Habituacja – siła przyzwyczajenia, rodzaje i sposób wykorzystania habituacji

Habituacja (łac. habituare - przywykać) to pojęcie wywodzące się z psychologii. Oznacza ono stopniowe przyzwyczajanie się do bodźców zewnętrznych trwających długo lub często się powtarzających, aż do całkowitego zaniku fizjologicznej i psychologicznej odpowiedzi na nie. Zjawisku habituacji podlegają procesy, które nie mają istotnego znaczenia dla organizmu z biologicznego punktu widzenia.

Habituacja a zmysły

Przykłady habituacji zmysłów

Zjawisko habituacji łatwo zrozumieć na podstawie obserwacji jego oddziaływania na zmysły. Organizm przyzwyczaja się do bodźców zewnętrznych, takich jak hałas, przyjemny bądź nieprzyjemny zapach, dotyk ubrania na skórze. Po pewnym czasie mózg człowieka będzie na nie nieczuły, chyba że dany bodziec zmieni natężenie, np. dźwięk zwiększy swoją częstotliwość. Habituacja może również nastąpić w reakcji na czynniki wewnętrzne, tj.: długotrwały, ale mało intensywny ból głowy lub zęba.

Korzyści i zagrożenia habituacji zmysłów

Habituacja pełni ważną funkcję w budowaniu świadomości dotyczącej kondycji organizmu, ponieważ determinuje reakcje na jej negatywne zmiany. Stan stabilny jest tym, do którego człowiek przywyka. Na tej podstawie człowiek jest też w stanie zauważyć pewne prawidłowości, takie jak szybkość oddechu, siła mięśni, poziom wytrzymałości na wysiłek fizyczny. Budowane w ten sposób przyzwyczajenie staje się miernikiem dobrej kondycji. Wszelkie odchylenia od normy są zauważane i traktowane jako nieprawidłowość (choroba, niedyspozycja), na którą trzeba zareagować.

Przyzwyczajenie się organizmu do sygnałów nadawanych przez zmysły bywa także szkodliwe. Długotrwały hałas może doprowadzić do uszkodzenia słuchu, jest też czynnikiem podnoszącym poziom stresu. Praca umysłowa w intensywnym hałasie skutkuje mniejszą wydajnością i problemami ze skupieniem się osoby, która ją wykonuje. Również monotonia jest szkodliwa, ponieważ może prowadzić do znużenia i utraty koncentracji, co jest częstym zagrożeniem na przykład dla kierującego samochodem.

Habituacja w relacjach z innymi

Habituacja w związkach

W związkach o długotrwałym stażu bardzo często pojawia się przyzwyczajenie do partnera. Przyczyn może być wiele: monotonia, codzienne obowiązki, zanik waloru nowości relacji. Początkowa ekscytacja z czasem zamienia się w rutynę i w wyniku tego procesu dwie kochające się osoby przestają na siebie reagować tak, jak na początku. Odnosi się to również do aspektów seksualnych związku. Zanika namiętność i pożądanie, podtrzymywane często przez poczucie odkrywania czegoś nowego, fascynacji partnerem.

Nie ma jednej sprawdzonej metody na powstrzymanie tego procesu. Psycholodzy i seksuolodzy są zdania, że należy urozmaicać czas spędzany z partnerem poprzez podejmowanie nowych działań, niezwiązanych z życiem codziennym. Walka z rutyną, również w sferze seksualnej, może poprawić atrakcyjność związku, a tym samym zahamować proces habituacji.

TRT - leczenie szumu usznego metodą habituacji

TRT (ang. Tinnitus Retraining Therapy - terapia wtórnego warunkowania) to terapia, za pomocą której leczy się szumy uszne, czyli głośne, intensywne dźwięki pojawiające się w głowie pacjenta. W jej przebiegu stosuje się zjawisko habituacji. Celem procesu jest zablokowanie sygnałów docierających do mózgu pacjenta związanych z percepcją szumu usznego na poziomie podkorowym, czyli tam, gdzie dochodzi do wstępnej oceny zarejestrowanego przez organizm dżwięku. Za pomocą tej terapii przekonuje się chorego, że szumy, które słyszy, są całkowicie neutralne, co skutkuje niedopuszczeniem dzwięków do jego świadomości. Metoda ta, będąca wynikiem badań prof. Pawła Jastreboffa jest stosowana od końca lat 80. i cieszy się dużą popularnością

Habituacja jako metoda podwajania przyjemności

Habituacja często jest procesem nieświadomym i mimowolnym, ale naukowcy twierdzą, że umiejętność świadomego jej stosowania może doprowadzić do czerpania większej satysfakcji z wykonywania niektórych czynności. Zadania relaksujące, takie takie jak oglądanie ulubionego filmu będą sprawiały jeszcze większą przyjemność, jeśli co jakiś czas seans zostanie przerwany, np. reklamami. Zakłócenie ulubionej czynności zapobiega efektowi przyzwyczajenia, a powrót do danej aktywności po każdej takiej przerwie daje więcej satysfakcji z wykonywania jej.

Odwrotny proces powinno się stosować przy wykonywaniu czynności nieprzyjemnych, nużących. W takim wypadku aby zwiększyć poziom przyzwyczajenia, a tym samym akceptacji danego mało atrakcyjnego działania jego przebieg nie powinien być przerywany. Z każdym kolejnym zakłóceniem nieprzyjemne uczucie związane z rozpoczynaniem nielubianej aktywności przeżywane jest na nowo.

Autor: Paulina Sikora