Rany i przebieg ich gojenia

Raną nazywane jest przerwanie anatomicznej ciągłości tkanek (skóry, tkanek głębszych, a nawet narządów) lub ich uszkodzeniem. Rany charakteryzują się bólem, krwawieniem i zianiem, czyli rozwarciem brzegów rany.  Powstają najczęściej na skutek urazów mechanicznych, rzadziej termicznych i chemicznych. Mogą być także wynikiem zachodzących w organizmie procesów chorobowych, np. owrzodzeń żylaków, odleżyn czy niedokrwienia tkanek.

• otarcia - powstają jako efekt działania siły stycznej do powierzchni skóry. Uszkodzony jest tylko naskórek i powierzchniowe warstwy skóry właściwej. W miejscu otarcia pojawiają się drobne kropelki krwi, które szybko krzepną;

• zadrapania - podobnie jak w przypadku otarć uszkodzeniu ulega tylko naskórek. Zadrapania są skutkiem działania ostrego, wąskiego narzędzia i mają postać linijnych powierzchniowych ran;

• rany kłute - powstają wskutek zranienia wąskim, długim narzędziem (np. ostrzem sterczącego gwoździa). Rana kłuta nie zieje, a jej brzegi szybko zarastają. Jednak wnętrze rany jest często zakażone, dlatego ten typ ran wymaga przez pewien czas obserwacji. Jeśli rany kłute są głębokie mogą być bardzo niebezpieczne. Ich następstwem może być np. krwotok spowodowany uszkodzeniem naczyń lub narządów miąższowych;

• rany cięte - są skutkiem przecięcia ostrym przedmiotem np. nożem lub szkłem. Skóra przerwana jest na całej grubości. Uszkodzeniu mogą ulec także głębiej położone tkanki. Brzegi rany są gładkie, a tkanki otaczające zdrowe. Mimo na ogół silnego krwawienia, rany cięte goją się najczęściej łatwo po zbliżeniu ich brzegów;

• rany tłuczone - powstają wskutek silnych uderzeń tępym przedmiotem, np. pałką. Na ogół występują na twardym kostnym podłożu, np. na głowie. W przeciwieństwie do ran ciętych, brzegi ran tłuczonych są nierówne i obrzękłe, a otaczające tkanki są stłuczone. W otoczeniu rany powstają krwawe podbiegnięcia. Z powodu przerwania i zgniecenia naczyń znajdujących się wokół rany, krwawienie jest stosunkowo niewielkie. Rany tłuczone są podatne na zakażenia i trudno się goją;

• rany rąbane - są efektem działania masywnego, ostrego przedmiotu, np. siekiery. Uszkodzenie przypomina ranę ciętą jednak obejmuje także tkanki otaczające;

• rany miażdżone - to rany tłuczone, ale obejmujące większy obszar urazu. Silne uszkodzenie tkanek otaczających może spowodować, że rana nie będzie w ogóle krwawić;

• rany szarpane - zadane są przedmiotem rozrywającym tkanki, np. hakiem, piłą czy drutem kolczastym. Nierówne i poszarpane są nie tylko brzegi rany, ale także jej ściany i dno;

• rany płatowe - powstają w efekcie ciosów przedmiotem działającym ukośnie do powierzchni skóry. Następuje odwarstwienie tkanek, a sama rana może mieć postać rany ciętej lub szarpanej.;

• rany z ubytkiem skóry - są ranami o charakterze ran szarpanych lub miażdżonych, powstałymi przez wyszarpnięcie skóry z pewnej powierzchni;

• rany zatrute - są skutkiem ukąszenia przez żmije, skorpiony, pszczoły lub osy, gdy wraz z zadaniem rany zostaje wprowadzona trucizna. Widoczny jest ślad ukąszenia, okolica jest obrzęknięta, zaczerwieniona i bolesna. Rany zatrute mogą być także wynikiem przenikania szkodliwych związków chemicznych;

• rany kąsane - zadane są przez zęby zwierzęcia. Mogą mieć charakter ran tłuczonych lub szarpanych. Łatwo ulegają zakażeniu i trudno się goją. Dodatkowe zagrożenie stanowi ryzyko zakażenia wścieklizną;

• amputacje - są całkowitym oddzieleniem obwodowej części ciała (np. kończyny, nosa, ucha). Uszkodzenie może mieć postać rany szarpanej, miażdżonej lub rąbanej;

• rany postrzałowe - powstają na skutek działania różnego rodzaju pocisków lub ich odłamków. Charakteryzują się dużą rozległością uszkodzenia tkanek - nawet mała rana postrzałowa wiąże się ze znacznymi uszkodzeniami otaczających tkanek. Rany postrzałowe mogą mieć połączony kanałem wlot (rana ta jest na ogół niewielka) i wylot (znacznie większy, o poszarpanych brzegach) lub mieć charakter rany ślepej (bez rany wylotowej).

• złożone - towarzyszy im uszkodzenie struktur kostno-stawowych, ścięgien, naczyń krwionośnych, nerwów, jam ciała i narządów wewnętrznych,

• powikłane - z przyrannymi zakażeniami lub ropniami,

• proste - pozostałe rodzaje ran, najczęściej o nieznacznych rozmiarach, dotyczące powłok.

• faza wysiękowa (zapalna) - miejscowa, nieswoista reakcja zapalna na uraz. Brzegi rany w tym okresie są obrzęknięte i zaczerwienione, a ich okolica jest bolesna. Rana najpierw wypełniona jest skrzepłą krwią, która stanowi tymczasowe zamknięcie rany. Z czasem przysycha tworząc strup przyranny. Pojawia się również płynna bogatobiałkowa wydzielina, ostatecznie zmieniająca się w ropę. W fazie tej dochodzi również do napływu neutrofili, limfocytów i monocytów, których zadaniem jest oczyszczenie rany z drobnoustrojów, ciał obcych i martwych tkanek.

• ograniczenie odczynu zapalnego i oczyszczanie rany - proces trwa 4-7 dni, w ranie dominują makrofagi. Tkanki otaczające ranę, które są zmiażdżone i obumarłe na początku czernieją, a później zmieniają barwę na żółtą. Stopniowo następuje ich rozpad i upłynnienie. Tkanki martwe odłączają się od tkanek zdrowych i zostają wydzielone z rany.

• faza proliferacyjna - właściwa faza gojenia, trwa ok. 6 tygodni W tym okresie znika już obrzęk i zaczerwienienie. Maleje również bolesność. Ściany i dno rany pokrywają się ziarniną - młodą i łatwo krwawiącą tkanką o ziarnistej powierzchni, w której skład wchodzą naczynia krwionośne, fibroblasty, mukopolisacharydy i kolagen. Głębsze warstwy ziarniny kurczą się, a naskórek napełza (epitalizacja), co powoduje zmniejszenie powierzchni rany.

• faza przebudowy (dojrzewania, bliznowacenia) - zaczyna się już w trzecim tygodniu po urazie. Ziarnina ulega zwłóknieniu, tworzy się uporządkowana struktura kolagenu. Ostatecznie powstaje blizna, która z czasem blednie, staje się bardziej płaska i bardziej odporna na działanie czynników mechanicznych. Cały proces trwa kilka lat, ale ostateczny kształt blizny powstaje po ok. 12 miesiącach.