Wysoko wrażliwe osoby (WWO) – cechy i zachowania; jak sobie radzić ze swoją i cudzą wysoką wrażliwością

Wrażliwość kojarzy się głównie ze sferą psychiczną. Tymczasem wysoko wrażliwe osoby nie tylko przeżywają wszystko intensywniej, ale również silniej reagują na bodźce fizjologiczne. Neutralny dla przeciętnego człowieka zapach lub niezbyt głośny dźwięk potrafi zdekoncentrować, a nawet wyprowadzić z równowagi WWO.

Bycie osobą wysoko wrażliwą ma zarówno wady, jak i zalety. Tacy ludzie łatwo się irytują, częściej odczuwają napięcie, nie potrafią pracować pod presją czasu. Z drugiej strony to jednostki niejednokrotnie wybitnie utalentowane - kreatywne, zwracające uwagę na niedostrzegalne dla innych subtelności, ale też sumiennie i z dużym poczuciem odpowiedzialności za powierzone im zadanie.

Kim są wysoko wrażliwe osoby?

Wysoko wrażliwe osoby (ang. HSP - Highly Sensitive Person) są szczególnie podatne na bodźce zewnętrzne. Posiadają tzw. „wyjątkową spostrzegawczość” - odbierają oraz rozumieją otoczenie głębiej i w szerszym zakresie niż przeciętne jednostki. Specyficzny sposób postrzegania przekłada się na obieranie określonych sposobów zachowania oraz dróg myślenia. WWO są podatni na zmiany nastrojów, nadmiernie reagują na drobne sygnały ze strony innych (zmiana tonu czy tembru głosu, nieznaczny gest). Błahostki w ich mniemaniu są problemami nie do pokonania. Wysoko wrażliwe osoby często bywają zalęknione, mają stany depresyjne oraz obniżone poczucie własnej wartości.

Czy WWO to zaburzenie?

Bycie osobą wysoko wrażliwą jest uwarunkowane genetycznie. To zatem kwestia biologii i fizjologii, a nie charakteru czy wpływu środowiska. Nie jest to również zaburzenie, efekt traumy czy przebytych doświadczeń ani oznaka życiowego zagubienia. Każdy z nas musi żyć, posiadając takie, a nie inne osobiste uwarunkowania - dotyczy to również WWO. Psycholodzy zajmujący się omawianym zjawiskiem skupiają się więc na pomaganiu takim osobom w codziennym funkcjonowaniu.

Zarys historii i statystyki

Przed 1990 r. nie mówiło się o wysoko wrażliwych osobach. Stwierdzenie, że wrażliwość to po prostu cecha posiadana w mniejszym lub większym stopniu przez daną jednostkę, zamykało temat. W 1991 r. Elaine Aron, zajmująca się psychologią kliniczną, zapoczątkowała badania osób o podwyższonym stopniu wrażliwości. Wyniki zdziwiły samą uczoną - aż 15-20% populacji to wysoko wrażliwi, co oznacza, że nawet co piąty z nas może mieć zmysły nadmiernie wyczulone na bodźce. Badania dotyczące WWO są prowadzone do dziś, zarówno przez Aron, jak i innych psychologów.

Obraz osób wysoko wrażliwych - DOES

Elaine Aron skonstruowała obraz osób wysoko wrażliwych opisany skrótem DOES i zawierający 4 kluczowe kwestie:

D (Depth Processing) - dogłębne analizowanie zjawisk, uczuć, skłonność do refleksji. WWO potrafią wielokrotnie poddawać daną rzecz przemyśleniom, cechuje je tendencja do kontemplacji.
O (Overstimulation) - osoba wysoko wrażliwa bardzo łatwo potrafi sama wprowadzić się w stan nadmiernego przeżywania oraz doświadczania. Prowadzi to u niej do zmęczenia, a w dłuższej perspektywie - wycofania.
E (Empathy) - WWO cechuje coś, co można by nazwać „emocjonalnym przytłoczeniem”. Każe ono osobie wysoko wrażliwej skupiać się na intensywnych emocjach, silnych przeżyciach zarówno własnych, jak i cudzych. Jest to cecha, która równie dobrze może być konstruktywna, co prowadzić do destrukcji.
S - (Sensing the stuble) - ponadprzeciętne wyczulenie zmysłów na bodźce zewnętrzne. Osoba wysoko wrażliwa intensywniej odbiera dźwięki, zapachy, jej narząd wzroku jest bardziej czuły na światło.

Zachowania, reakcje i odczucia WWO

Niechęć do głośnych miejsc

Osoby wysoko wrażliwe rejestrują każdy najmniejszy bodziec, jaki do nich dociera: zapach, ruch, niezbyt głośny dźwięk. Bardzo łatwo dekoncentrują się, dlatego nie powinny pracować na otwartej przestrzeni (włącznie z tzw. open space'm). Niekomfortowo czują się na imprezach i wydarzeniach masowych - ich zmysły w takich sytuacjach są przeciążone, co powoduje zdezorientowanie oraz irytację.

Jedną z cech WWO jest obniżony próg tolerancji hałasu w stosunku do pozostałej części populacji. Im głośniejsze dźwięki, tym większy dyskomfort odczuwany przez osobę wysoko wrażliwą. Fajerwerki i koncert rockowy to rozrywki, które nie sprawią przyjemności tego typu ludziom.

Reakcja na nadmiar obowiązków

WWO postawieni w sytuacji, kiedy muszą myśleć o kilku rzeczach jednocześnie lub symultanicznie podjąć się wielu zadań, odczuwają bardzo silny stres. Ich nerwowość i drażliwość staje się wyraźna i odczuwalna dla otoczenia. Gdy wysoko wrażliwe osoby są przeciążone obowiązkami, doświadczają niejednokrotnie tak głębokiej frustracji, że nie są w stanie efektywnie pracować.

Odczuwanie głodu

Wysoko wrażliwe osoby reagują intensywnie nie tylko na bodźce płynące z zewnątrz, ale także na sygnały, jakie wysyła ich ciało. We znaki daje im się szczególnie głód, odczuwany ze zwiększonym natężeniem. ”Człowiek głodny, człowiek zły” - powiedzenie to znajduje odzwierciedlenie w zachowaniu WWO, którzy mogą nawet z tak prozaicznego powodu wyładowywać swoje emocje na innych.

Zobacz również:

Wrażliwość na sztukę

Bycie WWO ma nie tylko wady, ale również zalety. Takie osoby są szczególnie wrażliwe na sztukę oraz przeżywają ją głębiej niż pozostali ludzie. Nie zawsze w równym stopniu oddziałują na nie różne dziedziny i dzieła. Jeden WWO zachwyci się obrazami konkretnego artysty, drugi będzie pochłaniał książki określonego gatunku, trzeci - płakał, słuchając utworów ulubionego kompozytora. Osoby wysoko wrażliwe mają tendencję do kontemplacji - potrafią długo zastanawiać się nad danym dziełem. Wynika to przede wszystkim z większej ilości uczuć, jakie pojawiają się u WWO w czasie obcowania ze sztuką.

Napięcie podczas obserwowania przez innych

Wysoko wrażliwe osoby są szczególnie wyczulone na punkcie swojej prywatności. Kiedy czują się obserwowane lub oceniane (np. w sytuacji, gdy szef kontroluje ich pracę, „podsłuchując” i zerkając na na rozmowę z klientem) zaczynają zachowywać się nienaturalnie. Jest to wynikiem odczuwania dużego dyskomfortu - WWO określają go nieraz jako „przygniecenie ogromnym ciężarem”.

Izolacja

Osoby wysoko wrażliwe odpoczywają najlepiej, kiedy odetną się od wszelkich bodźców. Regenerują się często spędzając kilka godzin w sypialni przy zasłoniętych oknach. To także niejednokrotnie ich sposób na „dojście do siebie” po męczącym czy pełnym nerwów i napięć dniu.

Unikanie brutalnych przekazów medialnych

WWO reagują wyjątkowo emocjonalnie na wszelkie sceny przemocy, nie tylko transmitowane w wiadomościach czy zamieszczane w dziennikach, ale również występujące w horrorach lub grach komputerowych. Osoby wysoko wrażliwe będą zatem unikać wszystkiego, co może wiązać się z obrazami brutalności i okrucieństwa.

Rozpoznawanie odczuć innych ludzi

Wysoko wrażliwe osoby, jako ludzie wyczuleni na zewnętrzne bodźce, potrafią rozpoznać, czy komuś nie dokucza podobny problem. Przykładowo gdy widzą, że ich rozmówca mruży oczy, szybo zasłonią okna. Zorientują się też, kiedy głośna muzyka wywołuje czyjeś zakłopotanie i zdenerwowanie.

Przejawianie różnorakich talentów

Kiedy stworzymy WWO dogodne warunki pracy, odpowiadające jego wrażliwości, osoba taka pokaże pełny zakres swoich możliwości. Wysoko wrażliwi są skrupulatni, potrafią dostrzec i skupić się na szczegółach, których inni nie dostrzegają, ponadto zdarzają się wśród nich jednostki ponadprzeciętnie kreatywne. WWO mają duże poczucie obowiązku, są sumienne, dokładne i odpowiedzialne, co sprawia, że można im zaufać, zarówno powierzając obowiązki, jak i wchodząc z nimi w relacji międzyludzkie.

Jak rozpoznać u siebie wysoką wrażliwość?

Może się okazać, że nie tylko osoby z naszego otoczenia są nadwrażliwe, ale także my przejawiamy cechy typowe dla WWO. Aby sprawdzić, czy znajdujemy się w gronie wrażliwców, warto zadać sobie następujące pytania:

Czy reagujesz na filmy, książki, muzykę intensywniej niż inni i bardziej je analizujesz?
Czy zauważasz detale, drobne zmiany w otoczeniu, których pozostali nie dostrzegają?
Czy drażnią Cię intensywne zapachy i głośne dźwięki, zaś bodźce niezauważalne przez otoczenie są przez Ciebie wyczuwane?
Czy jesteś wrażliwy na ból (zastrzyk, ukąszenia owadów)?
Czy wolisz robić jedną rzecz w danej chwili, a konieczność wykonania kilku czynności naraz Cię zniechęca?
Czy kiedy ktoś Cię obserwuje, częściej się mylisz?
Czy unikasz horrorów, filmów akcji lub przełączasz kanał z wiadomościami, kiedy widzisz doniesienia o przemocy i ludzkiej brutalności?
Czy trudno Ci zaakceptować konieczność zmian?
Czy unikasz konfliktów?
Czy głód uniemożliwia Ci skoncentrowanie się na zadaniu?
Czy jesteś wrażliwy na zmiany nastroju innych ludzi?
Czy masz tendencję do dogłębnego analizowania swoich doświadczeń?
Czy podejmowanie decyzji zajmuje Ci więcej czasu niż innym?
Czy uważasz, że masz bogate życie wewnętrzne?
Czy panikujesz w obliczu nadmiaru obowiązków?
Czy jesteś wrażliwy na kofeinę?
Czy często słyszysz słowa: „Nie przejmuj się tak”, „To nie takie ważne”, „Odpuść w końcu”?

Przewaga odpowiedzi twierdzących może świadczyć o byciu wysoko wrażliwą osobą. Warto jednak skonsultować się z psychologiem, który pomoże stwierdzić, na ile nasza percepcja rzeczywistości i zachowanie wynikają ze stopnia wrażliwości.

Postępowanie z wysoko wrażliwą osobą

Czego unikać w kontakcie z WWO

Nie warto pospieszać wysoko wrażliwych osób. Opracowują one zadania w swoim tempie, a duże poczucie obowiązku sprawia, że wywiązują się z nich terminowo. Ich wolne tempo pracy uwarunkowane jest skrupulatnością i osobistymi uwarunkowaniami. Prośba o szybsze wykonanie czynności może przynieść odwrotny efekt - sprawi, że WWO rozproszy się, a jego wydajność spadnie jeszcze bardziej. Frustrację u wrażliwców wywołuje nawet pospieszne spożywanie posiłków - gotowanie i jedzenie to dla nich swoiste rytuały, delektowanie się posiłkiem uspokaja ich.

Zakazaną rzeczą w kontaktach z wrażliwcami jest krytyka ich osobowości. Słowa: „jesteś zbyt emocjonalny” ranią i dodatkowo obniżają poczucie własnej wartości. WWO nie potrafią kontrolować swoich odczuć - po prostu pojawiają się one pod wpływem zmian zachodzących w otoczeniu. Wysoko wrażliwe osoby bywają odbierane jako dziwacy, gdyż większość ludzi nie rozumie, dlaczego neutralny dla nich zapach kogoś innego drażni.

Czasami krytyka może przejawiać się poprzez negowanie najlepszych cech WWO. Zarzucanie im zbytniej skrupulatności i perfekcjonizmu nie wpłynie na zmianę ich zachowania. Słowa nakłaniające do nabrania dystansu w niektórych sprawach są dla wrażliwca równoznaczne z prośbą, by człowiek praworęczny od czasu do czasu posłużył się lewą ręką.

Choć wielu ludziom przynosi ulgę zapewnienie, że druga osoba ich rozumie lub stwierdzenie, że popełniony przez nich błąd to nic wielkiego, te taktyki zupełnie nie sprawdzą się w przypadku WWO. Wrażliwcy specyficznie odbierają rzeczywistość, stąd zapewnienia o podobnych odczuciach nie są zbyt trafione.

Co może pomóc wysoko wrażliwym osobom

Wysoko wrażliwe osoby muszą nieustannie nad sobą pracować, zwłaszcza w takich obszarach jak dystansowanie się od określonych spraw, opanowywanie strachu czy umiejętność relaksowania się. Jedną z opcji jest pomoc terapeuty, są także prowadzone również rozmaite kursy, które uczą, jak kontrolować i wykorzystywać własną wrażliwość.

Okazuje się, że WWO potrafią bardzo dobrze radzić sobie z emocjami, o ile ktoś wskaże im ku temu drogę i zapozna z odpowiednimi metodami. Warto przytoczyć w tym miejscu badanie opublikowane w czasopiśmie Personality and Individual Differences. W kursie dotyczącym radzenia sobie z depresyjnymi myślami wzięły udział nastoletnie dziewczyny. Te, które cechowały się wysoką wrażliwością, potrafiły skuteczniej zastosować nowo poznane informacje i umiejętności, co skutkowało ustąpieniem stanów depresyjnych. Warto dodać, że u dziewcząt o przeciętnej wrażliwości objawy nie zniknęły.

Kiedy WWO to... dziecko

Wysoka wrażliwość bardzo często ujawnia się u małych dzieci. Ich nadmierna płaczliwość bywa wtedy brana za złe zachowanie, często też efekt nieodpowiedniego wychowania (tzw. „trzymanie pod kloszem”). Maluchy będące równocześnie WWO są zazwyczaj strachliwe i wycofane, choć zdarzają się również jednostki otwarte, chętnie dzielące się swoimi przeżyciami (zazwyczaj do momentu, w którym jakieś doświadczenie je do tego zniechęci).

Istnieje jednak również druga strona medalu. Wysoko wrażliwe dzieci są błyskotliwe i inteligentne, potrafią wykazywać się kreatywnością i dojrzałością. Sporo czytają, rejestrują wiele bodźców, dostrzegają subtelności oraz przetwarzają dużą ilość informacji, które do nich docierają. Często ich uzdolnienia i umiejętności są na tyle duże, że określa się je mianem talentu.

Rodzice dzieci nadwrażliwych niejednokrotnie traktują swoje pociechy w sposób szczególny. Tymczasem jest to niepotrzebne. Nie warto bronić dziecka przed „złem tego świata”, wręcz przeciwnie - warto zachęcać je do podejmowania kolejnych wyzwań. Ważne, by wzmacniać malca pozytywnie. W przypadku WWO znacznie efektywniejsze niż karanie będzie nagradzanie. Należy pamiętać, by w swoich działaniach uszanować prawo dziecka do indywidualnej percepcji, a nawet odosobnienia. Ćwiczyć należy samodzielność, podejmowanie inicjatywy, radzenie sobie ze stresem. Nie można zapominać o prawidłowej diecie i aktywności na świeżym powietrzu - pozwolą one ograniczyć ilość czynników odpowiadających za złe samopoczucie. Najistotniejszym jednak elementem wychowania jest wsparcie, niezbędne w procesie budowania własnej wartości.

Autor: Justyna Błasiak