Sepsa (posocznica) u dzieci – przyczyny, objawy, leczenie, profilaktyka

Sepsa inaczej zwana posocznicą to gwałtowna, ogólnoustrojowa reakcja zapalna organizmu wywołana zakażaniem rozprzestrzeniającym się przez krwiobieg. Jej przyczyną są najczęściej bakterie z grupy meningokoków i pneumokoków, a także różne wirusy i grzyby. Sepsa jest szczególnie niebezpieczna dla dzieci, których odporność dopiero się rozwija.

Istnieje wiele mitów i błędnych przekonań dotyczących sepsy u dzieci. Często postrzegana jest jako bardzo groźna choroba nieuchronnie prowadząca do śmierci. W rzeczywistości jest schorzeniem, któremu można zapobiec. Istotna jest właściwa profilaktyka, a w przypadku, kiedy dojdzie do zakażenia - wczesne rozpoznane i odpowiednie leczenie.

Przyczyny zachorowań dzieci na sepsę

Sepsę najczęściej wywołują bakterie: hemophilus influenzae typu B, pneumokoki, meningokoki, a także bakterie Salmonelli oraz paciorkowca.

Sepsa nie jest chorobą zaraźliwą - nie można się bezpośrednio zarazić samą chorobą, a jedynie patogenami ją wywołującymi. Najczęściej jest skutkiem zakażenia organizmu pochodzącymi z zewnątrz bakteriami, choć może dojść do niej także w wyniku „aktywacji” drobnoustroju znajdującego się już w organizmie. Wystarczy, że odporność zostanie osłabiona, a bakterie przekroczywszy błonę śluzową, dostaną się do krwiobiegu. Sama bakteriemia (zakażenie krwi) nie prowadzi do zachorowania na sepsę, by do niego doszło muszą zostać spełnione określone warunki.

Czy dziecko może zarazić się sepsą od rówieśnika?

Sepsa przenoszona jest drogą kropelkową, istnieje więc prawdopodobieństwo, że dziecko może zarazić się bakteriami wywołującymi posocznicę podczas kontaktu z innymi osobami. Wystarczy picie z jednej butelki, korzystanie ze wspólnych sztućców czy bezpośredni kontakt.

Z reguły, kiedy jeden wychowanek przedszkola zachoruje na sepsę, powiadamiana jest o tym dyrekcja placówki i rodzice innych dzieci. Dzięki temu przedszkolaki mające styczność z chorym mogą wcześniej rozpocząć przyjmowanie antybiotyku, który uchroni je przed chorobą. Najczęściej stosowana jest rifampicyna. Kuracja trwa krótko - przeważnie 2-3 dni.

Rodzaje sepsy u dzieci

Sepsa meningokokowa

Zazwyczaj postępuje bardzo szybko. Wystarczy kilka godzin od pojawienia się pierwszych objawów, by stan dziecka znacznie się pogorszył i wymagał natychmiastowej hospitalizacji. Jeśli stosunkowo szybko uda się rozpoznać chorobę i podać antybiotyki rokowania są lepsze. Meningokoki w większości są bardzo wrażliwe na antybiotyki, dzięki czemu leczenie nie trwa długo.

Sepsa pneumokokowa

Rozwija się wolniej niż posocznica meningokokowa. Objawy pojawiają się stopniowo i nie są tak alarmujące. Z uwagi na łagodniejszy przebieg choroby dziecko może trafić do szpitala nieco później. Terapia farmakologiczna bywa jednak bardziej uciążliwa - 30% pneumokoków jest odporna na podstawowe antybiotyki.

Objawy sepsy u dzieci

W pierwszym stadium sepsy łatwo pomylić ją z innymi chorobami, na przykład infekcją dróg oddechowych czy nieżytem żołądkowo-jelitowym. Z czasem jednak zakażenie dostaje się do krwi i następuje gwałtowne pogorszenie stanu dziecka. Towarzyszy mu z reguły gorączka (najczęściej temperatura ciała przekracza 38,5 stopni C), którą ciężko obniżyć. Dziecko sprawia wrażenie osłabionego, apatycznego, sporo śpi, słabo reaguje na bodźce. Ma światłowstręt i dreszcze. Jego oddech i akcja serca są przyspieszone. Z czasem pojawiają się także wymioty oraz niechęć do jedzenia. W przypadku groźniejszej odmiany sepsy (meningokokowej) choroba rozwija się bardzo szybko. Już kilka godzin po zaobserwowaniu pierwszych objawów pojawiają się małe ciemnoczerwone plamki, które prędko przeistaczają się w większe plamy. To zakrzepy krwi w naczyniach. Inne dolegliwości, które powinny zwrócić uwagę rodziców, to sztywniejący kark, zawroty głowy, omdlenia oraz drgawki.

Leczenie sepsy u dzieci

Leczenie sepsy nieodłącznie wiąże się z pobytem dziecka w szpitalu. Najpierw konieczne jest rozpoznanie choroby. W tym celu przeprowadzane są szczegółowe badania krwi: morfologia z rozmazem, morfologia biochemiczna oraz posiew krwi. Dzięki kompleksowym testom laboratoryjnym lekarz zorientuje się, czy doszło do zakażenia sepsą, czy to tylko mająca podobne objawy infekcja bakteryjna.

W przypadku, kiedy zostanie stwierdzona sepsa niezwłocznie wdrożona zostaje terapia cefalosporyną - antybiotykiem trzeciej generacji. Lek zawsze podawany jest dożylnie. Zdarzają się przypadki, kiedy kuracja nie przynosi efektów bądź została rozpoczęta za późno, wówczas może dojść do tak zwanego „wstrząsu”, wymagającego wielotorowego leczenia. Jednocześnie podawane są sterydy i immunoglobuliny (by wyleczyć stan zapalny i podnieść odporność), przeprowadzana jest transfuzja wymienna oraz plazmafereza usuwająca toksyny z osocza. Ponadto stan dziecka wymaga nieustannego monitorowania. Konieczne jest czuwanie nad zachowaniem ciągłości funkcji życiowych oraz dożylne nawadnianie dziecka do momentu, w którym jego stan się nie poprawi.

Profilaktyka w zapobieganiu posocznicy u dzieci

Dbanie o odporność dziecka

Najskuteczniejszym sposobem zapobiegania sepsy u dzieci jest dbanie o ich odporność, wzmacnianie jej poprzez odpowiednią dietę oraz ruch na świeżym powietrzu. Ponadto nie należy lekceważyć przeziębienia i stanów zapalnych gardła czy migdałków. Nieleczone infekcje przyczyniają się do spadku odporności, przez co organizm podatny jest na różne wirusy i bakterie.

Szczepienie przeciw sepsie kobiet w ciąży

Ryzyko zachorowania na sepsę u noworodków można zmniejszyć też poprzez karmienie piersią. W mleku matki znajdują się naturalne przeciwciała, które przenikają do organizmu dziecka wraz z pokarmem. Inną formą zapobiegania sepsy jest szczepienie kobiet przed zajściem w ciążę bądź w trzecim trymestrze. Szczepionka przez krwiobieg matki przedostaje się do łożyska i do organizmu rozwijającego się dziecka. Znajduje się we krwi dziecka jeszcze na kilka miesięcy po narodzinach.

Szczepienie dzieci chroniące przed sepsą

Popularną metodą profilaktyki są szczepionki. Nie istnieje jedna skuteczna szczepionka na sepsę. Posocznicę wywołują różne bakterie, dlatego można co najwyżej zaszczepić się na poszczególne drobnoustroje. Tego typu profilaktyka sepsy u dzieci nie jest jednak ujęta w kalendarzu szczepień. Nie jest też w pełni refundowana przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Rodzice sami muszą zapłacić za szczepionkę i określić czas, kiedy zostanie ona zaaplikowana.

Na sepsę przez wzgląd na niedojrzałość układu odpornościowego najbardziej narażone są dzieci do 2 roku życia, dlatego zalecana jest jak najwcześniejsza profilaktyka. W przypadku noworodków możliwe jest to już w pierwszym półroczu. Należy jednak pamiętać o tym, że im mniejsze jest dziecko, tym większe dawki szczepionki powinno przyjąć.

Szczepionki przeciwko najgroźniejszym bakteriom wywołującym sepsę:

• szczepionka przeciw hemophilus influenzae typu B (HiB) - to obowiązkowe szczepienie, bezpłatne tylko dla niemowląt. Koszt szczepionki dla dziecka powyżej pierwszego roku życia to 45 zł.
• szczepionka przeciw pneumokokom (Streptococcus pneumoniae) - zalecana przez lekarzy. Koszt jednej dawki waha się pomiędzy 260 a 360 zł. W przypadku noworodków konieczne jest zaaplikowanie czterech dawek, w odstępach 2-3 miesięcy. Starszym dzieciom wystarczy jedna.
• szczepionka przeciw meningokokom (Neisseria meningitidis) typu C - niemowlętom zaleca się przyjęcie trzech dawek, starszym dzieciom jednej. Cena za dawkę to ok. 120 - 170 zł.

Autor: Natalia Walczak