Toksyczna matka – cechy i charakter relacji z dziećmi

Posiadanie toksycznego rodzica to uciążliwy problem dla każdego dziecka, którego matka jest nadopiekuńcza, dominująca, agresywna, nieszczęśliwa, bierna lub np. uzależniona od alkoholu czy narkotyków. Toksyczność rodzica przejawia się na wiele różnych sposobów i każdy z nich może wyrządzić dziecku nieodwracalną krzywdę oraz doprowadzić do całkowitego rozpadu relacji.

Nieumiejętność nawiązywania zdrowej relacji z własnym dzieckiem niesie za sobą wiele negatywnych konsekwencji. Przyczyny toksycznych działań mają źródło w czynnikach społecznych i osobowościowych, a kobiety świadome swoich destrukcyjnych zachowań powinny skierować się do psychoterapeuty. Ponadto należy objąć opieką specjalisty pozostałych członków rodziny.

Cechy toksycznej matki

Toksyczne zachowania matki mogą dotyczyć wielu sfer i objawiać się okazjonalnie lub trwale. Bez względu na częstotliwość niezdrowych działań, mają one niekorzystny wpływ na relacje pomiędzy członkami rodziny, a także na rozwój społeczny i psychiczny dziecka. Niektóre z tych zachowań, takie jak nadopiekuńczość, mogą wydawać się nieszkodliwe, przez co są często niedostrzegane lub bagatelizowane przez osoby znajdujące się w najbliższym otoczeniu dziecka.

Nadopiekuńczość

Nadopiekuńczość jest uważana za najgorszą cechę toksycznej matki. Wpływa ona w ogromny sposób na dziecko i może doprowadzić do pojawienia się u niego różnych zaburzeń osobowości lub nastroju. Nadopiekuńcza matka ogranicza swoje dziecko, nie daje mu warunków do prawidłowego rozwijania się, nawiązywania kontaktów społecznych i poznawania świata. Relacje dzieci z nadopiekuńczymi rodzicami zazwyczaj pełne są sprzeczności: dziecko jest silnie przywiązane do matki, ale odczuwa wobec niej negatywne emocje, ponieważ czuje się ciemiężone.

Ciągłe poświęcanie się

Ciągłe poświęcanie się dotyczy matek, które wypominają swoim dzieciom wszystko, co dla nich robią, a równocześnie nie potrafią zaspokajać swoich potrzeb. Kobiety takie mają skłonność do wpędzania dziecka w poczucie winy - pragną w ten sposób zyskać jego uwagę i współczucie. Taka manipulacja najgorzej wpływa na małe dzieci, które są bardzo wyczulone na słowa oraz mimikę matki. W najgorszej sytuacji będą one żyły w przekonaniu, że wyrządziły bliskiej osobie wielką krzywdę, pojawiając się na świecie. Dzieci toksycznych matek przejawiających takie zachowania często mają obniżone poczucie własnej wartości, odczuwają złość, frustrację i mogą się u nich rozwinąć zaburzenia nerwicowe.

Bierność

Kobiety przyjmujące w rodzinie bierną postawę doprowadzają do tego, że dziecko od wczesnych lat życia uczy się wykorzystywać innych, narzucać im swoje autorytarne zachowania, często też przejawia egocentryczne zachowania. Bierna matka to taka, która podporządkowuje się całkowicie albo mężowi, albo dziecku i nie jest w stanie sama o niczym zdecydować.

Rujnowanie relacji dziecka z innymi osobami

Matki, które usiłują zachować dziecko tylko dla siebie, zazwyczaj doprowadzają do tego, że w ostateczności ich pociechy pragną się od nich uwolnić. Kobiety te ograniczają dzieciom kontakty z ojcem, dziadkami, rówieśnikami, a kiedy maluch podrośnie, chcą być jego najlepszym przyjacielem. Toksyczność takiej relacji polega na tym, że matka sama wybiera kto jest, a kto nie jest osobą, która powinna być członkiem rodziny, np. kobieta po rozwodzie ogranicza czas jaki syn spędza z ojcem, ale równocześnie każe dziecku spędzać go dużo z jej nowym partnerem, wybiera ona odpowiednich przyjaciół dla dziecka, nie zwracając uwagi na jego potrzeby, sympatie i antypatie. Często zdarza się, że zaborcze matki oczerniają w oczach młodego człowieka innych ludzi, tak aby on sam nie chciał mieć z nimi nic wspólnego.

Brak wzorców

Brak wzorców, reguł, autorytetów to toksyczne działanie, którego mechanizm jest podobny do tego występującego w przypadku bierności. Dzieci powinny najważniejsze wartości wynosić z domu. W przypadku, w którym brak tych wzorców, a postępowanie matki jest wręcz niedopuszczalne, pociechy mogą naśladować jedynie patologiczne zachowania, które odbiją się na ich osobowości i psychice.

Frustracja

Dzieci doskonale radzą sobie z odczytywaniem komunikatów niewerbalnych u dorosłych, ich uwadze nie umknie żadna ekspresja mimiczna, która będzie niezgodna z tym, co wyraża matka. Jeśli kobieta nieustannie doświadcza frustracji, wygląda na wiecznie niezadowoloną i nieszczęśliwą, jej relacja z dzieckiem daleka jest od prawidłowej, ponieważ negatywne emocje rodzica zawsze wpływają źle na innych członków rodziny. Kiedy matka mówi do syna, że jest z niego dumna, ale równocześnie uśmiecha się krzywo i ma poirytowany ton głosu, dziecko odbiera tylko komunikat niewerbalny - nie wie czy zrobiło coś źle czy dobrze, ale widzi, że mama nie jest zadowolona. Takie zachowania rujnują pewność siebie dziecka oraz wywołują u nich poczucie beznadziei i niezrozumienia.

Nadmierna sprawiedliwość

Rodzice zawsze powinni traktować każdą pociechę indywidualnie, dostosowywać swoje zachowania do jej potrzeb. Silenie się na sprawiedliwość za wszelką cenę uczy dziecka tego, że bez względu na intencje kara lub nagroda mają zewnętrzny charakter (np. jeśli w domowym regulaminie jest ustalone, że dziecko dostaje szlaban, kiedy coś zniszczy, rodzice źle postępują, jeżeli tak samo karzą córkę, która naumyślnie rozbiła talerz, rzucając nim o podłogę oraz córkę, która przez przypadek strąciła ze stołu kubek, bo się potknęła). „Nadgorliwa sprawiedliwość” pokazuje dziecku, że tak naprawdę nie ma żadnej sprawiedliwości.

Nadużywanie alkoholu lub narkotyków

Nadużywanie substancji psychoaktywnych rujnuje rodzinę na wiele sposobów, począwszy od „przepicia” pieniędzy do utraty zaufania dziecka. Alkohol i narkotyki nasilają agresywne oraz lekkomyślne zachowania rodzica, co powoduje u dzieci traumę na resztę życia. Bycie w relacji z osobą uzależnioną jest jedną z najbardziej toksycznych sytuacji, w której można doświadczyć ogromnej ilości negatywnych wrażeń. Pociechy osób uzależnionych wyrastają na Dorosłe Dzieci Alkoholików i nawet jeśli rodzice przestaną pić lub brać narkotyki, relacja między nimi a dzieckiem może nigdy nie zostać odbudowana. Wiele z tych rodzin rozpada się, dzieci oddawane są pod opiekę rodzin zastępczych, a rodzice tracą prawo do opieki nad nimi . Terror i strach wywołany chorobą rodziców może doprowadzić do rozwoju u dziecka bardzo silnych zaburzeń psychicznych, takich jak depresja, schizofrenia lub nerwica.

Stosowanie agresji fizycznej i werbalnej

Dzieci są w stanie wiele wybaczyć swoich rodzicom, często musi upłynąć wiele lat, zanim maltretowane dziecko w końcu zrozumie, że bicie, poniżanie, złe traktowanie nie jest normalnym zachowaniem, pojawiającym się w zdrowej rodzinie. Dziecko, wobec którego matka stosuje przemoc fizyczną lub słowną, zazwyczaj nie jest w stanie zrozumieć sytuacji, doszukuje się ono jakiejś przyczyny kary.

Dlaczego matki są toksyczne?

Toksyczne zachowania matki wobec członków rodziny, zwłaszcza dzieci, mają kilka przyczyn. Przede wszystkim wzorce zachowań utrwalane są zazwyczaj nie tylko w genach, ale również w kulturze. Kobieta, która była wychowywana „żelazną ręką”, może początkowo zastrzegać się, że nigdy nie będzie jak swoi rodzice. Niestety takie zachowania często przekazywane są z pokolenie na pokolenie. Osoby, które nie miały wzorców ani autorytetów w dzieciństwie, nie nawiązały ze swoimi rodzicami bezpiecznej więzi, będą wyrażać prawdopodobnie duże trudności w utrzymywaniu zdrowych relacji z członkami swojej rodziny. Toksyczność rodziców może wynikać również z głęboko zakorzenionych lęków, kompleksów lub zaburzeń psychicznych, np. depresji lub nerwicy. Warto pamiętać, że jeśli ktoś znajduje się w tak zwanej „grupie ryzyka” osób, które np. mogą mieć genetyczne uwarunkowania alkoholizmu, frustracji czy depresji powinien pomyśleć o skonsultowaniu się ze specjalistą jeszcze zanim założy rodzinę. Nierozwiązane konflikty będą narastać i wpłyną na relacje z dziećmi, a wizyta u psychoterapeuty oraz dobór odpowiedniej terapii może znacznie zredukować złe postępowanie. Matki wychowujące swoje dzieci zazwyczaj starają się robić wszystko „dla ich dobra”, a negatywne zachowania mogą wynikać nie z tego, że kobieta celowo psuje swoje relacje z dzieckiem, lecz z tego, że nie potrafi ona zachowywać się inaczej. Kocha ona swoją rodzinę, chce dla niej dobrze, ale równocześnie może nie być wystarczająco dojrzała do tego, żeby być dobrą matką.

Konsekwencje toksycznych relacji z matką

Toksyczny związek matki i syna

Toksyczna relacja matki z synem może wpłynąć na życie młodego człowieka nie tylko w dzieciństwie, ale również - bardzo często - na jego wybory i zachowania w dorosłym życiu. Często zdarza się, że ekspensywne matki potrafią skutecznie uzależnić od siebie syna oraz narzucić mu swoje zdanie, przez co nie jest on w stanie normalnie funkcjonować na płaszczyźnie społecznej oraz romantycznej. Relacje syna z matką są zazwyczaj w mniejszym stopniu naznaczone gniewem, podczas gdy matka często usiłuje rywalizować z córką w różnych sytuacjach. W przypadku chłopców jej uczucia są bardziej pozytywne, jednakże jest ona wobec nich bardziej zaborcza. Dorośli mężczyźni, którzy wykazują pewne cechy narcystycznych, zależnych lub lękowych zaburzeń osobowości, zostali w wielu przypadkach ukształtowani przez swoje matki w taki sposób, że nie potrafią niczego wykonać samodzielnie, mają obniżone poczucie własnej wartości i żyją w przekonaniu, że nie poradzą sobie sami z wyzwaniami życia, ponieważ zawsze byli we wszystkich wyręczani przez jednego z rodziców. Konsekwencją nieprawidłowo wykształconej relacji syna z mamą jest również problem z utrzymywaniem związków z kobietami. Warto również wspomnieć, że jeśli toksyczność matki polegała na stosowaniu wobec dziecka agresji fizycznej oraz werbalnej, istnieje możliwość, że będzie ono w przyszłości stosować podobne, szkodliwe wzorce zachowań wobec swoich bliskich.

Toksyczny związek matki i córki

Relacje matek z córkami zawsze wymagają od obydwu kobiet wiele cierpliwości i poświęcenia. Ich wyjątkowa więź buduje się latami i nawet w najzdrowiej funkcjonujących rodzinach zdarza się, że córka jest za bardzo zbuntowana, a matka ma zbyt wysokie oczekiwania. W przypadku, w którym matka posiada cechy toksycznego rodzica, kontakt z córką zostaje dodatkowo utrudniony, często dochodzi wówczas do powstania konfliktów, które bardzo ciężko jest rozwiązać. W każdej relacji dwóch kobiet niemalże zawsze dochodzi do rywalizacji, również w rodzinie występują takie zachowania, jak i inne niezdrowe uczucia np. zazdrość, zaborczość, zawiść, gniew, frustracja. Matki często próbują za pośrednictwem swoich dzieci zrekompensować swoje braki i kompleksy. Toksyczność rodzica wobec córki może objawiać się poprzez zmuszanie jej do realizowania zajęć z dziedziny, która jej w ogóle nie interesuje, przesadne chwalenie przy każdej okazji oraz podejmowanie za nią wszelakich decyzji. Często matka nie okazuje córce wystarczającego w wsparcia w sytuacjach, gdy pociecha odnosi sukcesy w innej niż wybranej przez rodzica dziedzinie. Kobiety, które angażują córki w problemy z mężczyznami lub nieustannie konsultują z nimi swoje zmartwienia, często nie zdają sobie sprawy z tego, że dziecko potrzebuje matki, a nie przyjaciółki i że córka nie będzie w stanie się usamodzielnić, jeśli zawsze będzie się martwić, iż matka nie poradzi sobie bez niej. Często toksyczne matki nieustannie usiłują wpłynąć na zachowanie i wybory swojego dorosłego dziecka tak, aby zamienić je w lepszą wersję samej siebie.

Jak sobie poradzić z toksyczną matką?

W większości przypadków najważniejszym krokiem w uwolnieniu się od toksycznej relacji jest skonfrontowanie matki z jej problemem. Zarówno rodzice, jak i dzieci powinni udać się na terapię rodzinną oraz indywidualną w celu rozwiązania konfliktów, zwrócenia uwagi na mechanizmy, które doprowadziły do tego, że rodzina nie jest w stanie dobrze funkcjonować. W niektórych przypadkach wystarczy szczera, długa rozmowa, podczas której obydwie strony będą mogły wypowiedzieć się. W sytuacji, w której toksyczna matka jest niereformowalna, a dziecko już dorosłe, powinno ono jak najszybciej uciąć z nią kontakt, a samemu skierować się na terapię zapobiegającą utrwaleniu się negatywnych wzorców i wyleczenie pewnego rodzaju traumy, jaką było dorastanie pod okiem toksycznego rodzica. W proces terapeutyczny powinien być zaangażowany również ojciec dzieci, zwłaszcza jeśli sam nie jest w stanie zmienić zachowania swojej partnerki.

Autor: Aleksandra Zaborowska