizyczną człowieka. Motoryka mała to pisanie, chwytanie i wszelkiego typu zdolności wymagające sprawności manualnej, duża natomiast to czynności takie jak bieganie, skakanie itp. Nad rozwojem motorycznym należy pracować. Dziecko, które przychodzi na świat, musi nabyć i rozwijać umiejętności motoryczne. Rozwój motoryki dużej wpływa na umiejętności z zakresu motoryki małej. Dzieci, które większość czasu spędzają na używaniu tabletów i smartfonów, nie rozwijają swoich zdolności ruchowych. Zabawa z piłką, kolorowanki, rysowanie - są to aktywności, które sprzyjają rozwojowi dziecka, wbrew pozorom nie tylko fizycznemu, ale również umysłowemu.

Opóźniony rozwój mowy

Opóźniony rozwój mowy to brak zdolności mówienia lub pojawienie się jej w stopniu niewystarczającym, aby możliwa była komunikacja (np. ubogi zasób słownictwa lub poważne zaburzenia artykulacyjne). ORM diagnozowany jest gdy dzieci mają 2 lub 3 lata, jednak już na wcześniejszych etapach rozwoju można zauważyć pewne nieprawidłowości, chociażby takie jak późniejsze pojawienie się gaworzenia. Trudności mogą dotyczyć również konstruowania poprawnych gramatycznie wypowiedzi czy zbyt wolnego przyswajania języka. Zdolność mówienia nie jest wrodzona. Dziecko uczy się jej za pomocą naśladownictwa, poprzez kontakt ze słownym opisem świata. Mowa rozwija się również dzięki dialogowi, najpierw pomiędzy matką a dzieckiem, a następnie innymi osobami z jego otoczenia. Dialog jest niezwykle ważny, ponieważ dzięki niemu dziecko wchodzi w interakcję z drugą osobą i potrafi odczytywać sygnały niewerbalne, które wysyła rozmówca. Tablety, smartfony i wszelkiego typu zabawki edukacyjne, które wydają sygnały dźwiękowe, nie mają żadnego zastosowania w kwestii nauki mowy. Są jedynie przeszkodą w zdobywaniu tych umiejętności.

Zdolności motoryczne również mają ogromny wpływ na pojawienie się mowy i rozwijają się równolegle z nią. W aktywności fizycznej i zabawie istnieją pewne sekwencje ruchów. To samo towarzyszy nam podczas mówienia, pisania, czytania i odbierania informacji. Odpowiednia sekwencja działań, czyli kolejność ich wykonywania jest niezbędna w całym naszym życiu. Podczas aktu mowy musimy zakomunikować nasze myśli werbalnie w postaci sekwencyjnie (kolejno) ułożonych wyrazów, fraz czy zdań tak, aby mógł je zrozumieć odbiorca. Sprawnościami motorycznymi również rządzi „sekwencyjność”. Musimy wykonać kolejno serię określonych ruchów, aby np. złapać lub kopnąć piłkę. Jeśli dziecko nie ćwiczy sprawności motorycznych, będzie miało również problemy z mową.

Rozwój społeczno-emocjonalny dziecka

Dzieci, które przez zbyt częste używanie urządzeń mobilnych mają problemy z aktywnością fizyczną, mową, pamięcią i koncentracją, nie rozwijają się tak, jak ich rówieśnicy. Wszystko to ma wpływ na ich postrzeganie świata, tj. czują się gorsze, a co za tym idzie, są sfrustrowane. Uczucie to powoduje złość, która utrudnia kontakt dziecka z otoczeniem i rodzi kolejne problemy. Również kiedy rodzic nie potrafi uspokoić dziecka, często daje mu telefon czy tablet. W oczywisty sposób zajmuje to jego uwagę i poprawia nastrój. Tego typu metoda radzenia sobie z zachowaniem dziecka ma swoje konsekwencje. Człowiek musi przeżywać pewne emocje - złość, znudzenie czy frustracje - aby wiedział, jak może sobie z nimi radzić. Dzieci, które nie uczyły się swoich reakcji w takich sytuacjach, mogą mieć problemy emocjonalne w dorosłym życiu.

Dziecko powinno rozwijać swoją kreatywność, zainteresowania i realizować własne potrzeby. Umożliwia mu to kontakt z otoczeniem. Dzięki niemu jest w stanie zrozumieć pewne zjawiska i konsekwencje swoich czynów. Tylko realny świat dostarcza mu interakcji, które pozwalają na poznanie samego siebie i zrozumienie panujących reguł. Tablety i smartfony nie są w stanie zapewnić wszystkich tych przeżyć. Dziecko może mieć również problem z odróżnieniem świata wirtualnego od rzeczywistego.

Świadomość rodziców i opiekunów dotycząca skutków używania tabletów przez dzieci

Badania ukazujące skale zjawiska

Badania przeprowadzone w 2015 roku przez jedną ze znanych fundacji miały na celu określenie nasilenia zjawiska, jakim jest korzystanie z urządzeń mobilnych przez dzieci oraz rozpatrzenia tej kwestii z uwzględnieniem wieku badanych. Aż 64% dzieci w wieku od 6 miesięcy do 6,5 lat korzysta z urządzeń mobilnych, a 25% z nich robi to codziennie. 69% rodziców pozwala dzieciom na korzystanie z tabletów i smartfonów, kiedy muszą zająć się własnymi sprawami, a 49% robi to, aby nagrodzić dziecko. 26% dzieci w wieku do 6,5 lat posiada własne urządzenia mobilne. Aż 43% dzieci jednorocznych i dwuletnich korzysta z urządzeń, a 13% z nich posiada je na własność. 9% rocznych i dwuletnich dzieci potrafi samodzielnie wyszukać treści w internecie. Inne badania ukazują również, że dzieci najczęściej korzystają z aplikacji instalowanych przez rodziców z myślą o dziecku (aż 79%). Co ciekawe, również co czwarty rodzic udostępnia dziecku tablet po to, by zjadło, a 18% robi to, aby dziecko zasnęło. Powyższe badania ukazują skalę problemu, z jakim borykają się współcześni rodzice i ich pociechy. Tak ogromny odsetek dzieci, które wykorzystują nowe technologie od najmłodszych lat, jest alarmujący. Niektóre z nich nie potrafią już zjeść lub zasnąć bez tabletu czy smartfonu.

Cyfrowa demencja

Mówiąc o świadomości otoczenia nie sposób nie wspomnieć o „Cyfrowej demencji” Manfreda Spitzera. Autor to niemiecki psychiatra, neurobiolog i ojciec szóstki dzieci. Jego książka to krytyczny głos dotyczący mediów cyfrowych i ich powszechnego użycia. Spitzer objaśnia, jak działa mózg, który rozwija się w świecie mediów cyfrowych. Tytułowa „cyfrowa demencja” to określenie, które pojawiło się jakiś czas temu w Korei Południowej. Ta nazwa odnosiła się do szeregu objawów natury somatycznej, jakie obserwowali coraz częściej koreańscy lekarze, a których przyczyną było nadużywanie mediów cyfrowych. Zjawisko to, dostrzeżone i nazwane, rzuca nowe światło na problemy współczesnego świata i rozwój kolejnych pokoleń.

Kampanie dotyczące problemu

Problem, z którym boryka się wiele dzieci i rodziców, aby mógł zostać dostrzeżony, powinien zostać w odpowiedni sposób nagłośniony. Jest to rola kampanii społecznych i reklam, które maja za zadanie dotrzeć do jak największej ilości ludzi. W Polsce zorganizowano kampanię „Mama, tata, tablet”. Promuje ją kilkuminutowy film rysunkowy, w którym prezentowany jest nowy typ człowieka: człowiek tabletowy. Twórcy pokazują jak łatwo i szybko dzieci uzyskują dostęp do urządzeń mobilnych oraz jakie niesie to ze sobą skutki. Mimo to wielu rodziców nadal nie zdaje sobie sprawy z zagrożeń, które stwarza nadmierne używanie przez dzieci tabletów i smatfonów. Im więcej kampanii, tym większa będzie świadomość społeczna dotycząca problemu.

Zapobieganie negatywnym skutkom używania tabletów przez dzieci

Zachowanie odpowiedniego progu wiekowego

Minimum do trzeciego roku życia dzieci nie powinny mieć kontaktu z urządzeniami cyfrowymi. Bardzo ważne jest więc, aby kontrolować to, czym się bawią i pomieszczenia, w których się znajdują. Telewizor, który włączony jest niezależnie od pory dnia, nieustannie grające radio czy inne urządzenia elektroniczne przeszkadzają i zagłuszają naturalne odgłosy, jakich dziecko powinno doświadczać. Jeśli rodzice zdecydują się na udostępnianie urządzeń cyfrowych dzieciom w wieku od 3 do 6 lat, powinni zachować szczególną ostrożność i robić to w rozsądny sposób, zgodnie z zasadami, jakie wcześniej ustalą.

Ograniczenie czasu korzystania z urządzeń mobilnych

Bardzo ważne jest to, aby dzieci nie korzystały z urządzeń mobilnych codziennie. Dni bez tabletów czy smartfonów mogą pokazać młodym ludziom wiele innych możliwości rozrywki. Jednorazowo dzieci powinny używać ich od 15 (najmłodsi) do 30 minut, natomiast dzienny limit wynosi od 30 minut do maksymalnie 2 godzin.

Używanie tabletu tylko w odpowiednich porach dnia

Poprzez odpowiednie pory dnia można rozumieć takie, w których zabawa tabletem czy smartfonem nie przyniesie dziecku dodatkowych negatywnych skutków. Jeśli maluchy używają urządzeń mobilnych przed snem, mają problemy z zaśnięciem. Korzystanie z nich w szkole przekłada się zaś na trudności z koncentracją i brak zainteresowania zajęciami. Dziecko, które ogląda filmy czy gra na tablecie podczas jedzenia, nie uświadamia sobie nawet, że je. Nie jest zainteresowane posiłkiem, a urządzeniem, które mu towarzyszy. Konsekwencją tego może być brak zainteresowania jedzeniem.

Analiza treści pokazywanych dziecku

W pierwszych latach, w których dziecko korzysta z urządzeń mobilnych, powinien towarzyszyć mu rodzic. Nie tylko może on wybierać i nadzorować treści, jakie trafiają do dziecka, ale również objaśniać dziecku to, co widzi na ekranie. Tego typu używanie tableta czy smartfonu będzie okazją do spędzenia wspólnie czasu i rozmowy.

Autor: Anna Jedlikowska