Ostre i przewlekłe zapalenie oskrzeli u dzieci
Organizm dziecka ze względu na swoją specyficzną budowę i fizjologię, odmienną od dorosłego człowieka nigdy nie powinien być traktowany jako jego miniatura, bardziej jako „odrębny organizm”, który wymaga często odmiennego postępowania w wielu chorobach.
Ostre zapalenie oskrzeli – przyczyną są głównie wirusy
Ostre zapalenie oskrzeli jest stosunkowo częstą chorobą wieku dziecięcego. Głównymi czynnikami etiologicznymi są wirusy: adenowirus, parainfluenzae, RSV, rhinovirus. Do zachorowania dochodzi najczęściej w okresie jesienno-zimowym, aż do początku wiosny. Niekiedy chorobę mogą wywołać również bakterie: Mycoplasma pneumoniae lub Bordetella pertussis. W przypadku wyizolowania innych bakterii, takich jak Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae należy traktować je jako zakażenie wtórne. Bardzo często ostremu zapaleniu oskrzeli mogą towarzyszyć inne choroby zarówno z górnych jak i dolnych dróg oddechowych, w tym zapalenie tchawicy.
Wnikające do dróg oddechowych wirusy doprowadzają do martwicy nabłonka, obszary zajęte przez nie są obrzęknięte, przekrwione, z czasem ze znacznym złuszczaniem się nabłonka, dużą ilością wydzielin oraz skurczem mięśni gładkich. Wszystkie te składowe doprowadzają ostatecznie do zwężenia światła oskrzeli. Opisany proces zaczyna ustępować po około 7 dniach, po 21 dniach powraca ruchomość rzęsek, a po 3 miesiącach oskrzela odzyskują pełną sprawność.
Choroba zwykle poprzedzona jest infekcją górnych dróg oddechowych rozwijającą się na kilka dni przed. Po tym okresie pierwszym objawem jest z reguły kaszel; ma on charakter suchy, z czasem przechodząc w wilgotny, stanowiący utrudnienie w normalnym funkcjonowaniu chorego. Kaszlowi może towarzyszyć również wzrost temperatury. Nadmiar wydzieliny (surowiczej, mieszanej bądź ropnej) u najmłodszych dzieci zamiast odkrzuszania może być połykany doprowadzając do wymiotów.
Przy znacznych zwężeniach oskrzeli obserwuje się niekiedy rozdęcie płuc z charakterystycznym bębenkowym odgłosem opukowym podczas badania, także patologiczne szmery nad polami płucnymi w postaci rzężeń średnio i grubobańkowych oraz świstów i furczeń. Oddech jest wydłużony. Stan taki utrzymuje się z reguły do 2 tygodni jednak niekiedy kaszel może utrzymywać się tygodniami. Czasem chorzy określają dolegliwości jako uczucie ciężaru za mostkiem, ewentualnie pieczenie w obrębie przedniej ściany klatki piersiowej. Głównie w przypadku dzieci słabych lub niedożywionych w następstwie ostrego zapalenia oskrzeli może dojść do rozwoju zapaleń ucha, płuc lub zatok przynosowych.
Zobacz również:
Niestety do tej pory nie udało się stworzyć skutecznego leczenia przyczynowego. W większości chorych objawy ustępują samoistnie. U dzieci istotnym może być odpowiednie nawilżanie otoczenia, w którym się znajduje. Pomocne mogą być również leki mukolityczne pod postacią inhalacji lub formy doustnej. Mają one za zadanie ułatwienia ewakuacji wydzielin z oskrzeli. Należy pamiętać również o zabiegach fizykoterapeutycznych mających na celu poprawę transportu śluzowo-rzęskowego. Warto również podawać leki rozszerzające oskrzela. W przypadku antybiotyków, są one wskazane tylko przy podejrzeniu zapalenia o etiologii zapalnej.
Nawrotowe zapalenie oskrzeli
Nawrotowe zapalenie oskrzeli pod względem objawów w zasadzie nie różni się zbytnio od ostrego zapalenia oskrzeli. Podstawową różnicą jest czas utrzymywania się. Za postać tą uznaje się przypadki zapalenia oskrzeli trwające około 2 tygodni pojawiające się minimum cztery razy w roku. Tak częste zakażenia uniemożliwiają prawidłową regenerację nabłonka rzęskowego co z czasem może pogarszać stan dziecka.
Przewlekłe zapalenie oskrzeli
Za przewlekłe zapalenie oskrzeli uznaje się stan w których objawy trwają minimum 3 miesiące w ciągu 2 następujących po sobie lat. Jest to kryterium stworzone bardziej na potrzeby osób dorosłych, nie mniej w przypadku dzieci słusznym jest uznanie przewlekłego zapalenia oskrzeli jako odmiennej jednostki. Wymusza ona szczególna opiekę lekarską takich dzieci. Zaniedbane może doprowadzić do rozwinięcia się zapalenia płuc, rozedmy płuc a niekiedy i rozstrzeni oskrzeli.
Głównymi sprawcami choroby są przede wszystkim wirusy oraz bakterie. Do tych ostatnich zalicza się m.in. Staphylococcus aureus, Haemophilus sp. oraz Streptococcus pneumoniae. Wpływ mogą mieć również różnego rodzaju czynniki środowiskowe pod postacią zanieczyszczeń powietrza, w tym dymu tytoniowego. Osoby z niedoborami immunologicznymi oraz atopią są bardziej narażone na infekcję bakteryjną.
W odróżnieniu od postaci ostrej w obrazie mikroskopowym głównie dominują nacieki z limfocytów, zwiększenie ilości komórek kubkowych oraz gruczołów śluzowych. Błona podstawna ulega znacznemu pogrubieniu, a w obszarach sąsiadujących stwierdza się miejsca objęte rozedmą lub niedodmą.
Głównym objawem wynikającym ze zwężenia oskrzeli, zalegania wydzieliny oraz obrzęku jest stale utrzymujący się produktywny kaszel z odksztuszaniem śluzowej, a z czasem również ropnej wydzieliny z dróg oddechowym. Podobnie jak w ostrym zapaleniu oskrzeli u dzieci połykających wydzielinę mogą wystąpić wymioty. W badaniu stwierdza się przede wszystkim rzężenia suche oraz wilgotne grubobańkowe. Aby rozpoznać chorobę oprócz objawów klinicznych mogących sugerować przyczynę wykonuje się również badania dodatkowe. Stwierdza się w nich m.in. wykładniki stanu zapalnego pod postacią leukocytozy oraz przyspieszonego OB., czasem jeżeli zapalenie ma tło alergiczne dochodzi do wzrostu eozynofilów. W czynnościowym badaniu płuc stwierdza się wzrostu oporów oddechowych oraz nadreaktywność oskrzeli. Płuca w obszarach obwodowych są przejrzyste. W długotrwałym zapalenie oskrzeli dochodzi dodatkowo do wzmożonego rysunku naczyniowo – oskrzelowego z poszerzeniem wnęk, często jednak w badaniu radiologicznym nie stwierdza się zmian świadczących o toczącym się procesie zapalnym.
Leczenie ma na celu przede wszystkim usunięcie nadmiaru śluzu w oskrzelach. W tym wypadku w związku z etiologią bakteryjną słuszne może być stosowania antybiotykoterapii jednak zgodnie z oceną lekowrażliwości. Ważną rolę odgrywa również fizykoterapia.
Autor: Piotr Kuc
Źródła:
Richard E.Behrman, Podręcznik pediatrii-Nelson, Wydawnictwo Naukowe PWN Sp. z o.o., Warszawa 1996
Kubicka Krystyna, Pediatria, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2010
Komentarze do: Ostre i przewlekłe zapalenie oskrzeli u dzieci