Zaburzenia mowy u dzieci

Mowa jest jedną z najbardziej złożonych czynności motorycznych organizmu ludzkiego. W pierwszych dwóch latach życia dziecka rozwój mowy ściśle łączy się z prawidłowym rozwojem psychomotorycznym i fizycznym, co wynika z faktu, iż motoryka obwodowa narządu mowy należy do ogólnej sprawności ruchowej organizmu.

Do prawidłowego rozwoju mowy konieczna jest nie tylko prawidłowa budowa i czynności narządów artykulacyjnych, ale także prawidłowy wzrok i słuch, jak też niezaburzona koordynacja z połykaniem i oddychaniem oraz prawidłowe funkcjonowanie ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego.

Rodzaje zaburzeń mowy u dzieci

Opóźniony rozwój mowy sygnalizuje brak wypowiadania słów w przedziale 18 – 24 m.ż., jak również zdań w 30- 36 m.ż. Z kolei patologią określają specjaliści brak całkowitej mowy u dziecka w wieku 3 lat. Zaburzenia rozwoju mowy cechują się zarówno zaburzeniami rozumienia mowy, jak i współistnieniem lub też izolowanym występowaniem ekspresji słownej.

Specjaliści wyróżniają 5 typów rozwojowych zaburzeń mowy, do których należą:

• słowno – słuchowa agnozja,

• zespół fonologiczno – syntaktyczny,

• zespół semantyczno – pragmatyczny,

• zespół zaburzeń programowania fonologicznego,

• zespoły autystyczne.

Pierwszy typ, czyli słowno – słuchowa agnozja cechuje się brakiem rozumienia mowy oraz nieprawidłową artykulacją. Z kolei zespół fonologiczno – syntaktyczny wyróżnia się tym, iż dziecko w lepszym stopniu rozumie mowę w porównaniu z ekspresją słowną. Typ ten występuje głównie u dzieci mających problemy ze ssaniem, połykaniem oraz przeżuwaniem. Natomiast jeżeli chodzi o zespół semantyczno – pragmatyczny, zaburzenie występuje wówczas, gdy u dziecka zauważalne są trudności w rozumieniu zdań, pomimo prawidłowej pamięci słuchowej i płynnego mówienia. Czwarty typ określający zaburzenia programowania fonologicznego może charakteryzować się nawet mutyzmem, a zespoły autystyczne występują u dzieci, które nie potrafią w prawidłowy sposób użyć mowy do porozumienia się z innymi, jak również nie potrafią gestykulować i zmieniać wyrazu twarzy.

Do pozostałych zaburzeń mowy zalicza się również:

• dyzartrie (wynikają z dysfunkcji aparatu wykonawczego: języka, podniebienia, gardła, krtani),

• rozwojowe dyspraksje artykulacyjne,

• dysglosje,

• bełkotanie,

• dysfonie (zaburzenia głosu),

• zaburzenia rytmu mowy, takie jak: jąkanie, mowa bezładna,

• zaburzenia mowy w padaczce.

Jak rozpoznać opóźniony rozwój mowy u dziecka?

W diagnostyce zaburzeń rozwoju mowy przede wszystkim liczy się czas. Już od 18 miesiąca życia można zauważyć nieprawidłowości w rozwoju mowy u dziecka, jednakże to, aby zdiagnozować faktycznie występujące zaburzenia wymaga w wielu przypadkach nawet kilkuletniej i specjalistycznej obserwacji. Jeżeli chodzi o diagnostykę, specjaliści opracowali algorytm postępowania, którym lekarze kierują się w przypadku podejrzenia występowania zaburzeń mowy u dzieci. Składają się na niego badania i konsultacje diagnostyczne, a mianowicie:

1. Badanie fizykalne narządów artykulacyjnych → badanie to wykonywane jest zwykle przez lekarza rodzinnego, który jeżeli zauważa taką potrzebę, kieruje dziecko do poradni laryngologicznej, w której malec poddawany jest badaniu USG języka oraz wideoberoskopii. W przypadku stwierdzenia jakichkolwiek zaburzeń dziecko kierowane jest na konsultację do chirurga szczękowego lub do ortodonty.

2. Badanie słuchu → W wielu przypadkach zaburzenia w rozwoju mowy mają swoje źródło w zaburzeniach słuchu, dlatego diagnoza opiera się w tym wypadku głównie o: badanie przesiewowe (otoemisja akustyczna), jak również o badanie ABR i konsultację: audiologiczną i foniatryczną.

3. Wstępne ocena rozwoju psychoruchowego dzieci → badanie to również wykonywane jest przez lekarza rodzinnego.

4. Specjalistyczne badania neurologiczne → dziecko w dalszej kolejności kierowane jest do neurologa dziecięcego, który zleca takie badania jak: przedmiotowe badanie neurologiczne, elektroencefalografię (EEG), rezonans mózgu (MR), elektromiografię (EMG), badanie BAEP i VEP, jak też PET, SPECT i funkcjonalny rezonans mózgu.

5. Badania psychologiczne, na które składa się badanie poziomu inteligencji.

6. Konsultacja psychiatryczna.

7. Konsultacja genetyczna, w czasie której bada się kariotyp i DNA.

8. Konsultacja rehabilitacyjna.

9. Konsultacja logopedyczna i neurologopedyczna.

10. Konsultacja okulistyczna.

11. Konsultacja psychologiczna i surdopsychologiczna.

Zatem, jak jasno wynika z powyższych informacji, aby dokonać trafnej diagnozy potrzebny jest zarówno szereg konsultacji specjalistycznych, ale również szereg badań. Dlatego też w diagnostyce zaburzeń rozwoju mowy lekarz powinien uwzględnić w pierwszej kolejności:

• wady anatomiczne narządu artykulacyjnego mowy,

• niedosłuch,

• napady padaczkowe,

• zespoły genetyczne (szczególnie te przebiegające z upośledzeniem umysłowym),

• autyzm.

Czy zaburzenia mowy można leczyć?

Zaburzenia mowy trzeba leczyć, terapia bowiem odgrywa kluczową rolę w dalszym procesie rozwojowym dziecka. Ćwiczenia logopedyczne i rehabilitacyjne mają na celu usprawnianie ogólnoustrojowe. Konieczna jest również opieka psychologiczna i surdopsychologiczna, która przeznaczona jest dla dzieci z zaburzeniami słuchu. Z kolei w przypadku, kiedy mamy do czynienia z towarzyszącymi zaburzeniami wzroku niezbędne jest objęcie dziecka opieką tyflopedagogiczną.

U dzieci u których występują napady padaczkowe konieczne jest również stosowanie leczenia farmakologicznego, które opiera się na podawaniu dziecku leków przeciwpadaczkowych,a w przypadku zespołu Landauna – Kleffnera – steroidów oraz immunoglobulin.

Z kolei u pacjentów, u których zaburzenia mowy spowodowane są udarami bądź chorobami naczyń mózgowych lekarze stosują terapię lekami rozszerzającymi naczynia mózgowe. Każdy rodzaj leczenia jest skrupulatnie dobierany przez specjalistów, w zależności od typu zaburzeń i ich genezy.

Niezwykle ważne jest to, aby rodzice od razu zgłosili się do lekarza rodzinnego, kiedy tylko zaobserwują anomalie w rozwoju mowy u swojego dziecka. Należy pamiętać, iż jak najwcześniejsza diagnoza odgrywa kluczową rolę w późniejszym procesie leczenia dziecka, jak również w procesie zdrowienia oraz poprawie funkcjonowania dziecka w otaczającym go środowisku.

Autor: Sabina Maćkowicz