Bunt nastolatka jako proces wchodzenia w dorosłość

Adolescencja jest czasem trudnym dla dorastającego dziecka, rodziców i szkolnych wychowawców. Problemy nastolatków potocznie rozumiane są jako pewna forma zaburzeń emocjonalnych. Bunt młodych coraz rzadziej interpretowany jest jako proces przygotowywania się do dorosłego życia i samodzielnego funkcjonowania w społeczeństwie.

Wiek dojrzewania charakteryzuje się swoistym sposobem przeżywania napięć emocjonalnych oraz ich uzewnętrznianiem. Te dwa wymienione aspekty różnią się od emocjonalności osób dorosłych. Wszelkie zmiany zachodzące u nastolatków uwarunkowane są zachodzącymi procesami neurohormonalnymi. Przemiany w sferze hormonalnej przyczyniają się do zaistnienia stanu emocjonalnego zwanego bezprzedmiotowością uczuć, który charakteryzuje się przeżywaniem afektów bez ich wyraźnej przyczyny.

Niestałość emocjonalna

Chwiejność nastroju również nie ma związku z bezpośrednim doświadczeniem. Ma ona różne znaczenia niezależnie od wydarzeń, przez co reakcje nastolatków bywają niezrozumiałe dla otoczenia. Dorastający człowiek wykazuje się gwałtownością i dużą pobudliwością w sytuacjach, które w oczach starszych osób postrzegane są jako banalne bądź nieistotne. Brak zahamowań powoduje, iż młodzi ludzie stają się drażliwi i niespokojni.

Sprzeczność uczuć i ich labilność przejawia się poprzez intensywne i krótkotrwałe wzruszenie, zamyślenie czy zdenerwowanie, które obniżają umiejętności percepcji związane z logicznym myśleniem i hamują prawidłowe funkcjonowanie nastolatka. Chwiejna emocjonalność w okresie dorastania przypomina reakcje małych dzieci. Ekspresyjność czy niestałość uczuciowa występuje również w okresie przedszkolnym, co w obu przypadkach jest normą rozwojową.

W poszukiwaniu własnego „ja”

Dynamiczne zmiany przyczyniają się do poczucia wrogości wobec własnej osoby i otoczenia. Kwestionowanie autorytetów w postaci nauczycieli czy rodziców jest próbą kształtowania własnej osobowości oraz hierarchii wartości. Nie znaczy to, że społecznie akceptowane normy są negowane i odrzucane. Cechą charakterystyczną dorastających ludzi jest refleksyjne podejście do otaczającej rzeczywistości, co związane jest z poddawaniem w wątpliwość, ocenianie i zaprzeczanie istniejącego porządku.

Zobacz również:

Dążenie do samookreślenia przebiega indywidualnie, często wbrew nakazom dorosłych, którzy mogą odczytywać takie zachowanie jako sprzeczne z przekazanymi przez opiekunów zasadami postępowania. System etyczny budowany w trakcie dorastania jest uważany przez nastolatków za bezwzględny i bezkompromisowy. Młody człowiek całkowicie podporządkowuje swoje zachowanie własnej hierarchii wartości, która nie zawsze idzie w parze z ogólnie przyjętą sferą normatywną. Rygoryzm moralny cechuje się radykalizmem w ocenie i nie pozwala na żadne odstępstwa od powziętej decyzji.

W kręgu przyjaciół

Buntownicze nastawienie w stosunku do rad dorosłych prowadzi do poszukiwania wsparcia wśród rówieśników. Nastolatek funkcjonuje w obrębie dwóch porządków normatywnych istniejących obok siebie, mianowicie systemem moralnym propagowanym przez dorosłych oraz wartościami kształtowanymi przez grono znajomych. Zjawisko konformizmu moralnego polega na przyjęciu zasad istniejących w obrębie grupy koleżeńskiej, co niejednokrotnie wiąże się z zakwestionowaniem reguł postępowania preferowanych przez dorosłych.

Odrzucenie opinii wychowawców i opiekunów wynika z rozczarowania i zanegowania autorytetu osób starszych. Poprzez podejście analityczne i krytyczną ocenę pojawiających się problemów nastolatek odkrywa, iż normy jakie głoszą dorośli, są względne i relatywne. Dochodzi do kryzysu wartości, ponieważ istotne dotąd zasady przestają mieć charakter absolutny. Zjawisko to, zwane dezintegracją ideową, w wielu przypadkach przejawia się w formie całkowitego odrzucenia powszechnie uznawanego systemu wartości na rzecz nowych ideałów związanych z konkretną subkulturą.

Rodzina

Wkroczenie w okres adolescencji rzutuje na relację między dorastającym dzieckiem i rodzicami. W początkowej fazie dorastania to rodzice znajdują się w pozycji dominującej. Po jakimś czasie układ powoli przekształca się na rzecz wytworzenia się relacji partnerskich. Poczucie większej swobody jest niezbędne aby mogło dojść do wykształcenia się spójnej tożsamości u nastolatka. Próby uniezależnienia się od rodziców wynikają z potrzeby usamodzielnienia się i osiągnięcia równowagi między poczuciem bezpieczeństwa, zapewnianym przez wsparcie członków rodziny, oraz dążeniem do samodzielności.

Utrata kontroli nad nastoletnim dzieckiem to główna przyczyna postrzegania adolescencji w kategoriach buntu i okresu sprawiającego największe kłopoty wychowawcze. Niezbędne jest, by rodzice potrafili zaakceptować nową formę relacji ze swoim dzieckiem oraz wyrazili aprobatę na większą swobodę w zachowaniu. Uzyskanie niezależności przez nastolatka nie koniecznie musi oznaczać brak kontroli jego poczynać. Dla samego dorastającego jest to dobry trening dorosłości, ponieważ staje się on odpowiedzialny za swoje czyny.

Okres adolescencji jest szansą dla obu stron na próbę określenia nowych relacji. Ponadto zmiany zachodzące w psychice nastolatka powodują zakłócenia w normalnym funkcjonowaniu i zmuszają do wytworzenia innych sposobów na radzenie sobie z problemami. Pozytywne doświadczenia nabyte w relacjach z rodzicami i nauczycielami skutkują wykształceniem się spójnej tożsamości u młodego człowieka i umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach.