Terapia skoncentrowana na rozwiązaniach (TSR) – założenia, korzyści i ograniczenia

Terapia skoncentrowana na rozwiązaniach to podejście psychoterapeutyczne, które skupia się nie na przeszłości, problemach i deficytach pacjenta, ale jego mocnych stronach i posiadanych tzw. zasobach (środkach umożliwiających poradzenie sobie z trudnościami). Rolą specjalisty jest jedynie wspomaganie w samodzielnym wypracowywaniu określonych rozwiązań.

TSR stosuje się u osób cierpiących na zaburzenia odżywiania, uzależnionych, zaburzonych psychicznie. Decydują się na nią również ci, którzy znaleźli się w trudnej sytuacji życiowej (kryzys w związku, utrata pracy). Skuteczność terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach jest efektem przejrzystości i prostoty tej metody.

Założenia terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach

Krótka historia

Model terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach został stworzony w 1978 roku w Moskwie przez Steve'a de Shazera i Insoo Kim Berg. Był przykładem kreatywnego podejścia w psychoterapii. Od 1990 roku model rozwija się w Polsce jako rodzaj terapii. Choć TSR jest w dużej mierze ustrukturalizowana, specjaliści modyfikują ją, odnosząc do tradycji i kultury danego kraju czy łącząc z innymi metodami pracy.

Podstawowe zasady TSR

Terapia skoncentrowana na rozwiązaniach znacznie różni się od klasycznie pojmowanej psychoterapii. Nie zajmuje się bowiem opisem natury danego problemu, nie szuka teorii, które mogłyby tłumaczyć sytuację pacjenta. W TSR nie stawia się diagnoz - uważa się je bowiem za mało przydatne, a nawet przeszkadzające w terapii. Ponadto to podejście skupia się na teraźniejszości i przyszłości - jeżeli analizuje się przeszłość, to tylko w kontekście użyteczności dla obecnego i przyszłego życia.

Sposób pracy specjalisty determinuje stanowisko pacjenta i to, co klient uważa za najlepsze dla siebie. Rolą terapeuty jest przede wszystkim wspomaganie wprowadzania zmian i stosowania efektywnych, odpowiednio dobranych technik. W TSR unika się rozmowy na temat tego, „jak powinno być” i „dlaczego jest inaczej”. Skupia się za to na tym, co może pomóc i sprawdzić się w danej sytuacji. Działania specjalisty nie ograniczają się jedynie do problemu, który skłonił pacjenta do zwrócenia się o pomoc. Terapeuta stara się, by praca przełożyła się na wszystkie dziedziny życia klienta.

Bardzo ważnym założeniem terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach jest pełna akceptacja perspektywy pacjenta i jego spojrzenia, oczekiwań. Specjalista nie może pozwolić sobie na wartościowanie życiowych wyborów podopiecznych - byłby to bowiem błąd w sztuce. Wynika z tego sposób pracy - w TSR nie stosuje się technik bezpośredniej konfrontacji, szuka się metod niewywołujących oporu.

Terapia skoncentrowana na rozwiązaniach jest „oszczędna”. Dużą wagę przywiązuje się w niej do prostoty, stosuje się minimalną ilość środków terapeutycznych. Interwencja specjalisty może wystąpić tylko wtedy, kiedy przybliża pacjenta do osiągnięcia jego celu.

TSR uczy akceptacji „nieuchronności zmiany w życiu”. Każdy człowiek doświadcza naprzemiennie okresów, kiedy przytłaczają go problemy lub kiedy „jest dobrze” (te drugie określa się jako tzw. wyjątki). Terapia skoncentrowana na rozwiązaniach pozwala znaleźć, wydobyć oraz wzmocnić momenty, kiedy pacjent korzystał ze swoich zasobów - sił, umiejętności - oraz stara się je podtrzymywać. Zakłada, że podkreślanie mocnych stron klienta prowadzi do sukcesu terapeutycznego.

Warto podkreślić, że TSR nie daje „przepisu” na rozwiązanie problemu. Stanowi poszukiwanie, wspólnie z terapeutą, najbardziej optymalnego dla pacjenta sposobu poradzenia sobie z daną sytuacją.

Zobacz również:

Filozofia centralna

Filozofią centralną określa się najbardziej podstawowe założenia terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach. Podstawy TSR dają się bowiem zawrzeć w 4 krótkich zdaniach:

Jeżeli coś działa, rób tego więcej.
Jeżeli coś nie działa, rób coś innego.
Jeżeli coś się zepsuło - nie naprawiaj tego.
Nie komplikuj - życie jest naprawdę proste.

Typy relacji terapeutycznych w TSR

Relacja gościa

Z tym typem relacji mamy do czynienia wtedy, kiedy pacjent uważa, że jego obecność u psychoterapeuty nie wynika z faktycznego problemu, a jest wynikiem zewnętrznych okoliczności bądź cudzych działań (np. sądowego nakazu leczenia psychiatrycznego, grożenia rozwodem przez małżonka). Relacja gościa stanowi duże wyzwanie dla terapeuty, znacznie ogranicza ona bowiem współpracę z pacjentem. Uniemożliwia określenie celu i oczekiwań spotkania. Rolą specjalisty jest budowanie zasobów (wzmacnianie dobrych cech, stron) „gościa” oraz oczekiwanie na jego inicjatywę.

Relacja narzekacza

„Narzekacz” to człowiek, który dostrzega problem, uważa jednak, że rozwiązanie jego kłopotów jest uzależnione od innych ludzi. Klasycznym przykładem może być żona alkoholika, kontaktująca się z terapeutą po to, by wyleczyć męża. Ta relacja ma swoją specyfikę - wymaga uszanowania punktu widzenia pacjenta. Specjalista stara się zgłębiać wraz z „narzekaczem” jego wyobrażenia na temat potencjalnych rozwiązań i przekuć je w konstruktywne działanie.

Relacja klienta

Ten typ relacji najbardziej sprzyja współpracy między specjalistą a pacjentem. „Klient” ma niezafałszowany obraz swojego położenia, uznaje istnienie problemu i wie, że rozwiązanie zależy w dużej mierze od niego samego. Wspólnie z terapeutą stara się znaleźć odpowiedni sposób na radzenia sobie z kłopotami, testuje kolejne metody pod względem skuteczności, a także - w miarę postępu terapii - staje się coraz bardziej samodzielny w radzeniu sobie z trudnościami.

Wybrane techniki terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach

Skalowanie

Ta technika pozwala odnieść obecne położenie pacjenta do stanu pożądanego w skali od 1 do 10 (1 to problem uniemożliwiający funkcjonowanie, 10 - brak jakichkolwiek trudności). Skalowanie umożliwia kontrolowanie postępów i szukanie metod, które pozwoliłyby przesunąć się wyżej w obrębie skali. Przydaje się również podczas uzyskiwania informacji zwrotnej o gotowości do zmiany czy ocenie przebiegu i efektów terapii.

Komplementowanie

Komplementowanie pozwala zwrócić uwagę pacjenta na jego zasoby - wszystko to, co pozwoli mu osiągnąć cel wyznaczony podczas terapii. Niesie ze sobą szereg korzyści - buduje poczucie własnej wartości, motywuje do działania (podejmowania prób rozwiązania problemów, udoskonalania przyjętych strategii) czy uświadamia własny potencjał.

Specjalista powinien formułować komplementy w kategoriach umiejętności, a nie właściwości („możesz”, „jesteś w stanie”, „potrafisz” zamiast „jesteś”). Jego wypowiedzi powinny być poparte obserwacjami lub informacjami na temat pacjenta. W TSR nie wymaga się od klientów otwartych reakcji na komplementowanie - chodzi o samo uświadomienie zalet i budowanie wiary w możliwość zmiany.

Przeformułowanie

Ta technika terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach polega na przefomułowywaniu negatywnych sądów na swój temat w stwierdzenia pozytywne. Kiedy pacjent twierdzi, że jest nerwowy, proponuje się mu się, by zamiast tego określił siebie jak żywiołowego, spontanicznego czy wrażliwego.

Pytanie o cud

To najbardziej twórcza z metod TSR. Polega na wizualizacji rzeczywistości, w której problem pacjenta zniknął. Pozwala, podczas wyobrażania sobie lepszego życia, poczuć się bardziej komfortowo. Jeżeli trudność jest niemożliwa do przezwyciężenia (np. nieuleczalna choroba, śmierć bliskiej osoby) cud polega na tym, że dzięki tej technice klient radzi sobie lepiej z problemem.

Terapia skoncentrowana na rozwiązaniach - dla kogo?

Terapia skoncentrowana na rozwiązaniach pomaga w przypadku wielu problemów oraz zaburzeń. Sprawdza się u osób:

uzależnionych (a także współuzależnionych);
doświadczających przemocy, zarówno psychicznej, jak i fizycznej;
nieradzących sobie z agresją;
znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej (kryzys w związku, śmierć bliskiej osoby, utrata pracy);
mających problemy z utrzymywaniem prawidłowych relacji (nieskuteczna komunikacja z partnerem, trudności wychowawcze sprawiane przez dziecko);
zmagających się z bulimią, anoreksją;
z zaburzeniami nastroju;
z objawami psychotycznymi.

Zalety i wady TSR

Pozytywne aspekty terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach

Największą zaletą TSR jest podejście do pacjenta. Terapeuta eksploruje mocne strony klienta, skupia się na tym, co mu się udało, co potrafi. Skupienie na teraźniejszości pozwala zidentyfikować potrzeby osoby uczęszczającej na terapię. To właśnie pragnienia, plany i pomysły, a nie deficyty i trudności wyznaczają kierunek TSR i wymuszają dobór metod optymalnie dostosowanych do pacjenta. To podejście zakłada, że klient posiada wszystko, co potrzebne mu jest do rozwiązania danego problemu.

Terapia skoncentrowana na rozwiązaniach określana jest jako krótkoterminowa. Nie wynika to z ograniczonej liczby spotkań z psychoterapeutą, ale z założeń TSR. Praca z pacjentem ma być jak najefektywniejsza, a zatem w jak najprostszy i najszybszy sposób prowadzić do osiągnięcia pożądanego rezultatu.

Ograniczenia TSR

Zwolennicy tradycyjnego podejścia psychoterapeutycznego wskazują na ograniczenia TSR. Przede wszystkim nie ma obiektywnego kryterium w postaci diagnozy, które wyznaczałoby kierunek postępowania. Wszystko zależy od klienta - jego obecnej kondycji, nastrojów i indywidualnego sposobu patrzenia na świat. W terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach pacjent pełni rolę eksperta, jest uznawany za najbardziej kompetentną osobę do ustalenia oraz wdrożenia rozwiązania. Specjalista stanowi „narzędzie” pomagające w realizacji celu. Dodatkowo maksymalnie ograniczona zostaje analiza problemu, a także odniesienie do przeszłości i doświadczeń, a to właśnie te elementy przynoszą części pacjentów największą ulgę psychiczną.

Autor: Justyna Błasiak