Opieka nad dzieckiem niewidomym

Według WHO, za niewidomą uznaje się osobę, u której stwierdzono zupełny brak wzroku lub jego ograniczenie do 1/20 (po zastosowaniu szkieł korekcyjnych). Dziecko niewidome potrzebuje szczególnej opieki ze strony rodziców oraz osób zajmujących się jego rewalidacją.

Podstawą opieki nad takim dzieckiem jest zastąpienie wzroku przez inne zmysły, takie jak słuch i dotyk. W tej sytuacji ważną rolę odgrywa Alfabet Brajla, dzięki któremu dziecko może komunikować się za pomocą pisma.

Etiologia wad wzroku

Za przyczyny wad wzroku u dzieci uznaje się różne dolegliwości w zależności od okresu, w którym się pojawiły.

• Okres prenatalny: mutacje genetyczne, choroby dziedziczne, zanik nerwu wzrokowego, choroby matki (kiła, odra, różyczka, toksoplazmoza), zatrucia pokarmowe matki, używki, niewłaściwie stosowane leki, wrodzone wady naczyniówki i tęczówki, zaćma wrodzona, stany degeneracyjne różnych części oka.
• Okres perinatalny: długa akcja porodowa, wcześniactwo, długi pobyt w inkubatorze.
• Okres postnatalny: zaćma, jaskra, nowotwory oka, barwnikowe zwyrodnienie siatkówki, cukrzyca, gruźlica, choroby weneryczne, albinizm, zapalenie mózgu, guz mózgu, brak witaminy A w organizmie, urazy mechaniczne, zatrucia pokarmowe.

Wpływ braku wzroku na sytuację życiową

W celu odpowiedniej opieki nad dzieckiem niewidomym, warto zdać sobie sprawę z tego, jakie trudności będą je napotykały w życiu codziennym. Uświadomienie sobie ich da możliwość w miarę pełnej pomocy ze strony rodziców, pedagogów oraz terapeutów. Warto zatem zwrócić uwagę na następujące aspekty:

Dzieci niewidome nie są w stanie określić, czy są obserwowane. Dlatego też czasem mogą zachowywać się dziwnie. Może to wpływać negatywnie na interakcje społeczne w życiu codziennym.

Należy zwrócić uwagę na tzw. blindyzmy (kiwanie się, robienie min, kręcenie głową), które występują od urodzenia.

Pojawiają się także ograniczone możliwości poznawania nowych osób, zabaw z rówieśnikami, uczestnictwa w zajęciach. Dla dzieci, które mają naturalną potrzebę zabawy, jest to duże obciążenie w życiu. Dlatego ważne jest, by znaleźć alternatywne elementy rozrywek i kontaktów z rówieśnikami, które będą dostosowane do możliwości dziecka.

Osoby niewidome często budzą skrajne emocje (pogarda lub nadmierna litość). Istotne jest, by w miarę możliwości, oswoić z nimi dziecko i nauczyć radzenia sobie z reakcją społeczeństwa.

Szczególnego wysiłku ze strony rodziców wymaga nauczenie dziecka tych elementów, których naturalnie powinno uczyć się ono przez naśladownictwo (np. uśmiech, ukłon, sposób ubierania się). Skłania to do poszukiwania innych metod oraz wykazania się cierpliwością.

Istotnym czynnikiem jest umożliwienie dziecku w miarę swobodnego poruszania się oraz stwarzanie okazji do poznawania przedmiotów przez dotyk.

To, na co należy zwrócić szczególną uwagę, to fakt, że dzieci niewidome mają niskie lub zerowe poczucie bezpieczeństwa. Z tego powodu wymagają szczególnej opieki nawet w podstawowych sytuacjach życiowych.

Procesy poznawcze osób z wadą wzroku

Kolejnym istotnym aspektem opieki nad dzieckiem niewidomym jest oswojenie się z metodami, którymi można zastąpić poznanie wzrokowe. Ułatwi to dziecku życie codzienne, a rodzicom pomoże w swobodnych kontaktach z nim. Wśród procesów poznawczych osób z wadą wzroku wyróżnić można:

• Kompensację, czyli zastąpienie. Polega ona na odbieraniu rzeczywistości przez inne zmysły niż wzrok (głównie przez dotyk). Najważniejszym organem odbierającym bodźce jest język oraz czerwone części warg. Duże znaczenie ma również słuch.
• Wyobrażenia surogatowe, polegające na porównaniu, np. koloru z dźwiękiem. Jest to zastąpienie zmysłu wzroku dostępnymi wyobrażeniami.
• Zmysł przeszkód, który posiadają osoby niewidome. Znajduje się on na wysokości czoła, gdzie odczuwa się przeszkodę jako muśnięcie. Bazuje on na instynkcie bronienia się.
• Alfabet Brajla, umożliwiający poznanie na poziomie tekstu. Pozwala on na zapis mowy, matematyczny itp., przestrzegając przy tym reguł ortograficznych i gramatycznych. Składa się z 63 znaków i tworzy go 6-cio punkt.

Cele rewalidacji

Podstawa opieki nad dzieckiem niewidomym, to przygotowanie go do dorosłego życia poprzez:

• Akceptację wady wzroku.
• Naukę alfabetu Brajla.
• Naukę poruszania się (techniki ochroniarskie, kierunek marszu, przyroda, korzystanie z psa i białej laski, chodzenie po schodach, korzystanie z środków komunikacji miejskiej, nawyki prozdrowotne, odnajdywanie upuszczonych przedmiotów, higiena osobista, prace domowe, zakupy).

Zatem w pracy z dzieckiem niewidomym ważne jest, by uświadomić sobie problemy i niebezpieczeństwa jakie czekają na nie w sytuacjach życia codziennego. W znacznym stopniu ułatwi to opiekę nad dzieckiem i da możliwość przygotowania go, w możliwie największym stopniu, do życia dorosłego.

Katarzyna Łukawska