Jak ćwiczyć kreatywność – podstawy teoretyczne, wskazówki i techniki

Kreatywność to umiejętność, której coraz częściej wymagają pracodawcy. Aby zdobyć wymarzoną posadę, nie wystarczy wykazać się solidnością, doświadczeniem i chęcią do działania - równie ważna jest głowa pełna pomysłów. Stąd coraz więcej osób zadaje sobie pytanie: jak ćwiczyć kreatywność?

Jak każda cecha, kreatywność jest po części determinowana genetycznie. Jednak to, czy i jak będziemy ją ćwiczyć, zależy od nas samych. Możemy korzystać z naukowo potwierdzonych technik, metod znalezionych w internecie lub... wymyślać autorskie niecodzienne zadania. Najistotniejsze jest jednak ciągłe zmuszanie umysłu do nieszablonowego myślenia.

Czym jest kreatywność?

Definicje kreatywności

Najprościej kreatywność można określić jako postawę twórczą. Definicja Torrance'a mówi z kolei o poszukiwaniu nowych rozwiązań w obliczu problemu, podkreśla rolę stawiania hipotez, testowania ich i wprowadzania innowacji. Maslow zaś odcina się od związku kreatywności z produktywnością - według niego to raczej otwarcie się na doświadczenie, czerpanie radości z nowych możliwości (cechą osób kreatywnych jest według psychologa wysokie poczucie szczęścia).

Edward Nęcki, psycholog z Uniwersytetu Jagiellońskiego, wyróżnił obszary składające się na kreatywność. Są to: zdolność do abstrahowania, tworzenia skojarzeń, rozumowania indukcyjnego (analogie), rozumowania dedukcyjnego, myślenia metaforycznego oraz dokonywania transformacji.

Warunki kreatywności

Kreatywność powszechnie kojarzy się z twórczością, a więc nieuporządkowaniem, myślowym bałaganem, luźnymi skojarzeniami czy „bujaniem w obłokach”. Okazuje się jednak, że warunki kreatywności wyróżniane przez psychologów mają dużo wspólnego z analitycznym podejściem i metodycznym działaniem. Cztery czynniki, które muszą charakteryzować działanie osoby kreatywnej, to:

• właściwe rozpoznawanie nowych problemów;
• umiejętny transfer nabytej wiedzy w celu rozwiązania problemu;
• uznanie nauki jako procesu ciągłego, wymagającego prób i porażek;
• zdolność do skupienia uwagi na wybranym celu.

Kreatywność wysoka i niska

W psychologii funkcjonuje podział na dwa typy kreatywności - niską i wysoką. Ta pierwsza skupia się na osiąganiu założonego celu oraz stosowaniu wiedzy i umiejętności w nieszablonowy, odmienny sposób. Wysoka z kolei prowadzi do tworzenia „czegoś niezwykłego i nowego, czegoś, co przekształca i zmienia pole działalności w sposób znaczący”, polega na wykonywaniu „rzeczy, które ludzie robią, żeby zmieniał się świat”.

Twórczość a kreatywność

Kreatywność jest warunkiem koniecznym twórczości. Ta druga jest jednak aspektem o wiele bardziej złożonym. Wymaga bowiem współistnienia takich elementów jak intelekt, odpowiednie cechy charakteru oraz wysoki poziom motywacji. Twórca musi być kreatywny, jednak im bardziej dojrzałe i elitarne treści chce tworzyć, tym większą rolę odgrywają również inne czynniki.

Czynniki wpływające na kreatywność jednostki

Kreatywność, jak każda cecha, występuje u ludzi ze zróżnicowanym natężeniem. Co sprawia, że jedni potrafią sypać pomysłami jak z rękawa, podczas gdy inni mają ogromny problem z nieszablonowym myśleniem?

Dziedziczna kreatywność

Kreatywność to składowa charakteru, zatem w pewnym stopniu jest determinowana genetycznie. Według profesora Edwarda Nęcki w przypadku tej cechy zróżnicowanie międzyosobnicze w 20% stanowi kwestię genów, zaś w 80% - środowiska. Niektórzy zatem mają pewien rodzaj biologicznej „przewagi”, jeśli chodzi o bycie twórczymi - szczególnie istotne może się to okazać w przypadku stymulowania kreatywności już od wczesnych lat dziecięcych. Brak ćwiczeń sprawi, że wrodzone zdolności na niewiele się zdadzą.

Środowisko

Bardzo istotne jest otoczenie, w jakim wychowuje się jednostka. Jeśli środowisko stymuluje kreatywność, dostarcza bodźców w postaci sztuki czy potencjalnych zagadnień do rozwiązania, a przy tym pomaga utrzymać poziom motywacji, sprzyja to twórczemu myśleniu. Co oczywiste, dziecko bierze przykład z rodziców - ci spędzający wolne chwile na kanapie nie zaszczepią w maluchu ciekawości świata i wiary we własne możliwości poznawcze.

Aktywność własna

Twórcze myślenie można ćwiczyć. Najlepiej robić to już od wczesnych młodzieńczych lat - jednak rzadko kto jako dziecko ma świadomość, jakie znaczenie ma trening kreatywności. Aby wzmocnić omawianą cechę, warto na co dzień wykonywać czynności rozwijające umysł i wymagające nieszablonowego myślenia. Istnieją również opracowane zestawy ćwiczeń, pozwalające kształtować nasz umysł w tym obszarze.

Co hamuje kreatywność?

Kreatywność zabija przede wszystkim niewiara we własne możliwości i przekonanie, że ludzie rodzą się uzdolnionymi twórcami, a zatem jednostka nie ma wpływu na to, w jaki sposób rozwiązuje potencjalne problemy. Należy pojmować kreatywność jako pewnego rodzaju umiejętność, a jej naukę - jako proces.

Dzieci są ze swej natury kreatywne. Tworzą zmyślone światy czy irracjonalne zbitki wyrazowe z niezwykłą lekkością. Dorośli hamują te tendencje u maluchów, kierując ich myślenie w stronę schematów pozwalających funkcjonować sprawniej i efektywniej w społeczeństwie. Temperowanie i ganienie za abstrakcyjne myślenie to skuteczny hamulec kreatywności.

Wiele mówi się o tym, jak skostniały system edukacji odbiera uczniom zdolność twórczego myślenia. Szkoła, aby prawidłowo funkcjonować, musi być oparta na pewnych regułach, często jednak skutkuje to rutyną i schematycznością w realizacji planu nauczania. Znane na całym świecie są wykłady Kena Robinsona, które w przekonujący sposób uświadamiają, jaką rolę w kształtowaniu postawy twórczej ma odpowiednia edukacja.

Jak ćwiczyć kreatywność - naukowo potwierdzone wskazówki

Rób to, co kochasz

Oczywistym jest, że w lubiane przez nas czynności angażujemy się chętniej i wykonujemy je lepiej. Przyjemność i satysfakcja sprzyjają kreatywności. Ukłon w stronę tej powszechnie znanej prawdy uczynił Google - w firmie pozwolono inżynierom przeznaczać 20% czasu pracy na rozwijanie własnych zainteresowań i pomysłów (nie wiążących się z bieżącymi obowiązkami). Efektem było stworzenie Gmaila, Google News oraz autobusów wahadłowych dowożących pracowników do głównej filii firmy w Mountain View.

Pomysły - najpierw samodzielnie, później w grupie

Brytyjski psycholog Adrian Furnham dowodzi, że powstawaniu genialnych pomysłów sprzyja samodzielność i izolacja od innych ludzi, a tym samym potencjalnej krytyki. Puszczenie wodzy fantazji bez konieczności uwzględniania czyjegoś zdania jest kluczowe dla pierwszej fazy tworzenia się określonej idei. Ten wstępny pomysł warto, jak wykazały badania prof. Bena Jonesa z Kellog School of Management, przedstawić następnie szerszemu gronu odbiorców - najlepiej grupie osób myślących w sposób kreatywny, a także podobny do naszego. Współpraca to świetny sposób na dopracowywanie, strukturyzowanie zagadnienia oraz jego konfrontację z innymi rozwiązaniami. Prof. Jones zwraca jednak uwagę, że skuteczność takiego działania jest największa wtedy, gdy wszyscy uczestnicy wnoszą równy wkład w dyskusję.

Pozwól sobie na bałagan

Istotny wpływ na poziom kreatywności ma stanowisko pracy. Naukowcy z Univesity od Minessota udowodnili, że twórczym pomysłom sprzyjają biurka ustawione na uboczu i... zabałaganione. Według badaczy nieporządek podświadomie kieruje naszą uwagę ku rzeczom nowym, nieopatrzonym. Kreatywności nie sprzyja zaś nadmierny ład - wręcz sterylnie urządzone open space'y zaburzają terytorialność pracowników (zachowania przestrzenne; relacje między otoczeniem a zachowaniem).

Ruszaj się

Albert Einstein obmyślał teorię względności, jeżdżąc na rowerze. Te i inne przykłady wpływu aktywności na kreatywność znalazły potwierdzenie w badaniach wykonanych w brytyjskim Middlesex University. Podczas doświadczenia dwóm grupom ochotników, z których jedna wcześniej odbyła ćwiczenia fizyczne, przedstawiono problem i poproszono o podanie jego potencjalnych rozwiązań. Okazało się, że osoby po wysiłku potrafiły znaleźć więcej dróg postępowania w hipotetycznej sytuacji.

Kiedy czujemy, że podczas pracy nasze myślenie wpada w schematy i stereotypy, warto zrobić sobie przerwę i iść pobiegać, pospacerować. Już 10 minut aktywności fizycznej usprawnia funkcjonowanie umysłu.

Utnij sobie drzemkę

Nie bez powodu mówi się, że z problemami należy się przespać. Sen konsoliduje wspomnienia oraz poprawia pamięć. Badania z 2009 roku przeprowadzone w Kalifornii dowodzą, że wejście w fazę REM przed przystąpieniem do rozwiązania określonego zagadnienia usprawnia myślenie i generowanie pomysłów. Wykazał to eksperyment, w którym studentów podzielono na dwie grupy - jedna z nich zdrzemnęła się w trakcie pracy nad zadaniem. Ci, którzy spali, cechowali się o średnio 40% większą skutecznością.

Wybitni, jak Salvador Dali czy Benjamin Franklin, wykorzystywali sen do stymulowania umysłu w nieco inny sposób. Wstawali o świcie, a w wir pracy rzucali się jeszcze w piżamie. Tym samym ich działanie odbywało się w tzw. stanie hipnopompicznym (następującym po wyjściu z naznaczonej snami fazy REM). Praca, jak mawiał znany malarz, „w oparach snu” sprzyja generowaniu kreatywnych pomysłów.

Nie stroń od delikatnych bodźców

Kreatywności sprzyja słuchanie niezbyt głośnej, nieangażującej muzyki. Zarówno kompletna cisza, jak i zbyt wysoki poziom decybeli nie ułatwiają twórczego myślenia. Co ciekawe, istotna jest także kolorystyka otoczenia. Dowiedziono, że pracy mózgu sprzyja przyciemnione światło, a także kolory zielony i niebieski. Warto zatem od czasu do czasu przerwać wykonywanie obowiązków i przez chwilę nacieszyć oczy widokiem trawy czy nieba.

Pisz ręcznie

Wydawałoby się, że sposób, w jaki utrwalamy swoje myśli, nie ma znaczenia. Jednakże pisanie ręczne aktywuje o wiele więcej obszarów naszego umysłu niż stukanie w klawiaturę. Notowanie na papierze pobudza mózg, uruchamia te sfery, które odpowiadają za myślenie analityczne, mowę oraz pamięć.

Czerp ze zmęczenia

Utarło się przekonanie, że żeby być efektywnym, należy mieć wypoczęty umysł. W przypadku kreatywności sprawa ma się nieco inaczej. Kiedy jesteśmy zmęczeni, nasz umysł przejawia skłonność do „błądzenia” - tworzenia odległych skojarzeń, łączenia pozornie niemających wiele wspólnego elementów. Wyczerpany umysł nie jest w stanie selekcjonować informacji, dzielić je na priorytetowe i mniej ważne - to swoiste „wymieszanie sprzyja generowaniu rozwiązań zrywających z powszechnie przyjętymi wzorcami postępowania.

Przykłady ćwiczeń na kreatywność

Poniższe ćwiczenia są jedynie jednymi z wielu propozycji. Można je dowolnie modyfikować, uzupełniać. Warto też samemu wymyślać zadania na kreatywność - będzie to stanowiło podwójny trening umysłu.

Część z ćwiczeń jest uzupełniona o przykładowe rozwiązania. To jedynie sugestie mające prezentować, w jaki sposób można myśleć o jakimś zagadnieniu.

Skojarzenia

To ćwiczenie można wykonywać w klasycznej, dobrze znanej każdemu wersji, istnieje również sposób, aby je nieco utrudnić. Pierwszy wariant wygląda następująco: wybierz słowo, podaj do niego skojarzenie, a następnie kolejne słowo, które wiąże się z poprzednim. Stwórz jak najdłuższy ciąg skojarzeń. Druga opcja polega na wyznaczeniu pary zupełnie niepasujących do siebie wyrazów, np. „sok” i „poczta” i podaniu listy skojarzeń pozwalającej w logiczny sposób połączyć słowa.

Definicje

Definicje słownikowe są nudne? Stwórz swoje własne. Niech będą opisywały jakiś przedmiot codziennego użytku, który akurat w danej chwili znajdzie się w zasięgu wzroku. Na początku z pewnością będziesz miał w głowie proste i oczywiste rozwiązania, nie poprzestawaj jednak na nich. Stwórz co najmniej piętnaście zróżnicowanych definicji.

Co by było, gdyby...

Spróbuj zastanowić się nad wymienionymi poniżej, dość absurdalnymi sytuacjami. Wymyśl, jak można by rozwinąć poniższe zdania tak, aby ukazane zostały konsekwencje zdarzeń.

Co by było, gdyby:

• motyle miały wielkość krowy;
• Park Jurajski istniał naprawdę;
• sufit był podłogą;
• woda istniała tylko w postaci lodu.

Po przemyśleniu powyższych zagadnień wymyśl swoje własne zdania.

Szukanie nieścisłości

Przypomnij sobie dobrze znaną bajkę, taką, której w dzieciństwie słuchałeś wielokrotnie. Bardzo ważne jest to, abyś pamiętał jak najwięcej szczegółów i miał przed oczami konkretne obrazy pochodzące z tej historii. Spójrz na bajkę z ,,dorosłej" perspektywy. Spróbuj dopatrzeć się luk w narracji, pytaj „dlaczego”, wyjdź poza utarty schemat tego typu narracji. Dlaczego w historii o trzech świnkach i wilku bohaterowie nosili spodnie? Dlaczego wilk nie czaił się na ofiary, tylko burzył ich domy? Dlaczego świnki zdecydowały się zbudować domki z różnych materiałów?

Mężczyzna z zapałką

Zadanie:

Podróżując z karawaną po pustyni, znajdujesz martwego mężczyznę. W jego ręce zauważasz złamaną zapałkę. Spróbuj wyjaśnić, co się stało. Stwórz scenariusz zdarzeń, które mogłyby doprowadzić do takiej sytuacji.

Rozwiązanie:

Mężczyzna wraz z kilkoma innymi osobami leciał balonem. Okazało się, że balon jest uszkodzony i niebezpiecznie obniża swój lot. Pasażerowie pozbyli się całego balastu, jednak balon wciąż był zbyt ciężki, żeby utrzymać kurs. Postanowiono wyrzucić jedną osobę za burtę - zdecydowano kto to będzie, ciągnąc zapałki. Mężczyzna wylosował tę złamaną.

Przejście przez kartkę

Zadanie:

Weź kartkę A5 oraz nożyczki. Wytnij otwór, przez który będzie w stanie przejść człowiek.

Rozwiązanie:

Złóż kartkę papieru na pół. Natnij ją kilka razy prostopadle do zgięcia (zaczynając od strony złożenia, nie doprowadzając jednak linii cięcia do końca kartki). Powtórz czynność, zaczynając od drugiej strony, teraz cięcia prowadząc pomiędzy poprzednimi. Następnie rozetnij zgięcie kartki, uważając, żeby najbardziej zewnętrzne paski nie zostały przerwane. Rozłóż kartkę. Powstał szeroki otwór, otoczony cienkimi paskami papieru, w którym może zmieścić się człowiek.

Co sprzyja ćwiczeniu kreatywności na co dzień?

Niesztampowe zachowania

Kreatywności sprzyja wszystko, co w jakikolwiek sposób wymusza modyfikację rutynowego myślenia i działania. Może to być zmiana codziennie pokonywanej trasy do pracy, próba zjedzenia zupy lewą ręką czy delikatna metamorfoza wystroju wnętrza. Kluczowe jest to, by nie pozwolić umysłowi popaść w rutynę i monotonię.

Sztuka i podróże

Kultura i podróże to coś, co wszechstronnie rozwija osobowość, w tym także twórcze myślenie. Warto oglądać wartościowe, zmuszające do refleksji filmy, dużo czytać (nie stroniąc od poezji, opierającej się na związkach w dużej mierze abstrakcyjnych, metaforycznych, a niekoniecznie logicznych), zainteresować się malarstwem (przykładowo odrealniającym rzeczywistość surrealizmem czy impresjonizmem), fotografią (gdzie mamy do czynienia z myśleniem poprzez kadr).

Kontakt z innymi i samym sobą

Kluczem do znalezienia własnej drogi, w tym także twórczej, jest balans pomiędzy budowaniem relacji a samopoznaniem. Warto otaczać się ludźmi, którzy wywołują w nas pozytywne emocje, motywują do działania, wspierają pomysły. Stymulujące dla umysłu jest poznawanie nowych osób, zwłaszcza, jeśli potrafią oni wnieść nową jakość w nasze życie. Należy jednak z równą uwagą słuchać samego siebie, uświadamiać sobie własne potrzeby i emocje, a także obserwować, kiedy jesteśmy najbardziej skłonni myśleć twórczo - podczas odpoczynku, przed snem, czy też pod presją lekkiego motywującego stresu.

Nauka języków

Wielu psychologów twierdzi, że kreatywności sprzyja nauka języków obcych. Każdy język odzwierciedla określony sposób myślenia (zgodnie z koncepcją JOŚ - językowego obrazu świata), ma swój temperament, co pozostawia duże pole do popisu dla kogoś, kto patrzy na niego z perspektywy innej niż rodzimy użytkownik. Sama nauka wymaga kreatywności - „kucie na blachę” słówek już dawno odeszło do lamusa, zostało także uznane za nieskuteczne. Nie bez powodu lektorzy szukają coraz to nowszych i ciekawszych metod, które uatrakcyjniłyby zajęcia i sprawiły, że nauka odbędzie się „przy okazji”. Indywidualne kształcenie się również wymaga znalezienia sposobu sprzyjającego przyswajaniu nowych treści.

Dieta na kreatywność

Bycie kreatywnym wspiera odpowiednia dieta. Warto postawić na produkty bogate przede wszystkim w kwasy tłuszczowe omega 3 - zwłaszcza orzechy. Świetne działanie na system nerwowy mają orzechy włoskie (bogate dodatkowo w witaminy E i B6) oraz migdały (te usprawniają pamięć). Brokuły wspomagają procesy poznawcze, zaś jajka spowalniają starzenie się mózgu. Efektywne myślenie jest warunkowane odpowiednim poziomem nawodnienia, zaś jego niski poziom znacznie obniża zdolności umysłowe.

Kursy kreatywności - czy warto?

Rozmaite firmy oferują różnorakie kursy i treningi kreatywności. Zazwyczaj są one profilowane i dotyczą konkretnych dziedzin: pisarstwa, zarządzania ludźmi, biznesu. Można spotkać się także z kursami twórczego myślenia nastawionymi na szkolenie umiejętności generowania niesztampowych rozwiązań oraz prezentującymi techniki pobudzania procesów myślowych. Z pewnością informacje i wskazówki mentora są w stanie ukierunkować, kluczem do sukcesu jest jednak samozaparcie oraz chęć zmian. To, czy dany kurs wniesie jakąkolwiek wartość w nasze życie, zależy od wielu czynników. Decydując się na uczestnictwo, warto dokładnie przemyśleć wybór treningu twórczego myślenia - sprawdzić opinię na temat organizującej go firmy oraz kompetencje prowadzącego.

Jak rozwijanie kreatywności może nam pomóc

Wysoki poziom kreatywności pomaga w codziennym funkcjonowaniu. Przede wszystkim to spory atut na rynku pracy, gdzie obecnie duże znaczenie mają cechy takie jak aktywność, pomysłowość oraz elastyczność. Porzucenie schematów i stereotypów daje ponadto duży komfort psychiczny - sprawia, że na co dzień nie przejmujemy się błahostkami, a problemy traktujemy jako wyzwania. Kreatywność pozwala szybciej uporać się z trudnościami, poszukiwać coraz to nowych rozwiązań, sprzyja zatem osiąganiu satysfakcji z życia. Należy do tzw. kompetencji miękkich, dużą rolę odgrywa w komunikacji międzyludzkiej, ułatwia więc porozumiewanie się z bliskimi czy partnerem. Warto ćwiczyć kreatywność, zdolność ta bowiem przekłada się na realne korzyści.

Autor: Justyna Błasiak