Zioła stosowane w zaburzeniach miesiączkowania

Leczenie schorzeń ginekologicznych z reguły kojarzy się z hormonoterapią. Jak się okazuje duże znaczenie w ginekologii ma także ziołolecznictwo. Naturalne preparaty roślinne mogą być bardzo pomocne w zaburzeniach związanych z miesiączkowaniem. Zioła znalazły zastosowanie zarówno w przypadku zbyt skąpych, jak i nadmiernie obfitych miesiączek.

Wykorzystywane są również w zespole napięcia przedmiesiączkowego oraz w krwawieniach menstruacyjnych, którym towarzyszy ból czy inne nieprzyjemne dolegliwości.

BRAK MIESIĄCZKI (amenorrhoea) może mieć charakter pierwotny, gdy menstruacja nie pojawia się do 16. roku życia, lub wtórny, wywołany np. stresem, nieprawidłową dietą, intensywnym wysiłkiem fizycznym, chorobami tarczycy czy hiperprolaktynemią. W sytuacji niewystępowania miesięcznego krwawienia lub krwawienia zbyt skąpego wskazana jest próba terapii preparatami ziołowymi, a dopiero w przypadku braku jej skuteczności wprowadzenie leczenia farmaceutykami zawierającymi substancje chemiczne. Surowcem roślinnym o najszerszym zastosowaniu w ginekologii jest ziele krwawnika (Millefolii herba). Preparaty krwawnika uznane są za skuteczne nie tylko w przypadku skąpych i nieregularnych miesiączek, ale także w zespole napięcia przedmiesiączkowego i stanach zapalnych pochwy. Działanie ziela krwawnika zostało udowodnione przy zatrzymaniu miesiączkowania pod wpływem czynników emocjonalnych czy wychudzenia.

Drugim obok krwawnika często stosowanych w schorzeniach ginekologicznych surowcem są owoce niepokalanka pieprzowego (Agni casti fructus). Wykazują one działanie dopaminergiczne, przez co hamują nadmierne wydzielanie prolaktyny, które jest częstą przyczyną nieregularnych miesiączek. Za aktywność surowca odpowiedzialna jest obecność glikozydów irydoidowych. Preparaty owoców niepokalanka pieprzowego, takie jak Castagnus (tabl.), Perinorm (krople) czy Agnusol (kaps., płyn) nie powinny być stosowane przez kobiety w ciąży lub karmiące piersią.

NADMIERNE KRWAWIENIA MIESIĄCZKOWE mogą mieć poważne konsekwencje dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Comiesięczna utrata znacznej ilości krwi może prowadzić do anemii i osłabienia. Za miesiączki obfite uznaje się krwawienia trwające ponad 6 dni oraz takie, przy których wymiana ochronnych środków higienicznych (tamponów, podpasek) konieczna jest co godzinę. Najczęściej problem dotyczy kobiet bardzo młodych i będących tuż przed menopauzą. Przyczyną nadmiernych krwawień miesiączkowych może być endometrioza i nowotwór błony śluzowej macicy. Dlatego też bardzo ważne jest sięgnięcie po poradę u ginekologa, który przeprowadzi właściwą diagnostykę i zleci odpowiednie leczenie. Zioła w tym wypadku odgrywają na ogół rolę pomocniczą. Intensywność krwawienia menstruacyjnego mogą zmniejszyć takie surowce, jak: ziele pięciornika gęsiego (Anserinae herba), ziele tasznika (Bursae pastoris herba), ziele przymiotna kanadyjskiego (Erigeronis canadensis herba), ziele rdestu ostrogorzkiego (Polygoni hydropiperis herba), kwiat jasnoty białej (Lamii albi flos) oraz wspomniane owoce niepokalanka pieprzowego. Kwiat jasnoty białej swoje działanie zawdzięcza obecności garbników, które poprzez właściwości ściągające hamują mikrokrwawienia z narządów rodnych. Garbniki występują także w zielu przymiotna kanadyjskiego. Jednak za działanie krwiotamujące tego surowca odpowiada również zawartość polisacharydów heparynopodobnych, które wykazują właściwości przeciwpłytkowe. W nadmiernych krwawieniach polecany jest także macerat i nalewka z ziela tasznika, które działają przeciwkrwotocznie.

Zobacz również:

BOLESNE MIESIĄCZKOWANIE obejmuje silne bóle kurczowe podbrzusza i okolicy krzyżowej, którym niekiedy towarzyszą nudności, wymioty, bóle pleców, głowy, a nawet migrena. Występuje na ogół tuż przed menstruacją i na początku krwawienia. Dolegliwości te dotyczą bardzo wielu kobiet i potrafią znacznie pogarszać ich jakość życia w czasie „trudnych dni”. Za pojawienie się bólu odpowiadają prostaglandyny. Ich zwiększona synteza może być spowodowana m.in. zaburzeniami hormonalnymi, endometriozą, wadami macicy, mięśniakami macicy, a nawet czynnikami psychicznymi. Pomocne w bolesnym miesiączkowaniu są naturalne preparaty o działaniu spazmolitycznym. Rozkurczająco na mięśnie gładkie macicy działa między innymi koszyczek rumianku (Chamomillae herba). Aktywność ta jest uwarunkowana obecnością związków flawonoidowych i składników olejku eterycznego, zwłaszcza en-in-dicykloeteru i α-bisabololu. Napięcie mięśni gładkich macicy zmniejsza również kora kaliny koralowej (Viburni opuli cortex). Skutkiem tego działania jest redukcja dolegliwości bólowych. W bolesnym miesiączkowaniu i stanach skurczowych narządów w obrębie miednicy mniejszej wykorzystywane jest także ziele krwawnika i ziele pięciornika gęsiego.

ZESPÓŁ NAPIĘCIA PRZEDMIESIĄCZKOWEGO (PMS) to zespół objawów głównie ginekologicznych, psychologicznych, neurologicznych i dermatologicznych, który pojawia się w drugiej połowie cyklu mentruacyjnego, zwykle tydzień przed wystąpieniem krwawienia. Pojawić się może między innymi tkliwość i napięcie piersi, obniżenie nastroju, a nawet stany depresyjne, bóle głowy, migrena, zmiany skórne (trądzik, czyraki, wysypki uczuleniowe), bóle podbrzusza, stawów i krzyża, niepokój, wzdęcia, nadmierny apetyt na słodycze lub alkohol. Choć przyczyny PMS nie są do końca poznane wiadomo, że wywoływać go mogą zaburzenia hormonalne i czynniki psychosomatyczne. Zapobiec występowaniu nieprzyjemnych objawów związanych ze zbliżającą się miesiączką może prowadzenie zdrowego trybu życia, regularna aktywność fizyczna oraz stosowanie technik relaksacyjnych. Dużą ulgę kobietom cierpiącym z powodu zespołu napięcia przedmiesiączkowego może też przynieść stosowanie fitopreparatów. Ważne jest jednak, by leczenie ziołami było długotrwałe, gdyż efekty widoczne są dopiero po ok. pół roku. Potwierdzoną w badaniach klinicznych skutecznością w PMS cechują się owoce niepokalanka pieprzowego. Surowiec wykazuje aktywność dopaminergiczną, co hamuje wydzielanie prolaktyny, której nadmiar jest częstą przyczyną PMS. Oddziaływanie z receptorami dopaminergicznymi typu D2 reguluje także wydzielanie hormonu folikulotropowego (FSH – zmniejszone uwalnianie) i luteinizującego (LH – zwiększone uwalnianie). Obecne w owocach niepokalanka pieprzowego związki są ponadto antagonistami receptorów estrogenowych α. Badania dowiodły, że stosowanie surowca prowadzi do ustąpienia zarówno psychicznych, jak i fizycznych objawów zespołu napięcia przedmiesiączkowego u ponad 90% kobiet. W leczeniu PMS zastosowanie znalazło także kłącze pluskwicy groniastej (Cimicicifugae rhizoma) o działaniu estrogenopodobnym. Ten agonista receotorów estrogenowych może jednak powodować dolegliwości żołądkowo-jelitowe. Wchodzi w skład takich preparatów, jak: Klimadynon (tabl.), Remifemin (tabl.) czy Menofem (tabl.). Jego skuteczność również została potwierdzona w badaniach klinicznych. Podobnie jak w przypadku owoców niepokalanka pieprzowego przeciwwskazaniem jest ciąża i okres karmienia piersią. W fitoterapii PMS bywają stosowane również preparaty z ziela krwawnika.

Autor: Marta Grochowska
Źródła:
•    Lamer-Zarawska E., Kowal-Gierczak B., Niedworok J.: Fitoterapia i leki roślinne. PZWL, Warszawa 2007.
•    Matławska I. (red.): Farmakognozja. Akademia Medyczna im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, Wyd. 3. popr. i uzup., Poznań 2008.
•    Brinkmann H., Wißmeyer K., Meatrice G., Koch W., Tschirch C., red. A. Noculak-Palczewska: Fitoterapia. Racjonalne porady i zalecenia. MedPharm, Wrocław 2007.