Arteterapia (terapia sztuką) – na czym polega i komu jest zalecana

Obcowanie ze sztuką to nie tylko doznania estetyczne, pobudzenie wyobraźni i okazja do refleksji. Sztuka może też leczyć. Arteterapia (zwana również artterapią), bo o niej mowa, oznacza terapię poprzez różnego rodzaju działania artystyczne. Adresowana jest do wielu grup odbiorców: dorosłych, dzieci, seniorów, osób cierpiących na różne schorzenia (nie tylko psychiczne) oraz wszystkich, którzy chcą skorzystać z jej dobrodziejstw.

Skuteczność arteterapii została potwierdzona zwłaszcza u pacjentów cierpiących na depresję, zaburzenia lękowe, leczących uzależnienia oraz wracających do równowagi psychicznej po doznanych traumach czy urazach. Metoda może być również z powodzeniem stosowana jako uzupełnienie terapii chorób somatycznych (np. nowotworów). Nie trzeba mieć szczególnych uzdolnień, aby móc uczestniczyć w zajęciach i sesjach arteterapii.

Historia arteterapii

Geneza arteterapii

Stosowanie elementów sztuki w praktyce psychoterapeutycznej miało miejsce już w pod koniec XIX w., kiedy to dwaj francuscy psychiatrzy A. A. Tardieu i M. Simon niezależnie opisali wpływ twórczości plastycznej na diagnozowanie i leczenie chorób psychicznych, natomiast sam termin „arteterapia” (ang. art therapy) został użyty po raz pierwszy przez angielskiego nauczyciela, Adriana Hilla w 1942 roku. Równolegle określenie to wykorzystywała pracująca w USA Margaret Naumberg, psycholog i terapeuta nurtu psychodynamicznego. Podkreśla się też znaczenie teorii Sigmunda Freuda, który postulował doniosłą rolę twórczości artystycznej w badaniu treści nieświadomości.

Arteterapia w Polsce

Prekursorem stosowania arteterapii na gruncie polskim był wybitny pedagog i etyk, prof. Stefan Szuman. Badacz pod koniec lat 20. XX w. opublikował artykuł pt. „Wpływ bajki na psychikę dziecka”. Materiał znalazł się w periodyku „Szkoła powszechna”. Ideę leczenia poprzez sztukę kontynuował w późniejszym czasie krakowski onkolog, prof. Julian Aleksandrowicz, który wprowadził omawianą technikę do szpitali jako uzupełnienie tradycyjnych metod kuracji. Jednak najbardziej dynamiczny rozwój arteterapii przypadł na lata 90. (i trwa do tej pory), kiedy to zaczęło pojawiać się coraz więcej polskich tłumaczeń obcojęzycznej literatury fachowej poświęconej temu zagadnieniu.

Charakterystyka arteterapii

Sesja arteterapii

Arteterapia opiera się na wykorzystywaniu środków artystycznych i leczących właściwości rozmaitych dyscyplin sztuki (malarstwo, rzeźba, taniec, muzyka, drama, etc.) w toku oddziaływań terapeutycznych. W trakcie sesji dąży się do tego, aby pacjent znalazł sposób rozładowania negatywnych emocji, wyrażenia nieakceptowanych przezeń uczuć oraz trudności i dręczących myśli, które go trapią. Istota arteterapii to proces twórczy. Materiał - dzieło, które powstaje w trakcie sesji podlega analizie, jest interpretowany przez terapeutę, ponieważ stanowi bogate źródło informacji o autorze, odzwierciedla jego stany emocjonalne, myśli, pragnienia, lęki. Sam proces tworzenia ma charakter terapeutyczny; uwalnia od napięć, stresu, pozwala na nieskrępowaną ekspresję, koi, przynosi odprężenie. Dodatkowym czynnikiem leczącym jest prawidłowy kontakt pacjenta z terapeutą, zapewniający poczucie bezpieczeństwa i komfort psychiczny.

Cele arteterapii

Kulminacyjnym momentem arteterapii jest przeżycie katharsis - czyli oczyszczenia, odreagowania emocjonalnego, uwolnienia od nagromadzonych emocji. Ekspresja poprzez sztukę w konsekwencji zmniejsza opory przed „odkrywaniem się” wobec terapeuty, a oswobodzenie się od napięcia, lęku czy innych nieprzyjemnych odczuć stanowi pierwszy krok na drodze do pozytywnej zmiany. Dzięki tej metodzie terapii pacjent zyskuje pełniejszy wgląd we własne wnętrze, w to, co dotąd było nieuświadomione, tłumione, wypierane ze świadomości. Arteterapia zwiększa też poczucie sprawstwa, wiarę w swoje możliwości, umożliwia zmianę sposobu postrzegania, myślenia, odczuwania.

Do kogo adresowana jest arteterapia

Terapia poprzez sztukę szczególnie polecana jest osobom, które mają trudności z komunikowaniem się w sposób werbalny, osobom niepełnosprawnym intelektualnie, z zaburzeniami afektywnymi, lękowymi czy depresją. Jednak korzystać z niej mogą wszystkie chętne osoby, niezależnie od wieku, płci, wykształcenia czy przejawianych uzdolnień. Nieprawdą jest, że arteterapia to metoda tylko dla wybitnie uzdolnionych, talent lub jego brak nie przesadza o powodzeniu w terapii, ale predyspozycje i upodobania pacjenta mogą być pomocne przy wyborze konkretnych technik i narzędzi oddziaływania.

Rodzaje arteterapii

Biblioterapia (lub bajkoterapia)

Posługuje się wyselekcjonowanym materiałem czytelniczym, co oznacza, ze korzysta ze specjalnie wybranych tekstów o walorach terapeutycznych. Lektura lub słuchanie głośnego czytania odpowiednich pozycji książkowych łagodzi lęk, uwalnia od nudy, poprawia nastrój, umożliwia samoakceptację (dzięki identyfikacji z pozytywnymi bohaterami dzieła), a nawet podsuwa konkretne sposoby rozwiązywania problemów.

Choreotrapia

Oznacza terapię tańcem i ruchem ekspresyjnym - umożliwia integrację emocji, stanu ducha z ciałem, uwalnia od stresu, pozwala na porzucenie dawnych wzorców ruchowych i naukę nowych. Dzięki choreoterapii możliwe jest bardziej świadome doświadczanie własnego ciała, pokonywanie jego ograniczeń, budowanie poczucia pewności siebie, a także wyzwalanie pożądanych reakcji, jak radość, odprężenie, otwartość.

Filmoterapia

Wykorzystuje starannie dobrane filmy, zazwyczaj fabularne dotykające konkretnego zagadnienia. Przeważnie dany tytuł ogląda się w całości, czasem zaś terapeuta zaleca konkretny fragment dzieła. Pacjent ma za zadanie obejrzeć konkretny film w domu lub projekcja odbywa się w ramach spotkania terapeutycznego, a po niej następuje dyskusja. Niekiedy w ramach tego rodzaju terapii pacjenci mają za zadanie samodzielnie nagrać film lub etiudę na zadany temat.

Muzykoterapia

Ten rodzaj oddziaływania terapeutycznego korzysta z leczniczego działania muzyki, a także poszczególnych jej elementów na psychikę oraz ciało człowieka. Wyróżnia się muzykoterapię bierną oraz czynną. Technika wymieniona jako pierwsza polega na słuchaniu muzyki (w zależności od potrzeb - są to kompozycje uspokajające bądź pobudzające), natomiast muzykoterapia czynna - na jej tworzeniu (uczestnicy terapii grają na instrumentach, produkują dźwięki w inny sposób, np. uderzając przedmiotem o przedmiot, lub śpiewają).

Terapia przez sztuki plastyczne

Charakteryzuje się wykorzystywaniem różnych technik, może to być np. malarstwo, rysunek, w szerszym rozumieniu także rzeźba, origami, collage, drzeworyt itd. Osoba terapeutyzowana wykonuje pracę na zadany temat lub pozwala sobie na swobodną ekspresję emocji za pomocą dostarczonych narzędzi (kredki, farby, kolorowy papier, plastelina, masa solna i in.).

Autor: Aleksandra Bujas