Zaburzenia metabolizmu węglowodanów u dzieci

Węglowodany są organicznymi związkami chemicznymi zbudowanymi z atomów tlenu, wodoru oraz węgla. Stanowią one niezbędny element naszego organizmu, mający wiele istotnych funkcji m.in. zapasową, transportową, budulcową, wchodzą w skład kwasów nukleinowych, hamują krzepnięcie krwi, a także stanowią materiał energetyczny i odżywczy.

Czasem, w wyniku defektów genetycznych dochodzi do zaburzeń w przemianach węglowodanów, co skutkuje wystąpieniem wielu chorób. Do najczęstszy schorzeń zalicza defekty przemiany galaktozy oraz fruktozy.

GALAKTOZEMIA – choroba wynikająca z zaburzeń metabolizmu galaktozy

Galaktoza dostarczana jest do organizmu głównie poprzez spożywanie mleka i jego przetworów. Stanowi ona składnik wielu lipidów, które pełnią wiele istotnych funkcji życiowych. Galaktoza w warunkach prawidłowych ulega przemianom metabolicznym do glukozy. Najczęściej do zaburzeń przemiany dochodzi w wyniku defektów trzech enzymów: galaktokinazy, urydylilotransferazy galaktozo-1-fosofranu oraz epimerazy urydylilodifosfogalaktozy. Galaktozemia w postaci klasycznej dotyczy bloku enzymatycznego na drugim etapie przemiany galaktozy. Jest to wynik mutacji genu urydylilotransferazy galaktozo-1-fosforanu. Pojawiające się objawy wynikają głównie z nagromadzenia się w tkankach fosforanu galaktozy.

Jaki jest obraz kliniczny choroby?

Zwykle objawy pojawiają się u noworodka po pierwszym karmieniu mlekiem. Dochodzi do gwałtownych wymiotów, biegunki , powiększenia śledziony, wątroby, zaburzeń krzepnięcia, hipoglikemii, kwasicy, cukromoczu oraz pogorszenia stanu ogólnego. Dołącza do tego uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego, wyniszczenie, uogólniona tubulopatia, co w wielu przypadkach doprowadza do zgonu dziecka.

Jak diagnozuje się takie dzieci?

Podstawowym badaniem jest ocena stężenie galaktozy w surowicy oraz moczu (jest ona podwyższona). Dodatkowo stwierdza się cechy kwasicy metabolicznej, zaburzenia krzepnięcia, wzrost stężenia transaminaz, a także hipoglikemię. Oprócz tego wykonuje się test na substancje redukujące w moczu. Aby postawić rozpoznanie należy jednak wykazać brak aktywności urydylilotransferazy galatkozo-1-fosforanu w fibroblastach, erytrocytach lub innych tkankach. W potwierdzeniu rozpoznania jest pomocne również wykazanie zmniejszonego stopnia glikozylacji transferyny. Zabronionym jest wykonywanie testów obciążeniowych z galaktozą, mogą bowiem doprowadzić do ciężkiej hipoglikemii.

Czy istnieje skuteczne leczenie?

Leczenie polega na eliminowaniu z diety laktozy. Zabrania się karmienia dziecka zarówno mlekiem matki jak i zwierzęcym. Należy zastąpić je preparatami mlekozastępczymi, co powoduje poprawę stanu zdrowia noworodka. Niestety mimo stosowania się do zaleceń u chorych często dochodzi do powikłań, m.in. zaburzeń intelektualnych, niewydolności hormonalnej jajników czy niedoborów wzrostu.

Zobacz również:

Jakie inne choroby mogą przypominać galaktozemię?

Postać klasyczna galaktozemii, może przypominać choroby przebiegające z ostrym uszkodzeniem czynności wątroby lub wrodzonym uszkodzeniem jej funkcji. Zawsze należy wykluczyć również takie schorzenia jak: fruktozemia, tyrozynemia typu I, a także niektóre choroby nerek.

Przykłady rzadszych odmian galaktozemii

Warianty Duarte i Negro to odmiana klasycznej galatkozemii, w przebiegu której dochodzi do obniżenia aktywności enzymy urydylilotransferazy obecnego tylko w krwinkach czerwonych. Choroba ta nie daje żadnych objawów klinicznych oraz biochemicznych. Innym przykładem może być deficyt galaktokinazy. Jest to enzym niezbędny do pierwszego etapu przemiany galaktozy. W jego przebiegu stwierdza się m.in. izolowaną wrodzoną zaćmę stanowiącą jedyny objaw kliniczny choroby. Leczenie polega na eliminacji z diety galaktozy. Opisywane są ponadto przypadki deficytu epimerazy urydylilodifosfogalaktozy. Jeżeli jest on ograniczony tylko do krwinek czerwonych nie stwierdza się objawów klinicznych, a zmianę można rozpoznać na podstawie podwyższonego stężenia galatkozo-1-fosforanu w erytrocytach.

FRUKTOZEMIA – choroba wynikająca z zaburzeń przemiany fruktozy

Fruktoza jest to tzw. cukier owocowy. Głównym jej źródłem są m.in. owoce, miód, a także niektóre warzywa. Mleko matczyne nie zawiera tego związku. Fruktozemia, czyli wrodzona nietoleracja fruktozy wynika z mutacji genu aldolazy B fruktozo-1-fosforanu.

Jakie są objawy kliniczne fruktozemii?

Choroba bardzo przypomina opisywaną wcześniej galaktozemię, jednak jej objawy pojawiają się dopiero w chwili kiedy rodzice zaczynają podawać dziecku soki, owoce czy miód. W rzadkich przypadkach schorzenie ujawnia się poniżej 3 miesiąca życia. Zwykle objawy pojawiają się po posiłkach zawierających w składzie fruktozę. Są to przede wszystkim wymioty, z czasem jednak pojawiają się zahamowania rozwoju psychoruchowego, fizycznego, uszkodzenia wątroby czy nerek. Dodatkowo może dojść do hipoglikemii, objawów intoksykacji, kwasicy, a także uszkodzenia kanalików proksymalnych z cechami zespołu Fanconiego-De Toniego-Debrego. Dość często rozpoznaje się zakażenia dróg moczowych z bakteriemią.

Jak diagnozuje się chorobę?

Podstawowym badaniem jest oznaczenie aktywności enzymu w wątrobie, ewentualnie wykonanie testu obciążenia fruktuzy. Należy jednak pamiętać o ryzyku wystąpienia hipoglikemii i kwasicy mleczanowej, co wymusza konieczność wykonywania tego testu w warunkach szpitalnych z szybkim dostępem do żyły i stałej kontroli glikemii.

Jakie choroby przypominają fruktozemię?

W każdym przypadku podejrzenia fruktozemii należy różnicować ja z innymi podobnie przebiegającymi chorobami. Należą do nich m.in. opisywana wcześniej galaktozemia, posocznica noworodkowa, tyrozynemia typu I, glikogenoza typu IV.

W jaki sposób leczyć chorobę?

Podstawowym sposobem leczenia jest wykluczenie z diety fruktozy. Na pewno dużym ułatwienie mają osoby „nie interesujące się” słodyczami, owocami czy jarzynami. Ważne, aby nie ukrywać swojej choroby, szczególnie w przypadku zabiegów chirurgicznych, ze względu na ryzyko nagłego zgonu w czasie znieczulenia dożylnym wlewem roztworu fruktozy.

Deficyt fruktozo- 1,6-difosfatazy - inny przykład zaburzenia metabolizmu fruktozy

Jest to dość rzadka jednostka chorobowa dziedziczona autosomalnie recesywnie. Do tej pory opisano tylko 85 przypadków choroby. W jej przebiegu dochodzi do okresowych napadów hipoglikemii, drgawek, kwasicy metabolicznej, wzrostu stężenia kwasu mlekowego, a także ryzyka wstrząsu. Do takowych incydentów dochodzi zwykle w wyniku spożycia fruktozy.

Fruktozuria łagodna

Fruktozuria łagodna jest chorobą wynikającą z deficytu fruktokinazy. Jest to nieliczny przykład defektu metabolizmu fruktozy będący zaburzeniem klinicznie neutralnym. W moczu stwierdza się dodatni test na substancje redukujące.

Autor: Piotr Kuc
Źródła:
Kubicka Krystyna, Pediatria, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2010
Dobrzańska Anna, Ryżko Józefa, Pediatria, podręcznik do Państwowego Egzaminu Lekarskiego i egzaminu specjalizacyjnego, Urban&Partner, Wrocław 2010