Leczenie zaburzeń lękowych

Lęk jest zjawiskiem bardzo trudnym do zdefiniowania. Wiadomo jednak, że jego pojawienie się jest związane ze strachem, którego źródło też nie zawsze jest możliwe do określenia.

Do zaburzeń lękowych zaliczane są:

lęk uogólniony – dotyczy ok. 5% populacji, częściej kobiet. Objawia się stałym poczuciem wewnętrznego niepokoju, przewlekłym zamartwianiem się, bezsennością i napięciem mięśni;

lęk napadowy – napad lęku jest krótkotrwały (trwa od kilku do kilkunastu minut), ale bardzo intensywny, wraz z rozwojem choroby też coraz częstszy. Objawia się poczuciem ciężkiej choroby, a nawet umierania. Często pojawiają się też: uczucie duszności, pocenie się, ucisk w gardle itp. W okresie między napadami zaburzenie przypomina zespół lęku uogólnionego – lęk przed następnym epizodem;

zespół natręctw (zaburzenie obsesyjno-kompulsywne) – objawia się natrętnymi myślami (obsesje), którym mogą towarzyszyć natrętne czynności (kompulsje);

fobie społeczne – lęk przed sytuacjami wymagającymi występowania przed innymi ludźmi. W cięższym przypadkach może dotyczyć również wykonywania takich czynności jak jedzenie czy pisanie w towarzystwie innych osób. Sytuacje takie prowadzą do napadów paniki, którym towarzyszy np. czerwienie się, nadmierne pocenie, uczucie suchości w ustach;

fobie proste – nadmierny i niewytłumaczalny lęk przed różnymi przedmiotami, zwierzętami, zjawiskami, w tym lęk przed otwartą lub zamkniętą przestrzenią (agorafobia i klaustrofobia);

zespół stresu pourazowego – pojawia się u osób, które doznały szczególnie silnego urazu psychicznego, np. uczestników działań wojennych. Objawia się powtarzającym przeżywaniem wydarzenia, które stało się przyczyną zaburzeń.

Terapia zaburzeń lękowych różni się w zależności od rodzaju zaburzenia. Bardzo ważną rolę w leczeniu odgrywa psychoterapia, np. terapia poznawczo-behawioralna, interpersonalna. Często nie może ona jednak stanowić jedynej formy walki z zaburzeniem lękowym. Nie jest zwykle skuteczna np. w przypadku ostrych napadów lęku. Zdecydowanie lepsze efekty osiągane są przy pomocy farmakoterapii.

Główną grupą leków przeciwlękowych (anksjolitycznych) są benzodiazepiny (BZD), które uznane są za najbezpieczniejsze leki psychotropowe. Mechanizm działania polega na wiązaniu się z receptorem benzodiazepinowym, będącym częścią receptora GABA-A. Skutkiem tej aktywności jest nasilenie działania neuroprzekaźnika hamującego – kwasu γ-aminomasłowego (GABA). To z kolei prowadzi do otwarcia kanałów chlorkowych, hiperpolaryzacji błony neuronalnej i zahamowania pobudzenia neuronu. Poszczególne związki cechują się przewagą działania przeciwlękowego (np. alprazolam, lorazepam, chlordiazepoksyd) lub nasennego (midazolam, temazepam, nitrazepam). Niektóre wyróżniają się z kolei silnym działaniem miorelaksacyjnym, np. tetrazepam, diazepam. Benzodiazepiny są lekami dobrze tolerowanymi, jedynie w większych dawkach mogą wywoływać senność, zaburzenia snu, zaburzenia koordynacji ruchowej, ataksję, upośledzenia refluksu i amnezję następczą. Największym problemem jest jednak rozwój tolerancji i znaczny potencjał uzależniający. Duży kłopot pojawia się w momencie próby odstawienia leków. Z uwagi na ryzyko wystąpienia zespołu abstynencyjnego konieczne jest stopniowe zmniejszanie dawki (co tydzień o ¼). Ponadto po zakończeniu terapii obserwuje się szybki nawrót objawów. Obecnie nadal trwają poszukiwania pochodnych benzodiazepiny cechujących się większą selektywnością, lepszymi właściwościami farmakokinetycznymi i koszystniejszym współczynnikiem terapeutycznym. Nową generacją benzodiazepin są zopiklon, zolpidem i zaleplon, które charakteryzuje większa wybiórczość i korzystniejsza farmakokinetyka.

Zobacz również:

W zaburzeniach lękowych wykorzystywane są zwłaszcza związki o krótkim czasie działania, takie jak lorazepam czy alprazolam. Pozwalają one zlikwidować lub przynajmniej znacznie zmniejszyć nasilenie ostrego lęku. Niestety ich stosowanie nie prowadzi do wyleczenia zaburzeń lękowych i ma charakter jedynie doraźny. Wykorzystywane są również w lęku uogólnionym oraz lęku fobicznym. Z uwagi na wspomniany potencjał uzależniający benzodiazepiny powinny być stosowane jak najkrócej (maksymalnie 4 miesiące, najlepiej nie dłużej niż 4 tygodnie) i w jak najmniejszej skutecznej dawce.

Ważnym lekiem wykorzystywanym w terapii zaburzeń lękowych jest buspiron. Działanie anksjolityczne widoczne jest dopiero po kilku dniach, a nawet tygodniach stosowania, co świadczy o złożonym, pośrednim mechanizmie działania. Lek dodatkowo wykazuje właściwości przeciwdepresyjne związane wpływem na receptory serotoninowe 5-HT1A (silny agonista) znajdujące się m.in. w hipokampie. W trakcie leczenia mogą wystąpić bóle głowy, niepokój i nudności. Buspiron wykorzystywany jest w leczeniu lęku uogólnionego (lek z wyboru). Nie jest natomiast skuteczny w napadach lęku panicznego.

Do leków anksjolitycznych zaliczana jest również hydroksyzyna, która poza działaniem przeciwlękowym wykazuje właściwości uspokajające, nasenne i przeciwwymiotne. Lek blokuje receptory histaminowe H1, muskarynowe i α1-adrenergiczne. Hydroksyzyna jest lekiem stosunkowo bezpiecznym, wykorzystywanym w przewlekłych stanach lękowych.

W leczeniu zaburzeń lękowych obok typowych leków anksjolitycznych wykorzystywane są także leki przeciwdepresyjne (głównie SSRI, TLPD, IMAO), które od benzodiazepin różnią się przede wszystkim brakiem właściwości uzależniających. Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (m.in. klomipramina, imipramina) są niestety dość słabo tolerowane przez chorych, z uwagi na liczne działania niepożądane – suchość w ustach, senność, spadki ciśnienia krwi, zaparcia. Spośród inhibitorów zwrotnego wychwytu serotoniny szczególnie polecany jest citalopram i escitalopram, ze względu na bezpieczeństwo i małe ryzyko interakcji. Z leków przeciwdepresyjnych w leczeniu zaburzeń lękowych wykorzystywany jest także moklobemid, wenlafaksyna i mianseryna. Stosowanie antydepresantów w terapii lęku ma charakter długofalowy. Należy zauważyć też fakt, iż leki te początkowo mogą nawet nasilać lęk. W przypadku lęku scenicznego wykorzystywane są także β-blokery (propranolol, oksprenolol, nadolol).

Głównymi lekami w fobiach społecznych są paroksetyna, citalopram lub moklobemid, benzodiazepiny jedynie doraźnie. W lęku napadowym zalecane są benzodiazepiny, inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny (paroksetyna, fluwoksaina), rzadziej moklobemid. Tak jak to zostało wspomniane lekiem pierwszego rzutu w lęku uogólnionym jest buspiron. Stosuje się też benzodiazepiny o długim lub średnim czasie działania (bromazepam, chlordiazepoksyd, temazepam, diazepam, medazepam, klonazepam). U pacjentów wymagających długotrwałego leczenia podaje się leki przeciwdepresyjne (opipramol, doksepina, amitryptylina) i niekiedy bardzo małe dawki neuroleptyków – flupentaksolu lub fluspirilenu. Lekami najczęściej stosowanymi w nerwicy natręctw są inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny – sertralina, fluoksetyna, paroksetyna, fluwoksamina, citalopram lub escitalopram. Benzodiazepiny podaje się przy bezsenności lub niepokoju.

Autor: Marta Grochowska
Źródła:
Janiec W. (red.): Farmakodynamika. Podręcznik dla studentów farmacji. PZWL, Warszawa 2008,
Kostowski W., Herman Z. S. (red.): Farmakologia. Podstawy farmakoterapii. PZWL, Warszawa 2010,
Święcicki Ł.: Lęk i zaburzenia lękowe. Poradnik dla pacjentów i ich rodzin. Lundbeck Poland,
Czarnecka E., Pietrzak B.: Postępy terapii chorób psychicznych - zaburzeń lękowych, depresji, schizofrenii, uzależnień. [e-umed.pl].