Różeniec górski (Rhodiola rosea) - właściwości
Różeniec górski (Rhodiola rosea) nie jest jeszcze tak znaną rośliną leczniczą jak rumianek pospolity czy mniszek lekarski, jednak staje się coraz bardziej popularny dzięki swoim właściwościom adaptogennym.
Różeniec górski jest byliną alpejsko-arktyczną z rodziny gruboszowatych (Crassulaceae). Porasta tereny Eurazji i Ameryki Południowej. Występuje także w Polsce na obszarach górskich – Tatr, Sudetów i Bieszczad. Preferuje wilgotne stoki, klify i skały ubogie w substancje organiczne.
Roślina osiąga wysokość do 40 cm, cechuje się silnie rozrastającymi poziomymi kłączami z licznymi korzeniami oraz płaskimi, mięsistymi liśćmi o kształcie od podługowatego do jajowatego i gładkim brzegu. Kwiaty przyjmują barwę żółtą, często różowo nabiegłą. Okres kwitnienia przypada na miesiące od czerwca do lipca. Owoce pojawiają się jesienią, mają postać czterech zrośniętych u nasady mieszków o krótkich odchylonych na zewnątrz szyjkach. Kłącze różeńca wyróżniają się też charakterystycznym zapachem przypominającym olejek różany, od którego pochodzi nazwa gatunkowa rośliny (grec. rodia, rodion).
Cenne właściwości różeńca górskiego były wykorzystywane już przez tradycyjną medycynę tybetańską (pierwsze wzmianki pochodzą sprzed 1200 lat!). Od wieków stosowany był także na obszarach Rosji, Skandynawii i innych krajów, w tym Chin (różeńca przywożono z Syberii). Surowcem leczniczym jest korzeń różeńca, nazywany często złotym korzeniem, ze względu na metaliczną barwę. Stosowany był w przewlekłym zmęczeniu i stanach wyczerpania, gdyż zwiększał wytrzymałość i siłę fizyczną. Medycyna ludowa polecała ekstrakty z surowca między innymi w depresji, zaburzeniach funkcji układu nerwowego, chorobach infekcyjnych oraz zaburzeniach pracy przewodu pokarmowego. Przez wiele lat korzeń różeńca górskiego posiadał swoją monografię w Farmakopei Rosyjskiej.
Obecny rozwój nauki pozwala na zidentyfikowanie związków, które odpowiadają za właściwości lecznicze rośliny. Wyniki badań naukowych i klinicznych wykazały, że najważniejszymi chemicznymi substancjami farmakologicznie czynnymi są związki polifenolowe – fenylopropanoidy, flawonoidy, proantocyjanidyny i taniny. W latach 70. ubiegłego wieku decydującą rolę dla aktywności surowca przypisywano obecności salidrozydu.
Związek ten, podobnie jak występujący w Rhodiola rosea wiridozyd, jest glikozydem p-tyrozolu. Te pochodne fenyloetanolu cechują się wielokierunkowym działaniem. Pomagają zwalczyć zmęczenie, chronią przed działaniem promieni UV oraz działają silnie przeciwutleniająco, dzięki czemu zmniejszają ryzyko rozwoju chorób nowotworowych i spowalniają proces starzenia.
W późnych latach 80. uznano, że bardzo istotnymi związkami odpowiedzialnymi za korzystne właściwości różeńca górskiego są również fenylopropanoidy – pochodne alkoholu cynamonowego (rozawina, rozyna, rozaryna), które są charakterystyczne wyłącznie dla tego gatunku. Dzięki nim surowiec zwiększa sprawność fizyczną i umysłową. Ponadto redukuje objawy depresji, w wyniku zwiększania poziomu serotoniny w mózgu. Fenylopropanoidy działają także adaptogennie, kardioprotekcyjnie, antyoksydacyjnie, przeciwbakteryjnie, antymitotycznie i cytotoksycznie. Inne obecne w roślinie polifenole – flawonoidy (m.in. kemferol, herbacetyna, gossypetyna) charakteryzują się przede wszystkim właściwościami przeciwutleniającymi, dzięki którym zmiatają wolne rodniki skuteczniej od witaminy C.
Aktywność farmakologiczna różeńca górskiego od lat wzbudza zainteresowanie naukowców. Wiele przeprowadzonych badań potwierdza właściwości przeciwutleniające, immunostymulujące, przeciwnowotworowe i wzmacniające surowca. Roślina wpływa także korzystnie na funkcje seksualne i poprawia sprawność fizyczną. Korzeń różeńca został zaklasyfikowany jako tzw. adaptogen, czyli substancję pochodzenia naturalnego, która zwiększa zdolność organizmu do adaptacji do zmiennych warunków środowiska. Działanie adaptogenne ujawnia się jednak w pełni jedynie u osób o obniżonej zdolności adaptacji do stresu.
U osób zdrowych korzeń różeńca górskiego, podobnie jak inne adaptogeny (np. owoce cytryńca chińskiego, korzenie eleuterokoka), wywoła minimalny efekt. Działanie surowca wynika między innymi z obniżania aktywności szeregu czynników, które nasilają odpowiedź organizmu na stres. Wyniki badań na szczurach wskazują, że różeniec podwyższa poziom endorfin, co chroni przed nadmiarem endorfin w sytuacjach stresowych. Zmniejszone jest natomiast uwalnianie peptydów opioidowych, dzięki czemu minimalizuje się ryzyko zakłóceń pracy mózgu i uszkodzeń serca pod ich wpływem w czasie stresu. Rhodiola rosea ogranicza także odpowiedź na stres, jaką jest sekrecja czynnika uwalniającego kortykotropinę (CRF).
Badania przeprowadzone na zwierzętach wykazują również zależny od dawki wpływ ekstraktu na ośrodkowy układ nerwowy. Małe i średnie dawki wyciągu z różeńca działają stymulująco – potęgują działanie neurotransmiterów (norepinefryny, dopaminy i serotoniny), co aktywuje korę mózgu i układ limbiczny. Skutkiem tego jest poprawa percepcji, procesów myślowych i pamięciowych. Dawki wyższe natomiast wykazują efekt uspokajający.
Pozytywny wpływ na układ nerwowy wynika również z hamowania przez ekstrakt z Rhodiola rosea aktywności acetylocholiny, która bierze udział w przekaźnictwie nerwowym. Nie bez znaczenia dla funkcjonowania układu nerwowego są również właściwości antyoksydacyjne surowca. Ekstrakty z różeńca chronią ponadto w czasie zwiększonego wysiłku umysłowego i fizycznego przed objawami astenii, czyli stanu, w którym zdenerwowaniu towarzyszy skrajne zmęczenie. Jego stosowanie poprawia nie tylko wytrzymałość fizyczną i sprawność intelektualną, ale również samopoczucie. Badania były przeprowadzone na grupie osób szczególnie narażonych na duży wysiłek fizyczny, czyli sportowców, pokazały, że różeniec górski istotnie skraca czas, jaki jest potrzebny na odpoczynek pomiędzy ćwiczeniami.
Duże znaczenie poza działaniem adaptogennym ma aktywność kardioprotekcyjna. Rhodiola rosea obniża poziom amin katecholowych, chroni serce przed szkodliwym wpływem wolnych rodników oraz redukuje poziom cAMP w mięśniu sercowym. Róźeniec zapobiega także arytmii, aktywując receptory u-opioidowe. W sytuacjach stresowych natomiast roślina usprawnia funkcjonowanie układu przywspółczulnego i współczulnego, co zwiększa rezerwy energetyczne kardiomiocytów.
„Złoty korzeń” należy do surowców o bardzo niskiej toksyczności. W trakcie korzystania z jego dobrodziejstw mogą jednak pojawić się stany lękowe i uczucie nadmiernego pobudzenia. Istnieje również możliwość wystąpienia addycji działania z lekami i substancjami psychostymulującymi. Wyciąg z korzenia różeńca górskiego wchodzi w skład takich suplementów diety, jak Rhodiolin, Euphorian, Olimp stress control, Neopersen forte, Sensilab silne nerwy czy Euphorian. Preparaty te należy przyjmować rano, stopniowo zwiększając dawkę.
Źródła:
Krauze-Baranowska M., Karczewski K.: Różeniec górski – nowy surowiec roślinny o właściwościach adaptogennych. Panacea 2006; 4 (17): 20-23;
Wolski T., Baj T., Ludwiczuk A., Głowniak K., Czarnecka G.: Rodzaj Rhodiola – systematyka, skład chemiczny, działanie i zastosowanie oraz analiza fitochemiczna korzeni dwu gatunków różeńca: Rhodiola rosea L. oraz Rhodiola quadrifida (Pall.) Fish et Mey. Borgis - Postępy Fitoterapii 2008; 1: 2-14.
Autor: Marta Grochowska
Komentarze do: Różeniec górski (Rhodiola rosea) - właściwości