Zaburzenia wzrastania - czym są spowodowane?

Proces wzrastania jest nieodłącznym elementem rozwoju każdego człowieka. Jego tempo uzależnione jest od wielu czynników zewnętrznych jak i wewnętrznych. Kiedy faktycznie mamy do czynienia z zaburzeniami wzrastania? Jak rozpoznać taki stan i w jaki sposób temu zaradzić? Aby dobrze zrozumieć problem najpierw należy poznać prawidłowy przebieg procesu wzrastania.

Jak przebiega prawidłowy proces wzrastania?

Organizm ludzki zaczyna wzrastać już w okresie płodowych. Trwa to do około 20 tygodnia życia płodowego, po czym zauważa się spadek szybkości, trwający również przez pewien czas po urodzeniu. Wyróżniono trzy główne okresy wzrastania człowieka. Jest to faza niemowlęce (do 2.r.ż), dziecięca (do początku okresu dojrzewania), pubertalna (od początku dojrzewania do pełnej dojrzałości). W pierwszej fazie na rozwijający się organizm działają charakterystyczne dla tego okresu czynniki wzrostowe. W drugiej fazie główną rolę odgrywa hormon wzrostu oraz IGF-1. Ostatni okres to wpływ wymienionych już hormonu wzrostu, IGF-1, a także steroidów płciowych. Należy pamiętać, iż między chłopcami a dziewczętami zauważa się znaczące różnice we wzrastaniu. Chłopcy ze względu na dłuższy okres wzrastania dziecięcego i późniejsze przejście w fazę pubertalną (trwającą zwykle dłużej niż u dziewcząt), osiągają końcowo wyższy wzrost niż dziewczęta.

Co wpływa na proces wzrastania człowieka?

Na proces wzrastania człowieka wpływ mają zarówno czynniki wewnętrzne jak i zewnętrzne. Do pierwszej grupy zaliczyć należy przede wszystkim determinantę genetyczną. Duże znaczenie ma również prawidłowe działanie insuliny, hormonów tarczycy, hormonu wzrostu, insulinopodobnego czynnika wzrostu 1, białka wiążącego IGF-1, a także steroidów płciowych. Ważne jest ponadto prawidłowe wydzielanie kortyzolu, a także zachowanie odpowiedniej homeostazy (równowagi kwasowo-zasadowej, wapniowo-fosforanowej oraz wodno-elektrolitowej).

Do czynników zewnętrznych, inaczej nazywanych egzogennymi zaliczyć można przede wszystkim sposób odżywiania się. Należy pamiętać, iż niedożywienie zarówno pod względem ilościowym jak i jakościowym wpływa negatywnie na prawidłowe wzrastanie. Znaczenie ma również tzw. deprywacja psychoemocjonalna (brak poczucia bezpieczeństwa manifestujący się niedoborem wzrastania), a także stwierdzenie zespołu dziecka maltretowanego. Niekorzystne działanie okazuje się mieć również duże obciążenie dziecka pracą oraz intensywne wykonywanie ćwiczeń fizycznych. Warto pamiętać o licznych chorobach objawiających się zaburzeniami procesu wzrastania.

W jaki sposób rozpoznaje się zaburzenia wzrastania?

Przede wszystkim diagnostykę rozpoczyna się od zebrania dokładnego wywiadu i wykonania badania przedmiotowego. Po tych czynnościach lekarz przechodzi do skrupulatnego mierzenia długości poszczególnych struktur anatomicznych. Pomiary takie wykonuje się kilkakrotnie, po czym przechodzi się do rozpoczęcia analizowania wyników. Takie pomiary przenosi się na odpowiednie siatki centylowe pozwalające określić prawidłowy stosunek wieku do wzrostu. Minimalny okres obserwacji powinien wynosić pół roku.

Zobacz również:

W przypadku dzieci znajdujących się poniżej średniej normy populacyjnej, a więc poniżej tzw. 3 centyla, dokładnie sprawdza się wywiad ciążowy, przebieg porodu, zwracając uwagę na czynniki które mogą wywołać zaburzenia we wzrastaniu. Ponadto należy wykonać badania dodatkowe: morfologię krwi, OB, ocenę wieku kostnego, badanie moczu, a także w razie potrzeby transaminazy, mocznik, kreatyninę, chlorki w pocie, przeciwciała endomyzjalne, hormony tarczycowe, elektrolity, pH, badania neurologiczne, badania okulistyczne, zobrazowanie okolicy podwzgórzowo-przysadkowej, stężenie gonadotropin, a także określić kariotyp. Innymi słowy należy sprawdzić wszystkie znane przyczyny niskorosłości.

Jakie choroby mogą współistnieć z niskorosłością?

Chorobami które mogą dawać objawy niskorosłości są m.in. przewlekłe schorzenia wątroby, przewlekłe choroby nerek, przewlekłe stany zapalne dróg moczowych, przewlekłe stany zapalne przewodu pokarmowego, zaburzenia wchłaniania, choroby układu oddechowego (ciężka astma lub mukowiscydoza), a także wady serca z zaburzonym utlenowaniem tkanek oraz przewlekłe niedokrwistości i choroby układu krwiotwórczego. Stan taki może wywołać również przewlekłe leczenie steroidami, picie alkoholu w ciąży, chemioterapia, radioterapia, a także zespoły genetyczne (Turnera, Downa, Pradera-Willego, Noonan). Niskorosłość może być również związana z wrodzonymi chorobami metabolicznymi. Przykładem może być tutaj galaktozemia, mukopolisacharydoza czy zaburzenia spichrzania glikogenu. Obojętne nie zostają również zaburzenia hormonalne: niedoczynność przytarczyc lub tarczycy, hiperkortyzolemia, niedoczynność nadnerczy, zespół niewrażliwości na hormon wzrostu oraz IGF-1, a także niedoczynność przysadki. Niskorosłość wywołują również wspomniane wcześniej niekorzystne czynniki zewnętrzne: przewlekły stres, nadmierne obciążenie fizyczne, zaburzenia psychoemocjonalne, a także niedożywienie. Warto pamiętać również o niedoborach wzrostu z zaburzeniami proporcji ciała. Przykładem może być tutaj krzywica lub dysplazja kostno-chrzęstna.

Rodzinny niedobór wzrostu

Rodzinny niedobór wzrostu charakteryzuje się prawidłową szybkością wzrastania zgodną z normą dla wieku i płci, jednak znajduje się o więcej niż jedno odchylenie standardowe poniżej wartości średniej dla danej populacji, a krzywa wzrostu na podstawie siatek centylowych znajduje się w punktach stanowiących średnią wysokości rodziców. Zwykle wiek kostny jest zgodny z wiekiem kalendarzowym. Dzieci są zwykle zdrowe, prawidłowo dojrzewają i osiągają wzrost swoich rodziców. Schorzenie to nie wymaga jakiegokolwiek leczenia. Czasami konieczna jest porada psychologiczna, szczególnie w wieku szkolny.

Hipotrofia wewnątrzmaciczna

Jest to nieprawidłowa długość i masa ciała w stosunku do czasu trwania ciąży. Stwierdza się to za pomocą badań ultrasonograficznych podczas ciąży lub tuż po urodzeniu. Powszechnie w użyciu jest stosowany angielski skrót IUGR. Aby rozpoznać hipotrofię wewnątrzmaciczną należy stwierdzić więcej niż dwa odchylenia standardowe od średniej dla populacji, przy czym nie zawsze musza współistnieć nieprawidłowości w długości jak i w masie ciała. Wystarczy jedna z tych cech.

Zwykle przyczyn upatruje się m.in. w nieprawidłowościach w łożysku, niedożywieniu matki, problemów w prawidłowym wzrastaniu macicy, wadach macicy, a także stosowaniu używek lub po zatruciach. Hipotrofia wewnątrzmaciczna może wynikać również z przyczyn płodowych. Mogą to być choroby chromosomalne, wady genetyczne z uszkodzeniem procesów wzrostu np. zespół Russella-Silvera, Hutchinsona-Gilforda czy Cockayne’a. Znaczenie mają również infekcje wewnątrzmaciczne lub wady wrodzone.

W większości przypadków normalizacja wzrastania zachodzi około 1 roku życia, jednak w około 15% dzieci urodzonych z IUGR nigdy nie dochodzi do wyrównania. Zwiększona jest u nich częstość występowania chorób wieńcowych, wylewów, nadciśnienia, a także cukrzycy typu 2.

Autor: Piotr Kuc
Źródła:
Dobrzańska Anna, Ryżko Józefa, Pediatria, podręcznik do Państwowego Egzaminu Lekarskiego i egzaminu specjalizacyjnego, Urban&Partner, Wrocław 2010