Opieka nad dzieckiem z ADHD

Problem nadpobudliwości psychoruchowej dotyczy już ponad 350 tysięcy dzieci. Diagnozowany jest już w wieku szkolnym, a nawet przedszkolnym. Psychiatria dziecięca to wyjątkowo trudna dziedzina medycyny i cały czas opracowywane są polskie standardy postępowania z dziećmi z zespołem ADHD. Bez względu na to, jak choroba przejawia się u naszego dziecka, powinniśmy poświęcić mu szczególnie dużo uwagi.

Czy nieznośny znaczy nadpobudliwy?

ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) to zespół nadpobudliwości psychoruchowej wraz z zaburzeniami koncentracji i uwagi. Impulsywność, niecierpliwość, niepokój, nieuwaga, nerwowe ruchy, trudności ze skupieniem się na jednej rzeczy i wykonaniem polecenia to także charakterystyczne objawy ADHD. Zachowanie u dzieci z takimi objawami bardzo często różni się od zachowania ich rówieśników.

Z badań wynika, że obecnie nadpobudliwość ta jest częściej diagnozowana u chłopców niż u dziewczynek i dotyczy około 2,5% populacji na etapie przedszkolnym. Czy bycie łobuzem, niepokornym rozrabiaką, krzykaczem i złośnikiem oznacza, że nasze dziecko potrzebuje odpowiedniej troski i opieki? Rozróżnienie, czy zachowanie jest wynikiem wystąpienia czynników niezależnych od naszego dziecka (choroby), czy zwykłego nieposłuszeństwa i przekory jest bardzo trudne i w dużej mierze opiera się na intuicji rodziców i znajomości własnego dziecka.

Po pierwsze – cel działania

Opieka nad dzieckiem z ADHD jest szczególna. Mimo, że objawy są podobne, to każdy przypadek jest inny. Dlatego należy wypracować najlepszy sposób współpracy. Po pierwsze należy określić cel działania. Rodzice muszą wiedzieć co chcą osiągnąć i jakimi metodami.

Zależy nam przede wszystkim, aby uczynić nasze dziecko szczęśliwszym i spokojniejszym. Musi czuć się bezpiecznie i wiedzieć, że poświęca się mu bardzo dużo uwagi. Takiemu dziecku trzeba stworzyć środowisko do terapii. Aby pomoc była jeszcze bardziej widoczna, ważne jest, by w opiekę zaangażowała się także cała rodzina. Wsparcie nauczycieli, psychologów czy psychiatrów również jest bardzo pomocne. Oczywiście wcześniejsze zdiagnozowanie choroby i rozpoczęcie terapii pozwoli na lepsze poznanie zaburzeń u dziecka, radzenie sobie z nim, a nawet zmniejszenie objawów nadpobudliwości.

Po drugie – wydawanie poleceń i konsekwencja

Rodzice muszą ustalić pewne reguły. Dziecko od razu musi wiedzieć, że należy ich przestrzegać. Nie może być tak, że jednego dnia pewne zachowania są akceptowane, a następnego karane. Trzeba uporządkować ich rzeczywistość, dlatego należy stworzyć plan dnia.

Dziecko ma naturalne problemy z organizacją, wykonywaniem zadań, potrzebuje przy tym pomocy kogoś starszego. Dobrze jest, aby wypracowało pewien rodzaj rutyny, który pozwoli na pracę nad swoimi obowiązkami i wykonywaniem ich o określonych godzinach. Można zastanowić się nad wprowadzeniem systemu nagrody i kary, za wykonanie lub niewywiązanie się ze swojego obowiązku. Czekając na nagrodę, dziecko będzie bardziej zmotywowane i chętne do pracy. Potraktuje swoje zadanie jako przyjemność, a nie przymus. Ważne by zachować stałość tych zasad.

To nie oznacza nadmiernej surowości czy karania, ale wprowadzenie pewnej dyscypliny i stałości decyzji. Nie zapominajmy o pochwałach – nasza pociecha czuje się wtedy bardziej doceniona. To stwarza mniejsze ryzyko wybuchu ponownej agresji lub złości w przyszłości. Pamiętajmy, że to najczęściej rodzice są przykładem zachowania dla własnych dzieci. Impulsywne reagowanie na zachowanie dziecka, nasze wybuchy złości wcale nie są pomocne, a wręcz przeciwne. Dziecko patrzy na nas i koduje, że skoro my się tak zachowujemy, to jemu też wolno. Tylko pozostanie spokojnym w trudnej sytuacji może nas uratować.

Po trzecie – praca w grupie

Kontakty naszego dziecka z rówieśnikami mogą być równie trudne, ale jako rodzice powinniśmy mu je zapewnić i pomóc w ich ulepszeniu oraz podtrzymaniu. Kłopoty w relacjach z dziećmi dotyczą przede wszystkim tego, że czuje się samotne, ma nienajlepszą pozycję w grupie, nie umie przegrywać, chce koncentrować uwagę na sobie oraz nie potrafi czekać na własną kolej.

Kontakt ze środowiskiem może być bardzo ważnym etapem w zmniejszaniu objawów choroby. Stwarzanie okazji do spotkań z innymi dziećmi, a także z ich rodzicami, rozmowy, organizacja wspólnych zabaw, wyjazdów, zapewnienie atrakcji – wtedy dziecko na nowo buduje swoje relacje, współpracuje, bawi się, cieszy i rozmawia. Grupowe warsztaty psychoedukacyjne uczą nie tylko rodziców, ale także dzieci, jak radzić sobie z objawami ADHD oraz pozwalają nabyć szerokie umiejętności. Takie spotkania to także ważna sprawa dla rodziców, ponieważ nie czują się osamotnieni i zawsze mogą liczyć na wsparcie.

Chwal za wysiłek i staranie

Dziecko z ADHD bardzo często czuje się niedocenione. Ma kłopoty z poczuciem własnej wartości. Jest niepewne, nieśmiałe i ma złe zdanie na własny temat. Nasze dziecko jest dla nas wszystkim, dlatego zawsze znajdziemy jego mocne strony i potrafimy zbudować jego pozytywny wizerunek. Jako rodzice potrafimy odnaleźć jego atuty, przekonując o nich samą pociechę i budując w nim poczucie dumy i zadowolenia. Należy chwalić tak często jak jest to tylko możliwe.

Otoczenie zawsze zauważy u niego jakieś błędy, dlatego od nas musi otrzymać jak najwięcej pozytywnego wsparcia. Nie tylko efekty są ważne, ale przede wszystkim staranie. Im bardziej będzie chwalone, tym bardziej będzie chciało efektywnie pracować.

W szkole z dzieckiem z ADHD współpracuje przede wszystkim nauczyciel i to on kieruje jego zachowaniem. Oczywiście może liczyć na pomoc pedagoga i psychologa, ale oni działają bardziej jako doradcy. Praca indywidualna z dzieckiem nie jest dobrym rozwiązaniem, ponieważ traci ono wtedy możliwość interakcji z rówieśnikami. Zawsze należy stawiać na prace grupowe, które uczą go nowych doświadczeń społecznych.

Kontrakt behawioralny z dzieckiem

W każdym przypadku ADHD u dziecka należy zająć się behawioralnymi metodami kierowania jego zachowaniem. Jako rodzice ustalamy wyeliminowanie jakiegoś zachowania, określamy cele i na nich się koncentrujemy. Bardzo ważne, by nad zmianą pracować stopniowo i koncentrować się na zachowaniach pojedynczo, a nie na wszystkich naraz.

Tworzymy system zasad i procedur – dziecko musi wiedzieć co wolno, a czego nie wolno robić. Musi uczyć się postępować w różnych sytuacjach. Polecenia wydajemy skutecznie – pozytywnie i aktywizująco. Zachęcamy do zrobienia czegoś, a nie wymuszamy i zrażamy, czyli nie stwarzamy sytuacji do ponownej złości i buntu. Stosujemy konsekwencje pozytywne i negatywne – oczywiście z przewagą dla pozytywnych (pochwał, nagród), które zachęcają do prawidłowego zachowywania się. Kary powinny być przemyślane i stosowane do popełnionego czynu.

Praca „tu i teraz”

Praca z dzieckiem to praca „tu i teraz”. Jest stała i polega na tym, że w domu z dzieckiem pracuje rodzic, a w szkole nauczyciel. Mimo, że praca tak ważna w zmniejszaniu lub nawet eliminacji przyczyn nadpobudliwości u naszego dziecka, to powinna być bardziej zbliżona do czułej i skutecznej opieki, niż długotrwałej terapii.

Autor: Justyna Biernacka