Prawne aspekty ograniczenia i pozbawienia władzy rodzicielskiej

Wychowanie dziecka oznacza kształtowanie jego osobowości, postaw emocjonalnych oraz systemu wartości. Pod pojęciem władzy rodzicielskiej kryją się zarówno prawa, jak i obowiązki rodzica wobec nieletniego dziecka. Powstają one z chwilą narodzin i trwają do osiągnięcia przez dziecko pełnoletności.

Istotne jest, iż w przypadku niepełnosprawności dziecka władza rodzicielska zobowiązuje rodziców do opieki nad swoim dzieckiem również w życiu dorosłym. W takiej sytuacji może ona trwać nawet do śmierci dziecka.

Obowiązki rodziców wobec dziecka

Obowiązkiem rodzica jest dbanie o rozwój i bezpieczeństwo swojego dziecka, jak również o jego zdrowie i edukację. Władza rodzicielska obejmuje również obowiązek wychowania dziecka, reprezentowania go oraz sprawowania opieki nad nim oraz jego majątkiem.

Zgodnie z Ustawą o systemie oświaty rodzice mają obowiązek dopełnienia czynności związanych ze zgłoszeniem swojego dziecka do szkoły, a co za tym idzie zapewnienie mu regularnego uczęszczania na zajęcia edukacyjne oraz zapewnienie odpowiednich warunków, które umożliwią dziecku naukę i przygotowanie do zajęć szkolnych.

Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy również formułuje zakres obowiązków rodziców względem swojego dziecka, kładąc nacisk w szczególności na kwestie wychowania. Przede wszystkim rodzice są zobowiązani do wychowania swojego dziecka w sposób odpowiedzialny z zachowaniem jego poszanowania oraz akceptacji jego przekonań. Rodzice mają również obowiązek nie zaniedbywać dziecka. Istotne jest także poświęcanie dziecku takiej ilości czasu oraz swojego zainteresowania, aby wzmocnić wysiłki szkoły skierowane na osiągnięcie konkretnych celów w kwestii wychowania i kształcenia.

Władza rodzicielska

Władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, niezależnie od kwestii formalizacji związku oraz tego czy prowadzą wspólne życie, czy też żyją osobno. Wyjątkiem są jednak sytuacje, gdy sąd nie ustali, kto jest ojcem dziecka lub wówczas, gdy jedno z rodziców:

zostało pozbawione władzy rodzicielskiej,
nie żyje,
nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych.

Władzę rodzicielską rodzice powinni sprawować mając na uwadze przede wszystkim dobro swojego dziecka oraz jego stopień dojrzałości w czasie podejmowania decyzji. Myśl tą potwierdza art. 95 §4 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego, który mówi, że „rodzice przed powzięciem decyzji w ważniejszych sprawach dotyczących osoby lub majątku dziecka powinni je wysłuchać, jeżeli rozwój umysłowy i stopień dojrzałości na to pozwala”.

Niezwykle istotną kwestią jest fakt, iż granicę władzy rodzicielskiej wyznacza dobro dziecka, które wymaga od rodziców oddziaływania na swoją pociechę własnym przykładem oraz autorytetem. Oznacza ono także okazywanie dziecku zainteresowania, służenia radą oraz pomocą, jak też sprawowanie opieki nad dzieckiem i traktowanie go w sposób sprawiedliwy.

Ograniczenie władzy rodzicielskiej

Konstytucja Rzeczypospolitej dopuszcza możliwość ingerencji w sferę władzy rodzicielskiej, wówczas kiedy jest ona nieprawidłowo sprawowana, w sposób niekorzystny dla dziecka. Również Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy w art. 93. określa, iż jeżeli wymaga tego dobro dziecka, sąd może orzec o zawieszeniu, ograniczeniu lub nawet pozbawieniu władzy rodzicielskiej jednego lub obojga rodziców.

Wspomniany zapis dotyczy każdej sytuacji, której postępowanie godzi w dobro dziecka. Przepisy prawne odnoszą się nie tylko do kwestii podziału władzy rodzicielskiej podczas rozwodu bądź separacji, ale do każdej sytuacji w której dobro dziecka jest zagrożone a rodzice nadużywają swoich praw bądź gdy istnieją przeszkody uniemożliwiające dalsze sprawowanie opieki nad dzieckiem.

Zobacz również:

Art. 106 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego podkreśla, iż „jeżeli wymaga tego dobro dziecka, sąd opiekuńczy może zmienić orzeczenie o władzy rodzicielskiej i sposobie jej wykonywania zawarte w wyroku orzekającym rozwód, separację bądź unieważnienie małżeństwa.”

Art 107 kodeksu podkreśla także, iż nawet jeżeli obojgu rodzicom żyjącym oddzielnie, przysługuje prawo do sprawowania pełnej władzy rodzicielskiej, sąd może, powołując się na dobro dziecka, określić sposób jej wykonywania. Pomimo iż prawo do sprawowania opieki przysługuje zwykle obojgu rodzicom, w sytuacji kiedy dochodzi do rozwodu bądź separacji nie ma możliwości sprawowania w dalszym ciągu wspólnej opieki nad dzieckiem. O jego losie decyduje sąd , orzekając swoją decyzję w oparciu o dobro dziecka.

Co więcej decyzję o ingerencji we władzę rodzicielską sąd może podjąć z urzędu, wówczas kiedy do sądu trafi zawiadomienie o krzywdzie dziecka oraz kiedy tylko sąd uzna za stosowne podjęcie konkretnych kroków, w celu ochrony dobra dziecka.

Zawiadomienie o nadużyciu władzy rodzicielskiej może trafić do sądu w różny sposób. Niepokojące informacje mogą dotrzeć zarówno z sądu karnego, jak i od osoby, która z rodziną ma kontakt oraz która jest świadkiem niepokojących zdarzeń. Należy wiedzieć, iż każda osoba, która wie o krzywdzie dziecka, ma obowiązek złożyć w tej sprawie zawiadomienie do sądu opiekuńczego. W instytucji tej można złożyć bowiem wniosek o wgląd w sytuację małoletniego. Z kolei w sądzie rejonowym można złożyć wniosek z prośbą o ograniczenie, zawieszenie lub pozbawienie władzy rodzicielskiej. Wniosek o podobnym charakterze można również złożyć w czasie sprawy rozwodowej lub w sprawie o separację. We wniosku wyjaśnia się w jaki sposób jedno z rodziców bądź oboje, nie wywiązują się z obowiązku władzy rodzicielskiej.

Według Art. 109 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego ograniczenie władzy rodzicielskiej może polegać na:

zobowiązaniu rodziców oraz małoletniego do określonego postępowania ( przykładem może być zobowiązanie dziecka, aby chodziło do szkoły oraz rodziców, aby tego dopilnowali),
określeniu, jakie czynności nie mogą być przez rodziców dokonywane bez zezwolenia sądu albo poddaniu rodziców innym ograniczeniom, którym podlega opiekun ( sąd może na przykład zlecić stały nadzór sądu opiekuńczego nad rodziną),
poddaniu wykonywania władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego,
skierowaniu małoletniego do organizacji lub instytucji powołanej do przygotowania zawodowego albo do innej placówki sprawującej częściową opiekę nad dziećmi,
zarządzeniu o zabraniu dziecka z rodziny i umieszczeniu małoletniego w rodzinie zastępczej lub w placówce opiekuńczo-wychowawczej .

Rodzic, który ma ograniczoną władzę rodzicielską może decydować tylko o niektórych sprawach swojego dziecka. Sąd w chwili wydania orzeczenia ograniczającego władzę rodzicielską, dokładnie określa prawa, obowiązki oraz ograniczenia rodzica w stosunku do swojego dziecka. Sąd może również zdecydować w jakich sytuacjach rodzice powinni podejmować wspólne decyzje, dotyczące wychowania potomka.

Zawieszenie opieki rodzicielskiej

Zawieszenie władzy rodzicielskiej jest możliwe wówczas, gdy sąd uzna, że rodzice lub jedno z nich mają przejściowe przeszkody, które uniemożliwiają sprawowanie właściwej opieki nad dzieckiem. Wówczas, kiedy tylko przejściowe przeszkody miną, rodzic może zwrócić się do sądu o uchylenie orzeczenia, z prośbą o przywrócenie praw do opieki nad dzieckiem.

Przejściowa przeszkoda zatem oznacza taką sytuację, po której ustaniu rodzic może powrócić do sprawowania pełnej władzy rodzicielskiej nad dzieckiem. Istotne jest także to, iż w przypadku przemijających przeszkód już na samym początku można stwierdzić czas ich trwania.

Pod owym terminem kryją się takie sytuacje, jak np.:

choroba jednego z rodziców,
leczenie szpitalne,
wyjazd za granicę,
pobyt w więzieniu.

Sąd rozpatrując wniosek o zawieszenie władzy rodzicielskiej w szczególności ocenia czy istniejąca przeszkoda ma faktycznie charakter przemijający oraz czy dotyczy tylko jednego czy może obojga rodziców. Istotny jest też fakt, czy dobro dziecka wymaga zawieszenia władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom, jak również czy owa sytuacja wymaga ustanowienia nowego opiekuna prawnego.

Pozbawienie władzy rodzicielskiej

Do pozbawienia władzy rodzicielskiej dochodzi w wyjątkowych okolicznościach, określanych mianem drastycznych, podczas których dochodzi m.in. do:

maltretowania dziecka,
zmuszania potomka do pracy przekraczającej jego możliwości fizyczne,
żebractwa,
prostytucji,
kradzieży,
przemocy.

Sąd decyduje o pozbawieniu władzy rodzicielskiej wówczas, gdy rodzice lub jedno z nich w sposób rażący zaniedbują swoje obowiązki wobec dziecka bądź też w sytuacji, kiedy nie stosują się oni do postanowień sądu, gdy wcześniej podjęte środki ( np. ograniczenie władzy rodzicielskiej, wyznaczenie dozoru kuratora) nie przyniosły oczekiwanego rezultatu.

Co istotne, osoba pozbawiona władzy rodzicielskiej nie może wówczas podejmować żadnych decyzji dotyczących dziecka. Sąd w chwili orzeczenia wyroku pozbawienia władzy rodzicielskiej określa również wysokość alimentów, do których płacenia na rzecz dziecka rodzic bądź oboje rodzice są zobowiązani.

W sytuacji, kiedy sąd pozbawia prawnej opieki i władzy rodzicielskiej oboje rodziców, wówczas wyznacza prawnego opiekuna dziecka, którym może zostać osoba z najbliższej rodziny dziecka, np. babcia, bądź również pełnoletnie rodzeństwo. W przypadku braku takiej możliwości sąd, decyduje o umieszczeniu dziecka w odpowiedniej placówce bądź w rodzinie zastępczej.

W pewnych okolicznościach sąd może wydać również całkowity zakaz kontaktowania się rodzica pozbawionego praw do opieki z dzieckiem, jak również orzeczenie tego typu może dotyczyć zakazu zabierania dziecka poza miejsce jego stałego pobytu. Nakaz ten może również określać obowiązek widywania się z dzieckiem w obecności rodzica mającego pełną władzę rodzicielską nad dzieckiem bądź też w obecności kuratora sądowego.

Pozbawienie władzy rodzicielskiej nie jest decyzją nieodwracalną, bowiem w przypadku kiedy rodzic udowodni w sądzie, iż zmienił swoje postępowanie, które było główną przyczyną odebrania praw do opieki, sąd może uchylić swoje orzeczenie i przywrócić pełne prawo do opieki nad dzieckiem.

Autor:

Sabina Maćkowicz