Prawne aspekty przemocy domowej

Przemoc domowa jest częstym zjawiskiem, dramatem rozgrywającym się zazwyczaj w zamkniętych czterech ścianach domu. Najczęściej ofiarami przemocy padają kobiety i dzieci, jednakże coraz częściej można też usłyszeć o przemocy wobec mężczyzn. Ofiary bez względu na płeć łączy jedno – poczucie wstydu i winy, które nie pozwalają szukać pomocy.

Czym jest przemoc domowa?

Według art. 115 §11 Kodeksu karnego, przemoc domowa oznacza jednorazowe bądź powtarzające się, umyślne działanie lub zaniechanie, które narusza prawo lub dobra osobiste członków rodziny. Są to działania, które w szczególności narażają ów osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym także seksualną. Na przemoc domową składają się zatem wszelkie działania, które powodują szkody na zdrowiu fizycznym lub psychicznym osób najbliższych, a także które wywołują cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą.

Uznaje się, iż przemoc domowa cechuje się, tym że jest:

1. Intencjonalna

Działanie sprawcy jest bowiem zamierzone i ma na celu podporządkowanie i kontrolowanie swojej ofiary.

2. Siły rozłożone są nierównomiernie

W sytuacji, kiedy dochodzi do przemocy sprawca zawsze ma przewagę nad ofiarą, bez względu na to czy jest to przewaga fizyczna czy psychiczna, ofiara zawsze jest słabsza.

3. Narusza prawa i dobra osobiste członków rodziny

Osoba będąca sprawcą przemocy wykorzystuje swoją przewagę, naruszając prawa ofiary, m.in. prawo do szacunku, godności czy nietykalności fizycznej.

4. Powoduje cierpienie i ból

Sprawca poprzez przemoc naraża zdrowie i życie ofiary, sprawia że ofiara odczuwa ból oraz cierpienie, a co za tym idzie ma mniejszą zdolność do samoobrony.

Wg statystyk ofiarami przemocy padają najczęściej kobiety oraz dzieci do 13 lat. Taka sytuacja tyczy się aż 58% kobiet oraz 24% dzieci. Równie przerażające są dane dotyczące sprawców przemocy, które donoszą, iż są nimi w 96% mężczyźni. W wielu przypadkach odnotowuje się również, iż ów działania naruszające podstawowe prawa drugiego człowieka, dokonywane są pod wpływem alkoholu.

Przemoc domowa dotyczy tylko przemocy fizycznej?

Przemoc domowa jest przestępstwem. Jest to kwestia niepodważalna. Jednakże w wielu przypadkach to właśnie jej forma decyduje o tym, czy ofiara zwróci się o pomoc, czy też podporządkuje się sprawcy i jego działaniom. Kobiety częściej padają ofiarami przemocy fizycznej, stąd tak duży nacisk na ochronę ofiar bitych, jednakże co istotne nie tylko przemoc fizyczna sama składa się na definicję przemocy domowej. Wiele ofiar przemocy, które nie doświadczyły uderzeń, ale które padły ofiarami przemocy psychicznej, nie decyduje się na podjęcie działań, w celu swojej obrony, właśnie ze względu na niewiedzę i niepewność, gdyż w wielu przypadkach panuje przekonanie, iż pomocy oczekiwać mogą jedynie ofiary dotknięte przemocą fizyczną. Prawda jest jednak taka, iż nie trzeba mieć siniaków i złamań, aby być ofiarą przemocy.

Na przemoc domową bowiem składają się cztery podstawowe rodzaje zachowań, do których zalicza się:

1. Przemoc fizyczną

Do przemocy fizycznej zalicza się zachowania opierające się na zadawaniu bólu fizycznego swojej ofierze, składają się na nią takie zachowania jak: bicie, duszenie, popychanie, pozbawienie jedzenia, picia oraz snu, jak również zmuszanie do spożywania używek, takich jak alkohol lub narkotyki.

Zobacz również:

2. Przemoc psychiczną

Ten rodzaj przemocy z kolei opiera się na wykorzystywaniu technik manipulacyjnych i szantażu, które pomagają zachować sprawcy przewagę i pełną kontrolę nad ofiarą. Do zachowań należących do przemocy psychicznej zalicza się m.in.: krytykę, groźby, nieuzasadnione oskarżenia, upokarzanie, ośmieszanie oraz wyzywanie. Sprawca przemocy często stara się ograniczyć swoją ofiarę, jej kontakty ze środowiskiem oraz innymi członkami rodziny, starając się za wszelką cenę odizolować ją od bliskich i znajomych, wzbudzając przy tym strach oraz wmawianie winy ofierze.

3. Przemoc seksualną

Przemoc seksualna polega w dużej mierze na zmuszaniu ofiary do współżycia oraz do wszelkich zachowań seksualnych, na gwałceniu i ośmieszaniu. Dotyczy sytuacji, kiedy sprawca zmusza ofiarę również do współżycia z innymi osobami, jak też gdy upokarza ją z powodu orientacji lub zachowań seksualnych.

4. Przemoc ekonomiczną

Z kolei przemoc ekonomiczna występuje wówczas, kiedy ofiara staje się uzależniona od sprawcy pod względem finansowym, gdy sprawca zabiera jej wynagrodzenie i dokonuje ścisłej kontroli jej wydatków. Zdarza się również, iż sprawca tego rodzaju przemocy zakazuje swojej ofierze podjęcia pracy zarobkowej, zmusza ją do zobowiązań finansowych oraz niszczy jej mienie osobiste.

Przemoc domowa to przestępstwo!

Polskie prawo kładzie ogromny nacisk na zapobieganie przemocy domowej oraz na działania eliminujące jej zjawisko. Przemoc domowa jest określana mianem przestępstwa, a konsekwencje jej stosowania regulowane są przez kodeks karny.

Art. 115 § 11 Kodeksu karnego nawiązuje do osób, które kodeks określa mianem kręgu najbliższych. Według prawa należą do niego małżonkowie czyli dziadkowie i rodzice, dzieci oraz wnuki. W dalszej kolejności rodzeństwo, które spowinowacone jest w tej samej linii bądź stopniu ( np. zięć, teściowa) , jak i pozostające w stosunku przysposobienia ( osoba adoptowana lub adoptująca). Co ważne do kręgu osób najbliższych należy też małżonek danej osoby, jak również osoba pozostająca we wspólnym pożyciu, czyli konkubent.

W dalszych kręgach znajdują się pozostałe osoby, które pozostają w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy oraz małoletni i osoby nieporadne, np. upośledzone umysłowo, niepełnosprawne ruchowo czy przewlekle chore.

Kodeks karny określa również, iż wówczas kiedy przemoc ma charakter ciągły, a więc w sytuacji kiedy sprawca dokonuje przemocy w formie powtarzającej się, ten typ zachowań określany jest mianem znęcania się. Natomiast ustawa podkreśla również, iż jeżeli stosowanie przemocy miało charakter jednorazowy nie oznacza to, iż sprawca pozostanie bezkarny, nawet w chwili, kiedy nie można mu udowodnić jego czynów, gdyż może on zostać pociągnięty do odpowiedzialności za inne przestępstwa.

Art. 207 § 1 Kodeksu karnego podaje, iż „ Kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub osobą nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5”.

Kodeks karny w dalszych ustępach zawiera kwestie przemocy stosowanej ze szczególnym okrucieństwem, która zgodnie z obowiązującym prawem podlega karze pozbawienia wolności od roku do 10 lat.

Z kolei jeżeli stosowana przemoc opisana powyżej ( art. 207 §1 i §2) jest przyczyną z uwagi na którą ofiara przemocy postanawia targnąć się na własne życie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 2 do 12 lat.

Istotne jest, iż zapis Kodeksu karnego nie uwzględnia podziału przemocy domowej na fizyczną oraz psychiczną, co oznacza, iż do zaistnienia przestępstwa potrzebna jest jedynie jedna z form przemocy opisanych w tym artykule. W Kodeksie karnym można bowiem znaleźć również zapis dotyczący poniesienia odpowiedzialności karnej za stosowanie przemocy seksualnej i ekonomicznej.

Przemoc domowa wciąż jest zjawiskiem występującym w Polsce na szeroką skalę. Niestety mimo coraz częściej podejmowanych działań przez państwo w celu ochrony i zapobiegania przemocy, w wielu domach wciąż panuje strach i bezradność na zachowania sprawcy. Przemoc domowa oraz związane z nią uczucia wstydu i upokorzenia, sprawiają iż wiele ofiar żyje w milczeniu, poddając się aktom przemocy w domowym zaciszu.

Niezwykle ważny jest fakt, iż każda osoba, która jest świadkiem bądź która podejrzewa, iż w danej rodzinie może występuje przemoc, ma obowiązek zgłoszenia owych podejrzeń na policję. Nasze społeczeństwo wciąż jest obojętne na cierpienie, bierne w działaniu w obliczu zjawiska przemocy, podczas gdy jedno zgłoszenie może zmienić życie ofiar oraz przyczynić się do ukarania sprawcy.

Ofiary przemocy również powinny pamiętać, iż nie są pozostawione same z problemem. Obecnie działa wiele programów, oferujących pomoc pokrzywdzonym oraz wiele kampanii społecznych uwrażliwiających społeczeństwo na szeroko pojętą przemoc domową oraz zachęcające do reagowania i pomocy krzywdzonym członkom rodziny. Wiele instytucji zapewnia również pomoc ofiarom przemocy pod wieloma względami, zarówno jeżeli chodzi o radę, pomoc prawną czy też wsparcie psychologiczne.

Telefony zaufania dla ofiar przemocy:

Centrum Praw Kobiet: (22) 621-35-37

Niebieska linia: (22) 668 70 00, 801-120-002
(czynny pon-sob: 10:00-22:00, nd i święta: 10:00-16:00 )

Pomoc ofiarom przemocy: (22) 666-00-60
(czynny pon-pt: 10:00-22:00)

Policyjny telefon zaufania: 0-800-120-226

Telefon Zaufania dla Kobiet w Ciąży i Rodziny: 085 732-22-22
(czynny od poniedziałku do piątku w godzinach 15.00-17.00)

Autor:

Sabina Maćkowicz