Zabawa nie tylko bawi, ale i uczy! Rola zabawy w wychowaniu dziecka

Nieodzownym elementem naszego dzieciństwa były zabawy. To forma aktywności dzieci już od 2 roku życia. . Jest ona szczególnie potrzebna i atrakcyjna w wieku rozwojowym. Trudno byłoby o normalny rozwój dzieci i młodzieży, gdyby z ich życia zupełnie została wyeliminowana wszelka forma zabawy, odprężenia, gry czy rozrywki.

Zabawa jest w dużym stopniu aktywnością spontaniczną, ale jak każdy element rozwoju powinna być kontrolowana tak, aby mogła jednocześnie bawić i wychowywać.

Nauka poprzez zabawę – takie motto powinno przewodzić rodzicom, wychowującym swoje pociechy. Najważniejszym aspektem zabawy powinno być pokazanie dziecku, co jest dobre, a co złe, ponieważ nie jest to tylko forma rozrywki, ale także zaspokaja ona wielorakie potrzeby: fizyczne, psychiczne, społeczne, duchowe. Zabawa to poznawanie świata i samego siebie.

Poprzez zabawę rozwijamy nasze kompetencje fizyczne, emocjonalne, intelektualne. Dzięki niej usprawniamy sprawność myślenia, wzbogacamy słownictwo, poszerzamy granice fantazji, wyrabiamy refleks, cierpliwość, wytrwałość, uczymy się określonych ról społecznych oraz poznajemy relacje międzyludzkie. Niektóre zabawy mają również charakter terapeutyczny.

Należy jednak pamiętać, że nie każda zabawa przynosi korzyści wychowawcze i nie każdą zabawę powinno się akceptować. Istnieją konkretne granice, których przekroczenie może powodować negatywne konsekwencje w wymiarze indywidualnym i społecznym.

Dla dziecka zabawa jest sprawą bardzo poważną, wręcz pierwszą szkołą życia. Nawet najbardziej wymyślny i fantazyjny rodzaj zabawy zostawia ślad w psychice i sposobie kontaktowania się dziecka z otoczeniem i zrozumieniem samego siebie, dlatego w zabawie niedopuszczalna jest zasada: róbcie, co chcecie - łatwiej jest czynić to, co miłe niż to, co wartościowe.

Tymczasem obiektywne konsekwencje zachowań i doświadczeń, przeżytych w czasie zabawy, okazują się zupełnie rzeczywiste i zupełnie realnie wpływają na postawę człowieka w pozostałych obszarach jego życia. Z tego powodu pewnych słów nie wolno wypowiadać ani pewnych rzeczy nie można czynić nawet w czasie zabawy, czy dla zabawy.

Zobacz również:

Konsekwencje zabawy - pozytywne lub negatywne- wykraczają zatem zawsze poza nią samą. Dlatego tak ważna jest zasada, że nie można bawić się wartościami, na których opiera się egzystencja człowieka. Nie można zatem bawić się kosztem życia, miłości, prawdy, uczciwości. Nie można bawić się w sposób szkodzący zdrowiu fizycznemu, psychicznemu czy duchowemu. Nie można bawić się kosztem wolności, odpowiedzialności czy sumienia.

Mówiąc o zabawie wyróżniamy jej kilka rodzajów:

a) manipulacyjna
b) dydaktyczna
c) konstrukcyjna
d) ruchowa
e) tematyczna
f) badawcza

Podobny, choć węższy podział, został zastosowany w klasyfikacji zabawy mającej wpływ na wychowanie dziecka. W tym obszarze wyróżniamy trzy rodzaje zabawy.

Zabawa jako odpoczynek – zabawa powinna być wytchnieniem od dnia codziennego, następować po pracy, tak aby dziecko wiedziało, że nie jest to jego obowiązek, a przyjemność. Pokazanie schematu praca – zabawa – praca. Zabawa jest nagrodą za trud włożony przez dziecko w „pokonywanie” każdego dnia.

Zabawa jako naturalna sytuacja wychowawcza – zabawie zawsze towarzyszy przyjemność lub radość z wykonanej czynności. Ale oprócz radości jaką daje, posiada również ogromne walory w sferze wychowawczej, socjalizacyjnej, dydaktycznej.

Przebywanie z dzieckiem na zasadzie partnerstwa – rodzic włącza się sam do zabawy, pokazuje, że w chwili obecnej jest na równym poziomie z dzieckiem. Nie wydaje poleceń i próśb, jest „kompanem” zabawy.

To że zabawa uczy, pokazują liczne badania przeprowadzane na całym świecie. Pod kierownictwem Susan Levine z Uniwersytetu w Chicago przeprowadzono eksperyment, w którym stwierdzono, że dzieci, bawiące się puzzlami w przedziale między 2 a 4 rokiem życia wykazują w przyszłości lepszą wyobraźnią przestrzenną. Maluchy, które układały puzzle, wypadły lepiej w testach, które oceniały ich zdolność do obracania i przetwarzania kształtów w wyobraźni. Naukowcy uważają, że uzyskane wyniki ich badań sugerują, że wczesne układanie puzzli przez dzieci może stymulować rozwój procesów poznawczych, które stanowią podstawę przyszłych zdolności matematycznych i technicznych – komentuje główna autorka pracy, psycholog Susan Levine.

Zabawa może zarówno uczyć zasad moralnych, tak niezbędnych w późniejszym życiu, ale także rozwijać pewne zdolności, zależne od funkcjonowania naszego mózgu. Zabawa powinna łączyć elementy twórczości, myślenia, fantazjowania, nie może być mechanicznym powtarzaniem znanych czynności, musi nieść radość życia i odpoczynek. Jest ona przejawem aktywności dziecka w danym okresie jego rozwoju i w danych warunkach społeczno- ekonomiczno - kulturalnych.

Zabawa spełnia jedną z podstawowych ról w rozwoju życia dziecka. Znajduje ona odzwierciedlenie w każdej jego działalności. Jako swoista szkoła życia powinna być podstawowym narzędziem pracy z dziećmi przede wszystkim w wieku przedszkolnym.